Op 17 november was Maan in de uitzending van radio 538. Ze zou haar nieuwe single zingen en was daar heel zenuwachtig voor, zei ze later snikkend. Ze zong met haar ogen dicht en toen ze haar ogen even opende stond ze ineens voor een blote piemel. Maan schrok enorm, begon te huilen en zei in eerste instantie: ‘Ik kom hier nooit meer.’ Vervolgens realiseerde zij zich wat ze gezegd had, en herstelde zich. Ze begon nog steeds geheel overstuur ‘sorry’ te zeggen. Maan is twintig, jong dus, en zoals ik haar zie nog heel onbevangen. Het is niet iemand die ik zou kiezen om zo’n grap mee uit te halen. Ik zou dat sowieso niet doen, maar dat terzijde. Waarom wordt afzeiken in de media eigenlijk zo leuk gevonden? Welk effect heeft dat op degene die het middelpunt van aandacht is in zo’n situatie, en wat komt er na ‘sorry’? Over Maan, netiquette en de mediacode en een vleugje #metoo.

De mensen van 538 hadden bedacht dat het leuk zou zijn om een streaker te regelen terwijl Maan aan het zingen was. #Hoedan? Misschien waren er te weinig luisteraars? Misschien is het gevoel van wat kan en niet kan verdwenen als je in een studio zit, omdat het lijkt dat je daar sowieso een soort van onaantastbaarheid en een extra grappigheidsgehalte hebt. Je bent als radiomaker tenslotte de sfeermaker in auto’s en op de werkvloer. Maar hoogstwaarschijnlijk deden ze het voor het publiek en dachten ze dat het publiek het ontzettend vernieuwend en grappig zou vinden, helemaal omdat je tegenwoordig ook naar de radio-opnames kunt kijken.

(Mocht je de ophef gemist hebben, het fragment is makkelijk te googlen.)

De afzeikradio is bij mijn weten ooit begonnen met Jack Spijkerman; nietsvermoedende mensen op de toen nog vaste lijn bellen en ze totaal in de zeik nemen, terwijl heel Nederland meeluisterde en de slachtoffers compleet uitlachten. Op een gegeven moment moest Jack Spijkerman uitwijken naar België, omdat zelfs de ‘boertjes uit de provincie’ ondertussen wisten dat je erin geluisd kon worden. Lachen hoor.

Giel Beelen brak door toen hij zich op de radio liet pijpen. Hij was de eerste die dat deed. Het publiek verkneukelde zich en genoot. Giel Beelen is inmiddels overgestapt naar Veronica, in de reclamespotjes van die zender wordt gezegd dat hij nu gelukkig nooit meer ‘sorry’ hoeft te zeggen. Hoera!

De omgeving bepaalt mede de reactie

Terug naar Maan en haar reactie bij 538. Wat me opvalt en wat ik ook altijd tegen mijn cliënten zeg: ‘Je allereerste gevoel is altijd de juiste.’ Ze was al zenuwachtig voor ze begon, zei ze. Een belangrijk voorteken. (Als je voelt dat er iets niet klopt, dan klopt dat.) En tjonge wat deed ze het alsnog goed. Ze schrok, huilde (uitte haar gevoel) en verdedigde/beschermde zich: ‘Ik kom hier nooit meer.’ Wat kort daarna komt baart mij als hulpverlener zorgen. Ze gaat zich verontschuldigen. Mijn vermoeden is, dat ze zich realiseert dat Nederland meeluistert, meekijkt. Er moet een single gepromoot worden. Ze is afhankelijk van 538 én van het publiek. Kortom ze probeert zich te herstellen. En een bizar en niet onbelangrijk detail: ze is de enige (jonge) vrouw in de studio. De rest is man. Ook de muzikanten geven geen signaal af naar de streaker en of 538. Het groepsproces ter plekke maakte dat haar reactie zich aanpaste aan het studiopubliek.

Wat we horen is dat de onbevangenheid van Maan op slag verdwenen is. Dat ze – bam – beseft dat je inderdaad niet zonder meer iemand kan vertrouwen, ze vraagt er zelfs naar, of het door hen geregeld is, dit is een enorme schending van vertrouwen naast dat deze actie an sich al grensoverschrijdend is.

Ik neem aan dat Maan voortaan haar manager altijd voorwaarden gaat laten opstellen. Dit is überhaupt waar de hele #metoo discussie over gaat: het schenden van vertrouwen. En wat mij betreft is dat slechts het begin. Want wat doe jij als getuige om iemand te helpen? Spreek je je uit? En niet onbelangrijk: Hoe? Wat leer je je zoons, dochters, leerlingen? Verhalen over grensoverschrijding, televisie-uitzendingen (Pauw) waar aan waarheidsvinding gedaan werd, we waren er allemaal getuige van. En we dachten er allemaal het onze van. En een heleboel mensen vonden er ook wat van op Twitter, Facebook en in de old school media. Met alle gevolgen van dien.

De rol van het publiek als getuige

Terug naar de uitzending van 538 net voordat Maan haar ogen opent. We horen de mannen van 538 veel plezier hebben, haha wat een pret. Je hoort ze denken dat dit gaat scoren. In het beeldmateriaal dat er is, zien we alleen mannen en een blote man die voor haar loopt te springen. Haar muzikanten zeggen niets (lachen ook niet) en spelen gewoon door. Als ze haar ogen opent schrikt Maan en begint te huilen. Ze vindt het niet leuk. Het is geen succes… De DJ’s zeggen dat ze dit niet verwacht hadden. Een DJ zegt dat hij naar haar toe komt en er wordt een plaatje opgezet.

Als ik dit in een gastles uit zou spelen met jongeren en we op dit punt waren beland, dan zou nu de uitkomst zijn dat er een ‘goede sorry’ gezegd moet worden. We weten ondertussen dat er excuses naar Maan gemaakt zijn. In de les zou ik de rol van de aanwezigen en die van de luisteraars in het rollenspel opnemen. Hoe heeft het zover kunnen komen? En wat kun jij nu doen?

Hoe het ter plekke bij 538 had gemoeten: de muzikanten hadden moeten stoppen bij het zien van de streaker. Ze hadden zich moeten uitspreken en Maan moeten steunen. De luisteraars hadden op dat moment hun ongenoegen moeten spuien en niet pas drie weken later op het moment dat iemand op Twitter een hetze tegen 538 begint, er hadden per direct publiekelijk excuses aangeboden moeten worden, vanuit de DJ’s en ook vanuit directie (‘Dit is niet het voorbeeld dat wij willen geven’, et cetera), en de DJ’s hadden uiteraard ter plekke moeten zien dat het zeer grensoverschrijdend is om in zo’n mannenomgeving een blote man rond te laten springen als schrikeffect voor één jonge vrouw. Zij hadden alsnog per direct de streaker moeten stoppen. Wat voor voorbeeld geef je?

De (online) wereld beslist mee

Alleen dan is het nog niet klaar. Want we hebben te maken met luisteraars (omstanders). Die vinden van alles. Weten precies wat er gebeurt. Hebben uitgemaakt wie er fout is, wie niet. Wat er anders had gemoeten. Wie er gelyncht moet worden. Vinden dat er geboycot moet worden en nu de uitzending van drie weken geleden viral gaat, mocht Maan van hen absoluut niet in de uitzending van 538 komen om te zeggen dat het uitgepraat is. Echt. Hier word ik dus echt strontziek van. Als Maan om welke reden dan ook in de uitzending wil komen, moet ze dat zelf weten. Ik schrok van een bekende psycholoog die vond dat Maan niet naar de uitzending moest gaan.

Wake up call mensen: het publiek maakt dat er iemand op de brandstapel ligt of het nu Maan, Patricia Paay of 538 is. Hou toch eens op met beter weten hoe het moet en ondertussen iedereen die op wat voor manier in de media is af te zeiken. Omdat diegene meedoet aan #BedandBreakfast #ikvertrek, #538 of #DWDD, et cetera, et cetera. In de uitzending van #538 doen ze vaker ‘grapjes’ en ‘geintjes’, ook bij Maan. Ze vertelde dat ze zo blij was dat de betreffende uitzending eindelijk zonder prank was. (Geen wonder dat ze zo gespannen was.) Daarom schrok ze zo enorm. Kennelijk is dit wat publiek wil, dat er pranks zijn. En 538 voorziet daarin.

Als het voor Maan zo uitgepraat is, dan is dat zo. Dan krijgen we met zijn allen een lesje vergevingsgezindheid en compassie. Bovendien hoeft Nederland haar geen trauma en/of schuldgevoel aan te praten. Als 538 hier keihard op zijn bek gegaan is en dat publiekelijk wil toegeven: graag. Ik hoop van harte dat ze hiervan leren. Besef daarnaast echter dat het publiek niet degene is die bepaalt hoe iemand zijn verwerking doet. Dat is jouw perceptie, een beeld dat jij hebt. Maan kwam naar aanleiding van de commotie gisteren (4 december) extra in de uitzending en ze zei dat zij er een streep onder heeft gezet. Ook dat vertelt ze prima. Ze legde uit hoe het voor haar was en dat ze veel liefde uit haar eigen werk haalt. Ze zei heel duidelijk niet dat ze het oké vond. Hulde voor haar.

#victimblaming

Het is heel goed dat #538 toegeeft dat dit echt een totale misser was. Nu wij zelf nog. Is het afzeiken echt zo leuk? Het is immers ‘u vraagt, wij draaien.’ Ik ben zelf al jaren geleden overgestapt naar Studio Brussel, topmuziek en toffe DJ’s met een zachte ‘G’ en een zachte blik. Ik kan het iedereen aanraden. Dat wil niet zeggen dat 538 nu geboycot moet worden. Dat is namelijk niet de oplossing. De pester aan de schandpaal nagelen, maakt jezelf niet veel beter. De oplossing zit na een goede sorry in compassie en nieuwe afspraken en niet in het roasten van anderen, ook niet als dat #538 is.

In de les zou ik nu de tip geven dat de omstanders ervoor moeten waken dat het proces zich niet tegen het slachtoffer keert en dat de dader het slachtoffer wordt: #victimblaming. Ik voel het al aankomen: ‘Maan heeft er belang bij’, ‘Van die andere grappen heeft ze ook niets gezegd’, ‘Ze zegt het alleen omdat ze commercieel is’, ‘Ze moet zich uitspreken uit naam van alle vrouwen’, et cetera. Of dat ze een voorbeeld wordt terwijl ze eigenlijk gewoon muziek wil maken en dat iedereen zegt dat het haar goed uitkomt.

Ze moet helemaal niks. Al die meningen en (ver)oordelen zijn vaak helemaal niet zo helpend en grappig, maar maken juist dat iemand zich met de rug tegen de muur voelt staan. Dat iemand te kakken wordt gezet. Aan de schandpaal wordt genageld.

In mijn lessen geef ik de tip om naar elkaar te luisteren en om te vragen hoe het gaat, om te vragen wat je voor een ander kunt doen en om niet meteen met je eigen mening klaar te staan. Het is vaak een eyeopener voor leerlingen. Dat voorbeeld hebben ze namelijk nog niet gehad. #mediacode #netiquette