Dat digitale geletterdheid een grote rol moet krijgen in het onderwijs, daar is iedereen het over eens tijdens de conferentie Digitale Geletterdheid. Daar werd duidelijk hoe groot de uitdaging is waar het ontwikkelteam van Curriculum.nu voor staat: hoe zorgen we ervoor dat álle kinderen digitaal geletterd van school komen? Wat moeten we kinderen leren om zowel de technische vaardigheden, als de nodige soft skills te ontwikkelen?

Mind the (digital) gap

In 2013 bleek 68% van de Nederlandse 14-jarigen onvoldoende digitaal geletterd. De cijfers van Martina Meellissen, onderzoeker aan de Universiteit Twente, liegen er niet om. Onvoldoende digitaal geletterd betekent onvoldoende in staat om zich te redden in de huidige digitale samenleving. Uit haar onderzoek, en recenter onderzoek van Maaike Heitink, blijkt dat er vooral grote zorgen moeten zijn over het vmbo. Kinderen met een vmbo-opleiding blijven ver achter op kinderen van havo en vwo.

De uitdaging voor Curriculum.nu en scholen is om álle leerlingen te bereiken; de digitale kloof bestaat niet alleen tussen generaties, maar ook binnen generaties. Tussen verschillende opleidingsniveaus, maar bijvoorbeeld ook tussen jongens en meisjes. Meisjes zijn significant beter in informatie- en communicatievaardigheden; als het om de knoppen gaat zijn jongens en meisjes even goed. Daarnaast is het belangrijk om op de verschillende ontwikkelingsfasen van kinderen in te spelen, een kind van vijf leert andere digitale vaardigheden dan een kind van twaalf, aldus Patty Valkenburg. Kinderen hebben het liefst gematigde discrepantie. Ze worden het liefst een beetje uitgedaagd. Richt je als opvoeder op de zone van naaste ontwikkeling die specifiek is voor de leeftijdsgroep, is haar advies.

Digitale geletterdheid versus traditionele geletterdheid

Tijdens de conferentie wordt druk nagedacht over hoe het onderwijs digitale geletterdheid kan implementeren. Het besluit van het ontwikkelteam van Curriculum.nu om digitale geletterdheid in bestaande vakken onder te brengen kan op brede steun rekenen. Maar hoe staat digitale geletterdheid in relatie tot bijvoorbeeld traditionele geletterdheid? Jeroen Clemens pleit voor digitale geletterdheid als onderdeel van het vak Nederlands. Vaardigheden als informatievaardigheden, kritisch lezen en analyseren zijn belangrijk voor zowel traditionele als digitale geletterdheid.

“Digitale geletterdheid ga je niet vergroten door eerst traditionele geletterdheid te vergroten.” – Frank Huysmans

Kinderen die goed zijn in traditionele geletterdheid zijn vaak ook goed in digitale geletterdheid, maar het een komt niet voort uit het ander, vult Frank Huysmans aan. Digitale geletterdheid wordt wel beïnvloed door factoren zoals het opleidingsniveau, leeftijd, werk (en sekse). Huysmans wijst erop dat het thuismilieu en scholing beperkt van invloed zijn, het gaat vooral om ‘learning by doing’. Kinderen leren veel zelf, door te gamen, vlogs te maken en later door in hun werk veel bezig te zijn met computers en tekst.

Hoe klinkt code eigenlijk?

Ook ICT-vaardigheden zijn een belangrijk onderdeel van digitale geletterdheid. Sprekers die werken met programmeeronderwijs merken dat het niet gemakkelijk is om kinderen te leren coderen. Het leidt snel tot frustratie, zo merkt Hakan Akkas in zijn werk bij Coderclass. Feline Hermans pleit daarom voor een phonics-benadering van programmeertaal, net zoals Nederlands in het huidige onderwijs benaderd wordt. Kinderen moeten eerst de letters leren lezen en later pas de woorden en zinnen leren samenstellen. “Het klinkt misschien gek, maar ook code kan je klassikaal voorlezen. Kinderen moeten eerst oefenen, oefenen, oefenen, voordat ze aan de slag kunnen met grotere concepten.”

Het maken staat centraal in de praktijkvoorbeelden tijdens de conferentie. Tessa van Zadelhoff toont met haar Kinderpersbureau hoe kinderen na school digitale geletterdheid leren, door ze zelf journalistiek te laten bedrijven. Tjeerd van den Elsen vertelt via een videoboodschap over het radioprogramma Radio Actief van kinderen bij hem op school. Door zelf te maken, ontdekken kinderen hun eigen ‘zone van naaste ontwikkeling’. Ze leren nieuwe dingen door te doen, zoals samenwerken, onderzoeken, presenteren en zichzelf ontplooien.

Het hoe en wat van Curriculum.nu

Ideeën genoeg over hóe digitale geletterdheid bijgebracht kan worden, maar het ontwikkelteam van Curriculum.nu houdt zich voornamelijk bezig met het wát: wat moeten kinderen leren om digitaal geletterd te worden? Wat staat er centraal? Het ontwikkelteam heeft hiervoor vier gebieden aangewezen: ict-basisvaardigheden, computational thinking, informatievaardigheden en mediawijsheid. Die gebieden staan weer in verbinding met een houding: omgaan met, creëren met, denken over en kennis over. Zie ook onderstaande afbeelding voor een compleet beeld en lees het tweede tussenproduct van het ontwikkelteam Digitale Geletterdheid.

Het ontwikkelteam van Curriculum.nu heeft in de tweede ontwikkelfase gekozen wordt dit model van digitale geletterdheid

Hoe zit het met soft skills?

Tijdens de conferentie wordt meerdere keren opgemerkt dat niet alleen vaardigheden, maar ook het ontwikkelen van een intuïtie essentieel is om je te redden in deze digitale samenleving. Een intuïtie die je waarschuwt wanneer je een phishing-mailtje leest en je de weg wijst in online communicatie. Ook het empathisch vermogen wordt genoemd: hoe zorg je ervoor dat kinderen zich in kunnen leven in mensen die minder digitaal vaardig zijn dan zijzelf?

Patty Valkenburg legt uit wat de ontwikkeling is van verschillende leeftijdsgroepen. Een groep valt op: kinderen tussen de 12 en 15 hebben een cognitieve ontwikkeling gelijk aan volwassenen, maar hun sociaal-emotionele niveau loopt hierop achter. Deze leeftijdsgroep moet de impulscontrole en het kennen en herkennen van perspectieven nog leren. Valkenburg ziet impulscontrole als de belangrijkste eigenschap van deze generatie. Waar vorige bij generaties zelfontplooiing centraal stond, moet deze generatie  vooral leren omgaan met de verleiding van de constant aanwezige media.

Welke plek zouden deze soft skills, empathie, impulscontrole en intuïtie in het curriculum moeten krijgen? En hoe moeten deze vorm krijgen? Denk ook mee en laat jouw reactie achter onder dit artikel. Of stuur feedback naar Curriculum.nu, via deze link [red. niet meer beschikbaar].

De conferentie Digitale Geletterdheid werd op 22 juni 2018 georganiseerd door Kennisnet, Mediawijzer.net en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.