Volgens Siri Beerends belooft ieder nieuw sociaalmediaplatform weer af te rekenen met de nepheid van zijn voorgangers. Maar wat is ‘echt’ eigenlijk? Moeten we de nepheid niet gewoon omarmen?
In 2018 werkte ik mee aan De Fuik van Facebook. Een aflevering van Kassa over de misleidende wereld achter Facebook. Inmiddels lijkt het platform schattige nostalgie. Nu domineert TikTok; de crystal meth onder de social media.
Het algoritme versmalt de eindeloze content-brei tot een onweerstaanbare feed.
Het TikTok algoritme houdt precies bij hoe lang gebruikers naar een video kijken en wanneer er wordt doorgeswiped. Met elk datapunt versmalt het algoritme de eindeloze brei aan content tot een onweerstaanbare feed. Waar andere social media platformen hun feed afstemmen op zelf ingevulde interessegebieden en volgers, houdt TikTok nauwkeurig het onbewuste swipe-gedrag van haar gebruikers bij. Daardoor zou het algoritme voorkeuren traceren waar gebruikers zelf geen weet van hebben.
TikTok in plaats van Google
Omdat TikTok jouw feed volzet met zowel random als algoritmisch afgestemde video’s, blijf je eindeloos doorswipen. TikTok is net bevredigend genoeg om gebruikers geïnteresseerd te houden, en onbevredigend genoeg om gebruikers niet te laten stoppen met zoeken.
Benieuwd waarom je niet weerloos bent overgeleverd aan de algoritmen van social media? Bekijk dan dit gesprek met De Nieuwe Wereld.
Het model van TikTok, waar netwerken van vrienden en volgers worden ingewisseld voor algoritmisch aangedreven content, wordt steeds dominanter op het internet. Zo zien we dat TikTok steeds vaker gebruikt wordt als zoekmachine. Niet alleen om naar producten en bedrijven te zoeken, maar ook om te weten te komen hoe iets werkt. Met video’s van een paar seconden geeft TikTok ogenschijnlijk meer relevante antwoorden dan Google: “Waarom met Google zoeken, als ik op TikTok een video van 15 seconden kan bekijken” aldus @stazzylicious.
Hoewel TikTok het snelst groeiende platform van dit moment is, wordt het aan alle kanten met argusogen bekeken. Het bedrijf is in handen van het Chinese moederbedrijf ByteDance, wat niet aan privacy doet.
Ook het moderatiebeleid is doorlopend in opspraak. Dan weer omdat het video’s van transgenders, gehandicapten en zwaarlijvigen censureert, dan weer omdat het content verwijdert uit naam van “politieke gevoeligheid“, of juist omdat het problematische video’s laat staan uit naam van winst. Zo hebben Amerikaanse moderatoren moeite met het wegkrijgen van misleidende content over de oorlog in Oekraïne, politieke verkiezingen en abortus.
Algoritmische beroemdheid
Als je het gevoel hebt dat alle social media steeds meer op elkaar lijken, dan kan dat kloppen. YouTube heeft Shorts, Instagram heeft Reels en Twitter probeerde het een tijdje met Fleets; het lijkt allemaal één pot nat.
Ook proberen Facebook en Instagram het succes van TikTok te kopiëren door meer algoritmisch gecureerde video’s aan te bieden van mensen die je niet volgt. Afgelopen zomer was daar kritiek op. Gebruikers riepen met een petitie massaal op om ”Instagram niet in TikTok te veranderen” waarop het bedrijf bekend maakte de plannen niet door te zetten.
Ondanks het verzet tegen de vertiktokisering, proberen social media platformen mee te dingen in het succes van de algoritmische crystal meth. Platformen bieden steeds meer algoritmisch gedreven content aan. Zo krijg je op Instagram niet meer alleen toegang tot content van mensen die je volgt, maar het hele universum van inhoud dat geassocieerd is met jouw smaakprofiel. Minder op vrienden gebaseerd dus.
Men neme het slechtste van TikTok vermengd met het slechtste van Fast Fashion en tadaaa, daar is Shein.
Wie wordt er beroemd?
Daardoor leven we volgens trendwatchers in tijden van Algorithmic Fame waarbij niet mensen, maar algoritmen bepalen wie er beroemd wordt. Het zou de doodsteek zijn voor influencers zoals de Kardashians, die hun populariteit juist te danken hebben aan een hoog aantal volgers.
Hetzelfde gebeurt met mode. Men neme het slechtste van TikTok, vermengd dat met het slechtste van Fast Fashion en tadaaa, daar is Shein: algoritmisch aangedreven fast fashion. Met algoritmen cureert de app, die momenteel de snelst groeiende kledingapp ter wereld is, modetrends op TikTok. Binnen enkele dagen rollen de ontwerpen uit de kledingfabrieken. Ultra fast fashion, voor twee of drie euro besteld, gisteren nog in huis.
Journalisten filmden onlangs undercover in de fabrieken van Shein: werkdagen van 18 uur, één dag in de maand vrij en slechts een derde van je salaris uitbetaald als je een fout maakt. Lees hier meer over hun werkwijze.
TikTok gebruikers gaan op zoek naar Shein holes waar ze korting krijgen als ze de kleding in korte video’s promoten. Sommigen hopen hun eigen content door Shein gepromoot te krijgen en via deze weg beroemd te worden. Zo leren mensen al op jonge leeftijd een product te zijn dat algoritmisch moet worden opgepakt en verspreid.
Een andere verschuiving in het social media landschap wordt veroorzaakt door influencers die hun eigen community beginnen op Discord, Geneva of Telegram. Polarisering en slechte moderatie zouden hen wegjagen van klassieke platforms als Facebook, YouTube en Instagram.
Liever een digitale ruimte die je zelf kunt beheersen. Een safe space waar je met je eigen fanclub over onderwerpen kunt uitwisselen zonder bemoeienis van moderatoren en andersdenkenden. Een afgesealde ruimte waar je niet geconfronteerd hoeft te worden met de horror van mensen die buiten je eigen smaak- en interesse bubbel vallen. These are my people, hell is – other – people.
De dictatuur van de authenticiteit
De desillusie over de verbindende idealen van social media neemt al jaren toe. Niet alleen vanwege de subculturele zelfbevestiging die polariserend zou werken, maar ook vanwege de perfecte plaatjes waarmee jongeren elkaar onzeker zouden maken.
Amber Smith was een van de eerste vrouwen die op social media een behuilde paniekaanval selfie deelde.
Het gaat om afbeeldingen waarin niet alleen perfecties gretig gedeeld worden, maar ook imperfecties, die dan alsnog heel perfect zijn, waardoor je alsnog onzeker wordt. Want die make-uploze selfie moet natuurlijk wel door de juiste filter gehaald zijn, en je behuilde gezicht mag natuurlijk geen snottebel bevatten.
Het niet tonen van je “ware zelf” is de grootste zonde die je in een authenticiteit-dictatuur kunt begaan.
Vroeger werden productreclames nogal eens verguisd omdat ze onrealistische verwachtingen zouden scheppen. Nu ben jij het product en worden om dezelfde reden social media verguisd. Instagram mag niet langer een parallel geperfectioneerd nep-universum zijn waarin we elkaar ophitsen met afbeeldingen van perfecte levens. Het niet tonen van je ‘’ware zelf’’ is de grootste culturele zonde die je in een authenticiteit-dictatuur kunt begaan.
Social mediabedrijven begrijpen dat. Als er één drijvende kracht is achter de dynamiek van social media, dan is het wel authenticiteit. Elk nieuw platform belooft af te rekenen met de nepheid van zijn voorgangers. Op dit moment is dat BeReal, de anti-Instagram app waar niet elke foto perfect hoeft te zijn. Het is de zoveelste poging tot “echte” authenticiteit.
Wees het aller ‘realst’
Gebruikers van BeReal ontvangen één keer per dag een melding dat het tijd is om een foto te maken. De app maakt een foto met camera’s aan zowel de voor- als achterkant van je telefoon. Zo zien jouw vrienden zowel jou, als datgene wat jij op dat moment ziet. Je hebt maar twee minuten om de foto te maken en de app laat zien hoeveel pogingen je hebt gedaan voordat je de foto plaatst. Hoe minder pogingen, hoe “echter”. Nadat je de foto hebt gemaakt, kun je hem niet bewerken met filters of tekst zoals op Snapchat of Instagram. Alleen connecties krijgen de foto te zien.
In plaats van een verzameling perfecte plaatjes draait het bij BeReal om het ‘’echte’’ leven waarin niets bewerkt zou zijn. Als we een echtere weergave van het dagelijks leven tonen, zouden we meer gezonde realiteit naar onze schermen kunnen halen, zo luidt de belofte.
Illusie
Maar dat is een illusie. Tegenbewegingen in de digitale deelcultuur monden al snel uit in een andere kant van dezelfde medaille: een rauwe imperfectie-cultus met esthetische normen die net zo dwingend en commercieel van aard kunnen zijn als die van de verguisde Instagram perfectie-cultus.
Mensen zijn toneelspelers en performers. Dat maakt ons niet minder authentiek.
Zo geven BeReal gebruikers aan dat ze geïrriteerd raken als de app vraagt om een foto te maken op een slecht moment. Bijvoorbeeld als je er slecht uitziet, of iets aan het doen bent wat niet strookt met je zelfbeeld of het beeld dat je graag wilt communiceren. Op dat moment posten mensen niet, of laten ze een leeg scherm zien. Gebruikers leggen in een interview met Parool uit:
“Laatst had ik een feestje. Bijna iedereen die daar was, had een paar uur gewacht met BeReal, zodat ze de foto’s met hun vrienden konden maken.” “Als ik al drie dagen een zelfde soort foto heb, waarop ik bijvoorbeeld op de bank hang of achter de laptop zit, wacht ik toch liever even.”
Constant echt zijn
Toch is dat niet hoe je de app moet gebruiken, legt Lien van Rossem in het interview uit. Je moet constant echt zijn, hoe lelijk of ongemakkelijk dat ook is. Dus niet alleen de mooie momenten vastleggen. En zo schrijft de authenticiteit-dictatuur van BeReal voor dat je niks mag verbergen. Dat er geen ruimte mag zijn waarin je jezelf terugtrekt, of nog erger: waarin je jezelf anders voordoet dan je bent.
Maar wie jij bent is nooit vastomlijnd. Waar BeReal fanatiekelingen de plank misslaan is dat authenticiteit een sociale constructie is: een onderhandelingsproces waarvan de invulling wordt bepaald door de cultuur waarin je leeft.
Inauthenticiteit geeft mensen de ruimte om te ontsnappen aan de culturele dwangbuis die identiteit kan zijn.
Daarnaast hebben we helemaal geen ware zelf, maar meerdere identiteiten die doorlopend in ontwikkeling zijn en allemaal even waarachtig kunnen zijn. Wij zijn toneelspelers en performers, en hebben geen psychologisch mechanisme dat ons gedrag zo coördineert dat het consistent blijft. Dat maakt ons, in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, niet minder authentiek.
Inauthenticiteit is niet de vijand
Bovendien is inauthenticiteit niet onze vijand, maar juist iets wat we nodig hebben, ondervond de Amerikaanse socioloog Dennis Waskul. Hij deed een sociaal experiment waarbij hij één dag volledig authentiek, oprecht, en transparant probeerde te zijn. Het resultaat: studenten, vrienden en familie renden gillend weg.
Waskul concludeert dat we inauthenticiteit nodig hebben. Niet alleen omdat het mensen de ruimte geeft om sociaal gedrag te vertonen, maar ook omdat het mensen de ruimte geeft om aan de culturele dwangbuis te ontsnappen die identiteit kan zijn. Je hoeft niet krampachtig vast te houden aan een vastgeroest beeld over wie jij denkt te zijn.
Maskers en rollen
Een andere socioloog die veel onderzoek heeft gedaan naar authenticiteit is Erving Goffman. In The Presentation of Self in Everyday Life (1956) schrijft hij dat mensen maskers dragen en rollen spelen om sociale relaties te onderhouden. Zowel Waskul als Goffman leggen uit dat de waarde van authenticiteit niet zozeer ligt in het kiezen van één rol waarmee je zo min mogelijk afstand tot jezelf ervaart, maar juist in het experimenteren met meerdere rollen.
Dat experimenteren moet plaatsvinden in zowel een frontstage setting waar je met verschillende rollen kunt spelen, als een backstage setting, waar je even uit die rollen kunt stappen. Dat stelt ons in staat om coherenties in onze persoonlijkheden te ervaren en zelf te kunnen bepalen wie wanneer, welke aspecten van ons te zien krijgen.
Opener en eerlijker
Afscherming is dus niet de vijand van transparantie, maar juist een voorwaarde om open te kunnen zijn. Wanneer we weten dat niet al onze contacten tegelijk met ons meekijken of meeluisteren, zijn we opener en eerlijker over onze gedachten en gevoelens. Dan ervaren we minder druk om een consistent beeld van onszelf te moeten laten zien. Gelukkig hoeven we geen onbuigzame robots te zijn, maar mogen we dynamische, tegenstrijdige en gelaagde wezens zijn.
BeReal respecteert niet dat een gezond leven een zekere mate van afscherming en onechtheid vraagt.
Het managen van de indruk die jij op anderen achterlaat is geen teken van inauthenticiteit, maar juist iets wat we nodig hebben om een sociaal functionerend individu te kunnen zijn. Een gezond leven vraagt altijd een zekere mate van onechtheid. En dat is precies wat de BeReal filosofie niet respecteert.
Die schrijft voor dat je de indruk die je op anderen achterlaat niet mag manipuleren. Je moet nú een foto maken, ook als je daar geen zin in hebt. Of nog erger: juist als je daar geen zin hebt. En als je ervoor kiest om toch geen foto te maken en vals te spelen, dan zorgt de app dat iedereen dat kan zien. Het is een ingrijpende vorm van authenticiteitscontrole, met uiteindelijk een tegenovergesteld effect, namelijk een wereld vol berekenend vertoon van echtheid die gekeurd wordt door een online authenticiteit-politie.
Vieren het neppe, in plaats van het te verhullen
Misschien zijn we zo verslaafd aan social media omdat we verslaafd zijn aan de illusie van authenticiteit. Maar de tragiek van de authenticiteitsjunk is dat hij, in zijn eeuwige zoektocht naar echtheid, een gewillige dataproducent dreigt te worden in dienst van het social media platform wat op dat moment hot is.
Mijn advies: be fake, eens in de zoveel tijd. Laat het spel van impressie-management niet aan je dicteren door apps als TikTok en BeReal. Speel dat spel samen, zonder algoritmische crystal meth en commerciële uitbuiting door een authenticiteit-politie die voorschrijft dat je nu-nu-nu een foto van jezelf moet maken.
De authenticiteitsjunk wordt uiteindelijk een gewillige dataproducent in dienst van social media.
In plaats van onze kunstmatigheden krampachtig te verstoppen achter een aura van authenticiteit, kunnen we ook kiezen voor een ethiek en esthetiek die de waarachtigheid van het valse omarmt. Laten we het neppe af en toe dus ook even vieren, in plaats van het te verhullen.
Uiteindelijk is alles wat zich aandient als authentiek, kunstmatig gecreëerd. We kunnen elkaar dus maar beter wat ruimte geven in dat kunstmatige proces, en ons minder de maat laten nemen over wanneer we authentiek genoeg zijn.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.