Bitescience zet het nieuwste en belangrijkste onderzoek voor je op een rij

Elke dag maken mensen, jong en oud, veelvuldig gebruik van media. Onderzoek is doorgaans vooral gericht op de mogelijk nadelige gevolgen hiervan. De laatste jaren is er echter een verandering gaande. Een groeiend aantal onderzoekers houdt zich bezig met de vraag of media ook een positieve bijdrage kunnen leveren aan het leven van mensen. Kunnen media bijvoorbeeld inspireren en helpen betekenis te geven aan het leven? Kunnen media ons gelukkiger maken – en aardiger voor anderen? Bitescience zocht het voor ons uit. Een tipje van de sluier: betekenisvolle media, oftewel media met een inspirerende, ‘prosociale’ boodschap, kunnen ervoor kunnen zorgen dat mensen anderen gaan helpen en meer met anderen mee gaan leven. En dit zorgt er weer voor dat mensen zich blijer en gelukkiger voelen.

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s. Het thema van deze Bitefile is betekenisvolle media. Bekijk ook de andere thema’s.

Wat moet je weten over de risico’s van mediagebruik?

In de afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar de mogelijke risico’s van het gebruik van media voor de fysieke en mentale gezondheid van mensen. Dit onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat we door het gebruik van media niet altijd goed slapen, dat sommige mensen er somber van kunnen worden en dat het verslavend kan zijn. Die kennis is nuttig, omdat het beleidsmakers en mediawijsheidprofessionals kan helpen bij het vormgeven van initiatieven voor verantwoord en gezond mediagebruik.

Hoe zit het met de kansen; hoe kunnen media ons goed laten voelen en doen?

Media bieden ontelbare mogelijkheden om een publiek te raken. Dit kan met gewelddadige of schokkende inhoud, maar ook door beelden van mensen die elkaar helpen of afbeeldingen van prachtige natuur. En soms is de scheidslijn tussen negatief en positief dun: door het kijken van een film waarin iemand worstelt met een verdrietige ervaring, kan iemand zich ook verdrietig gaan voelen en tegelijkertijd geïnspireerd raken door hoe deze persoon met het verdriet omgaat. In de wetenschap wordt deze ervaring elevation genoemd, een gevoel van betekenis en ontroering dat ervoor zorgt dat je je verbonden voelt met de rest van de mensheid. Het gaat hierbij om de ervaring van emoties als tederheid, inspiratie of compassie.

Verschillende typen media, zoals sociale media, films, televisieprogramma’s en games, kunnen op hun eigen manier zorgen dat mensen zich beter gaan voelen of zich zelfs socialer gaan gedragen. Wat zegt de wetenschap hier precies over?

Sociale media 

• Op sociale media zijn veel inspirerende afbeeldingen, teksten of filmpjes te vinden. Facebookgebruikers vinden bijvoorbeeld vriendelijkheid inspirerend, of mensen die uitdagingen overkomen. Mensen die van zichzelf meer spiritueel of dankbaar zijn, raken sneller geïnspireerd als ze zulke dingen op sociale media voorbij zien komen.
• Wanneer jongeren inspirerende inhoud op sociale media zien, ervaren ze gevoelens van hoop, bewondering, dankbaarheid en elevation. Hierdoor kunnen ze beter ‘uitzoomen’ van hun eigen verlangens en behoeftes op dat moment en meer rekening houden met de behoeftes van anderen. Jongeren die dit soort gevoelens ervaren zijn meer gemotiveerd om anderen te helpen.
• Op YouTube zijn de reacties onder inspirerende filmpjes ook belangrijk: wanneer mensen die op je lijken een positieve reactie plaatsen, wordt het gevoel van betekenis en ontroering (oftewel elevation) dat je ervaart groter. Onder werktijd kan het kijken van inspirerende YouTube-filmpjes ervoor zorgen dat mensen meer betekenis ervaren op het werk en zich meer verbonden voelen. Deze filmpjes herinneren mensen eraan wat ze allemaal hebben in het leven; het glas lijkt vaker halfvol.
• Als mensen tijdens een langere periode naar online video’s kijken waarin mensen vriendelijk zijn voor anderen, ervaren ze meer gevoelens van elevation en krijgen ze een positiever mensbeeld. Ze willen een beter persoon worden en goed doen voor anderen. Na het zien van video’s waarin mensen niet egoïstisch zijn, maar juist aardig tegen elkaar, hebben mensen een sterker gevoel dat alle mensen gelijk zijn en zijn ze positiever over minderheden. Het kan zelfs vooroordelen over seksuele geaardheid verminderen.
  

  Tip: de Week van de Mediawijsheid (6 t/m 13 november) draait dit jaar om media & gezondheid.

Films

• Ook films kunnen mensen inspireren om een beter mens te worden. Zo is er onderzoek gedaan naar verdrietige (drama)films en tragedies, waarin personages moreel goed gedrag laten zien. Dit gedrag kan bijvoorbeeld het zorgen voor zwakkeren zijn, het oplossen van sociale ongelijkheid of het beschermen van familie of geliefden. Mensen worden niet alleen verdrietig van het kijken naar dramafilms, maar ervaren ook gevoelens van elevation. Sommige mensen omschrijven dit als het krijgen van een ‘brok in de keel’. Door dit soort gevoelens willen mensen zelf ook moreel goed gedrag vertonen, zoals aardig zijn en je af en toe opofferen voor anderen. Een inspirerende film kan mensen ook helpen om beter met trauma en stress in hun eigen leven om te gaan.
• Een film waarderen hoeft niet hetzelfde te zijn als ervan genieten. Met andere woorden: een film hoeft niet ‘leuk’ te zijn om erdoor geïnspireerd te raken.
• Als een personage in een film een voorbeeld is voor mensen én zich empathisch gedraagt, zijn mensen geneigd om zelf ook empathisch te zijn en anderen te helpen. Dit gebeurt alleen als mensen tijdens het kijken van de film bedenken wat het gedrag dat de voorbeeldfiguur laat zien kan betekenen voor hun eigen leven en welk gedrag ze zelf misschien zouden willen veranderen.
• Het kijken van films waarin prosociaal gedrag wordt getoond zorgt ervoor dat kinderen aardiger worden voor anderen: na het kijken van de Disney-/Pixar-film Cars, waarin auto’s elkaar helpen, gaan kinderen elkaar ook vaker helpen.

Televisieprogramma’s

• Het kijken naar televisieprogramma’s waarin prosociaal gedrag wordt getoond (zoals Sesamstraat) zorgt ervoor dat kinderen aardiger worden voor anderen.

Games

• Mensen die prosociale videogames spelen, waarin ze bijvoorbeeld moeten samenwerken en andere spelpersonages moeten helpen, hebben in het echte leven een grotere neiging om anderen te helpen.
• Ook het spelen van gewelddadige videogames met anderen heeft een positieve kant, omdat mensen er beter door gaan samenwerken.

Onderzoek laat dus zien dat betekenisvolle media, oftewel media met een inspirerende, prosociale boodschap, ervoor kunnen zorgen dat mensen anderen gaan helpen en meer met anderen mee gaan leven. En dat goed doen voor een ander straalt vervolgens af op hoe mensen zich zelf voelen. Onderzoek laat namelijk zien dat je van vriendelijk zijn en goede daden doen gelukkiger wordt, in ieder geval op de korte termijn.

Wat kunnen we verwachten van de toekomst?

Bovenstaande inzichten klinken veelbelovend. Echter zijn veel vragen over de werking en effecten van betekenisvolle media nog onbeantwoord, zoals:

• Hoe ver reikt het effect van betekenisvolle media? Bestaand onderzoek suggereert dat betekenisvolle media mensen direct na het zien van inspirerende inhoud kunnen aanzetten tot het helpen van anderen. Dit kan zo simpel zijn als iets oprapen dat diegene heeft laten vallen. Het is onduidelijk of mensen zich een tijdje na het bekijken van de betekenisvolle media nog steeds socialer gedragen.
• Welke elementen maken films, series of sociale mediaberichten precies inspirerend en kunnen een gevoel van elevation oproepen? Kennis hierover is relevant omdat het inzicht biedt in de manier waarop betekenisvolle media gericht ingezet kunnen worden om het geluk en welzijn van mensen te vergroten.
• Hoe kunnen mensen, jong en oud, geholpen worden betekenisvolle media te herkennen en bewust te gebruiken om zichzelf mentaal te voeden?

Waar we ook nog weinig over weten is de bijdrage die geavanceerde technologieën, zoals augmented en virtual reality, kunnen leveren aan betekenisvolle media-ervaringen. Deze technologieën bieden de mogelijkheid om in de schoenen te staan van anderen en de wereld door hun ogen te ervaren. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat mensen die zich door middel van virtual reality in een ouder iemand verplaatsen, minder negatieve, stereotyperende gedachten over ouderen ervaren. Er zijn meer van dit soort onderzoeken nodig om echt te kunnen bepalen welke rol nieuwe mediatechnologieën kunnen spelen in zingeving en welzijn.

Dit kun jij doen om media betekenisvol te laten zijn

Onderzoek leert ons dat betekenisvolle media een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan ons welzijn. Inspirerende inhoud in films, series, en sociale media kunnen ons een gevoel van betekenis en ontroering geven, wat ervoor zorgt dat we geluk ervaren en ons verbonden voelen met anderen. Bij het bepalen van je eigen media-dieet (of dat van je kinderen), gaat het er dus niet alleen om hoeveel media je gebruikt, maar ook om wat je precies in die media leest, hoort, en ziet. Hieronder staan enkele tips voor het samenstellen van een betekenisvol mediadieet:

• Zoek actief naar sociale en betekenisvolle uitingen in media en kijk wat jou daarin inspireert.
• Bedenk tijdens het kijken naar media wat de inhoud kan betekenen voor situaties in jouw leven.
• Ga niet alleen af op het plezier dat media je kunnen geven, maar wees je bewust dat ook negatieve of verdrietige video’s of verhalen je kunnen motiveren om het beste uit jezelf te halen.

Als professional kun je jouw doelgroep hierbij helpen. Heb je ideeën of inspirerende voorbeelden? Deel ze hieronder in een reactie.

De Bitefile Betekenisvolle media is gebaseerd op deze artikelen

Meer lezen over gezond mediagebruik en balans:

» De Data Detox Kit stimuleert kritisch mediagebruik onder jongeren
» Hogeschool Saxion geeft mediawijze kijktips
» Over de invloed van beeld op kinderen en het Cinekid-festival