Er wordt vaak gedacht dat gamen — het spelen van computer- of videospellen — een negatieve invloed heeft op het welzijn van kinderen en jongeren. Bitescience analyseert het nieuwste en belangrijkste onderzoek naar de effecten van gamen in het algemeen, en verschillende soorten games in het bijzonder. Op basis van deze analyse beschrijft zij wat gamen met kinderen en jongeren doet, zowel in negatieve als in positieve zin. 

[Deze bitefile is in juni 2022 geupdate aan de hand van nieuw onderzoek]

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s. Het thema waar in deze Bitefile aandacht aan wordt besteed is gamen. Bekijk ook de andere thema’s.

Wat zijn de risico’s van gamen?

Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat gamen negatieve effecten kan hebben. Maar deze effecten zijn niet voor iedereen even sterk. Het spelen van games, ongeacht het soort game, lijkt vooral een negatief effect te hebben op kinderen die veel gamen (meer dan 8 á 9 uur per week). Vier negatieve aspecten van gamen op een rij:

• Als er vanaf 4 uur voor het slapengaan wordt gegamed, vermindert de slaapkwaliteit.
• Kinderen die meer dan 8 tot 9 uur per week gamen vertonen minder sociaal gedrag (bijvoorbeeld het helpen van anderen) en hebben meer kans op internaliserende gedragsproblemen (innerlijke onrust, bijvoorbeeld angst en depressie).
• Kinderen die op jonge leeftijd (8-10 jaar) vaak gamen, hebben als ze ouder zijn (12 jaar) minder sociale vaardigheden in de offline wereld. En andersom: kinderen die op jonge leeftijd meer sociale competenties hebben, spelen op latere leeftijd minder vaak games. Dit geldt vooral voor meisjes.
• Het spelen van games, met name gewelddadige games, hangt samen met externaliserende gedragsproblemen (bijvoorbeeld agressie, ongehoorzaamheid of conflicten met leeftijdsgenoten); maar dat is alleen zo als kinderen compulsief gamen. Daarnaast lijken andere factoren een grotere rol te spelen in het bepalen van externaliserende gedragsproblemen dan het spelen van games, zoals de invloed van leeftijdsgenoten en familie en persoonlijkheidskenmerken.

Wat is een gameverslaving?

Compulsief gamen wil zeggen dat kinderen op een dwangmatige manier met gamen bezig zijn. Dit wordt ook wel een ‘gameverslaving’ genoemd. Symptomen van gameverslaving zijn:

• Verlies van controle over het gamen
• Sociale conflicten
• Continu aan gamen denken
• Onthoudingsverschijnselen bij niet gamen
• Problemen door het gamen
• Vluchtgedrag in het gamen

Gameverslaving komt voor bij een klein aantal van de adolescente gamers. De precieze aantallen verschillen per onderzoek; in Nederland ligt het percentage rond de 3 á 4%. Het Trimbos-instituut biedt actuele informatie over en ondersteuning bij problematisch gamen en gameverslaving. Op hun website staat meer informatie over de symptomen van problematisch gamen, factoren die bijdragen aan problematisch gamen en aanbevelingen voor preventie.

Wat zijn de positieve kanten van gamen?

Onderzoek laat zien dat het spelen van games ook positieve effecten kan hebben. Deze effecten verschillen voor verschillende soorten games. Het spelen van games – ook schietspellen – heeft een positief effect op het brein. Het leidt onder andere tot een verbetering van het geheugen en de analytische en sociale vaardigheden van kinderen. Daarnaast lijken andere factoren een grotere rol te spelen in het bepalen van externaliserende gedragsproblemen dan het spelen van games, zoals de invloed van leeftijdsgenoten en familie en persoonlijkheidskenmerken. Ook draagt het spelen van games over de jaren heen bij aan het intelligentieniveau van kinderen, vooral hun redenerend en probleemoplossend vermogen. Het spelen van simpele spellen, zoals Angry Birds, zorgt ervoor dat kinderen zich blijer en relaxter voelen.

Schietspellen

Schietspellen zijn actiespellen waar het schieten met wapens, zoals vuurwapens of bogen, centraal staat. Voorbeelden zijn Call of Duty, Grand Theft Auto, Fortnite.

• Het spelen van schietspellen verbetert de aandacht, het geheugen en redeneringsvermogen van kinderen. Mensen die schietspellen spelen hebben een betere bewuste controle van hun aandacht. Ook kan hun brein informatie sneller verwerken.
• Kinderen en jongeren leren door deze spellen snel beslissingen te maken en hun ruimtelijk inzicht wordt bevorderd.
• Voor jongvolwassenen zorgt het spelen van schietspellen in een clan of community – een georganiseerde groep gamers die regelmatig samen speelt – voor een hogere mate van welzijn. Dat komt doordat deze games een aantal behoeften vervult, zoals de behoefte om je competent, autonoom en sociale verbonden te voelen.
• De game Fortnite zorgt voor beter ontwikkelde samenwerkings- en communicatieve vaardigheden.
• Jongeren leren in de game Fortnite sociale vaardigheden die in het echte leven ook nodig zijn, zoals het helpen en beschermen van anderen.
• Het spelen van strategische schietspellen, zoals World of Warcraft, zorgt voor een toename van probleemoplossende vaardigheden, wat resulteert in hogere cijfers op school.
• De positieve acties in online schietspellen wegen zwaarder dan de negatieve acties. Zelfs een eenmalige prosociale actie (een actie die het welzijn van een ander bevordert) in een schietspel, kan een prosociale actie in het echte leven aanmoedigen.

Openwereldspellen

Een openwereldspel – ook wel zandbak- of sandboxspel genoemd – is een type computerspel waarin de speler vrij kan rondzwerven door een virtuele wereld. Spelers kunnen voor een groot deel zelf bepalen hoe ze het spel uitspelen. Daardoor is er veel ruimte voor creativiteit. Een bekend voorbeeld van een openwereldspel is Minecraft.

• Kinderen die Minecraft spelen leren snel beslissingen te maken.
• Het spelen van deze game zorgt voor een verbeterd geheugen.
• Minecraft stimuleert de activatie van zowel de linker als de rechter hersenhelft van het kinderbrein. Dit zorgt ervoor dat kinderen gaan denken op een hoger niveau, zoals creatief denken en een grotere verbeeldingskracht. Minecraft wordt zelfs door veel onderzoekers aanbevolen om de cognitieve prestaties en de creativiteit van kinderen te stimuleren.
• In openwereldspellen is het vaak belangrijk om een bepaalde strategie te gebruiken. Gamers die vaak strategische spellen spelen hebben een betere vaardigheid om te schakelen tussen taken (cognitieve flexibiliteit), doordat zij dat in die spellen ook vaak moeten doen.

Coöperatieve spellen

Coöperatieve spellen zijn online spellen die sociale interactie tussen spelers toestaan of vereisen. In deze games wordt een team samengespeeld om een virtuele tegenstander te verslaan. Veel game genres bieden de mogelijkheid om samen te spelen. Denk aan schietspellen, sportspellen en rollenspellen (zoals massively multiplayer online role-playing games).

• Het spelen van games samen met andere kinderen zorgt voor meer sociaal gedrag, zoals het helpen van anderen. Dit geldt ook voor het spelen van gewelddadige coöperatieve games.
• Het samen spelen van gewelddadige games zorgt er zelfs voor dat agressief gedrag afneemt, dat soms wordt vertoont bij het spelen van dergelijke games.
• Kinderen die games spelen waarin ze anderen moet helpen om verder te komen in de game zijn eerder geneigd om samen te werken, te delen en positieve relaties te onderhouden.
• Mensen die af en toe coöperatieve games spelen met als doel om sociale interactie te hebben met anderen, hebben minder last van depressie, stress en angst.
• Rollenspellen, zoals MMORPG’s, kunnen heel nuttig zijn voor mensen die worstelen met hun genderidentiteit. Het voordeel van virtuele games is dat je zelf een avatar kunt creëren en het geslacht kunt kiezen. Dit biedt mensen de kans om te experimenteren met verschillende genderidentiteiten, zonder dat daarover geoordeeld wordt.
• Door het spelen van MMORPG’s komen mensen ook meer in contact met mensen van verschillende culturen en achtergronden. Het spelen van MMORPG’s kan dus waardevol zijn om ‘bruggen te slaan’ met mensen die anders zijn dan jij.

Actieve spellen 

Actieve spellen, ook wel exercise games of exergames genoemd, zijn spellen waarin het draait om fysieke activiteit. Het spel wordt gespeeld door te bewegen. Door middel van sensortechnologie worden bewegingen vastgelegd en gevolgd. Een voorbeeld is Wii Sports.

• Het spelen van actieve spellen bevordert de fysieke activiteit van kinderen doordat ze bewegen tijdens het gamen.
• Het spelen van dit soort games zorgt voor plezier tijdens het actief zijn. Zelfs voor meer plezier dan fysiek sporten. Dat komt door de steeds veranderende game-elementen en de moeilijkheidsgraad die toeneemt tijdens de game. Hierdoor blijft de game uitdagend waardoor mensen langer gemotiveerd blijven om te bewegen.
• Ook verbeteren de fysieke (school)prestaties.
• Door het spelen van exergames verlaagt de BMI van kinderen in minder dan een jaar. Ze moeten daarvoor 90 minuten per week spelen.
• Ouderen lijken ook veel baat te hebben bij actieve spellen. Het gebruiken van Wii Fit verbetert hun cognitieve vaardigheden. Daarnaast kan het gevoelens van depressie en angst verminderen en maakt het ouderen minder apathisch.

Wat weten we over virtual reality games?

In virtual reality-spellen (VR) bevindt de speler zich in een driedimensionale wereld. Deze is via een speciale VR-bril of -headset te bekijken. In VR-spellen wordt gebruik gemaakt van immersieve technologie. Deze technologie geeft spelers het gevoel dat ze fysiek aanwezig zijn in de game-omgeving. De spelers ervaren dat ze zelf in de game zitten.

• Er bestaat bezorgdheid dat het spelen van VR-games effect heeft op de gezondheid. Veel mensen melden hoofdpijn, vermoeidheid van de ogen, duizeligheid en misselijkheid na gebruik van een VR-headset. Dat wordt veroorzaakt door de virtuele illusie: de ogen stellen zich scherp op objecten die ver weg lijken, maar eigenlijk op een scherm op slechts enkele centimeters afstand zijn.
• Er is nog weinig bekend over de langetermijneffecten van deze VR-illusie en het dragen VR-headsets. Sommige onderzoekers beweren dat blootstelling aan VR het vermogen om de afstand tot objecten te bepalen kan beïnvloeden. Er is ook bezorgdheid dat regelmatig gebruik van VR bijziendheid kan veroorzaken. Overtuigend wetenschappelijk bewijs voor deze gevolgen is er echter nog niet.
• Doordat VR erg immersief is (het zorgt voor een gevoel fysiek aanwezig te zijn in een niet-fysieke wereld), zijn er ook zorgen dat gewelddadige VR-spellen agressief gedrag aanwakkeren bij spelers. Onderzoek laat echter zien dat dat meevalt en mensen niet agressiever worden van het spelen van gewelddadige VR-spellen.
• VR-games worden steeds vaker in het onderwijs gebruikt. Het blijkt een geschikt leermiddel doordat informatie op een grafische en interactieve manier aangeboden wordt. Daardoor kunnen leerlingen en studenten de informatie beter verwerken en onthouden.

Maak afspraken over schermtijd

Bovenstaande inzichten suggereren dat zolang kinderen niet te veel gamen – niet meer dan 9 uur per week in totaal – de negatieve effecten ervan beperkt zijn en de positieve effecten een grotere rol spelen. Daarom is het belangrijk om de gametijd in de gaten te houden of om daar afspraken over te maken.

Hierbij is het nuttig om vooral aandacht te besteden aan doordeweeks gamen. Doordeweeks gamen kan de schoolprestaties van kinderen en jongeren namelijk negatief beïnvloeden. Het kan hun betrokkenheid en motivatie om te leren namelijk verminderen. Het zorgt er ook voor dat minder aan huiswerk besteed wordt. Het spelen van games in het weekend heeft geen negatieve invloed op de schoolprestaties, het kan er zelfs voor zorgen dat de schoolprestaties toenemen. Dat komt aan de ene kant doordat het spelen van games een positief effect heeft op de cognitieve vaardigheden van kinderen. Aan de andere kant denken onderzoekers ook dat dat komt doordat gamen als een belonende en plezierige activiteit ervaren wordt die stress kan verlagen en energie geeft.

Wat is de rol van de opvoeder?

Kinderen die duidelijke afspraken hebben met hun ouders over scherm- of gametijd, besteden minder tijd aan het spelen van videogames dan kinderen die die compleet vrij worden gelaten door hun ouders. Het is daarbij wel belangrijk dat ouders en kinderen de afspraken in samenspraak maken. Restricties opleggen zonder overleg kan averechts werken.

Opvoeders vinden tips en uitleg over veilig en leuk gamen op Mediawijsheid.nl

Onderzoek laat ook zien dat de ouder-kindrelatie een rol speelt in de mate waarin kinderen gewelddadige games spelen. In dit onderzoek werd aan kinderen (11-18 jaar) gevraagd in hoeverre hun ouders interesse in hen hebben, trots op hen zijn, er voor hen zijn als dat nodig is en naar hen luisteren. Kinderen die aangaven een goede band te hebben met hun ouders speelden minder gewelddadige games, dan kinderen die aangaven een minder goede band te hebben met hun ouders. Dat betekent dat kinderen met een goede band ook minder snel te lang gewelddadige videogames spelen, dan kinderen met een minder goede band. Daarbij komt ook dat kinderen die een goede relatie hebben met hun ouders meer van hen willen aannemen. Ze zullen eerder luisteren naar de voorkeuren van de ouders, zoals het minder lang gamen of het spelen van minder gewelddadige games.

De Bitefile Gamen is gebaseerd op deze artikelen

Meer lezen over gamen?

» Immersieve media: wat als de grens tussen realiteit en virtualiteit verdwijnt?
» Maak je geen zorgen over het gamende kind 
» Media bieden kinderen vrijheid: over de impact van beeld