Bitefile: Wat zegt de wetenschap over (het tegengaan van) internetverslaving?

vrijdag 1 november 2019

De term ‘digitale detox’ wint aan populariteit en het aantal mensen dat sociale mediaplatformen de rug toekeert of het eigen smartphonegebruik vermindert, stijgt. Bitescience analyseert het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar overmatig internetgebruik en smartphone- en sociale mediaverslaving. Op basis van deze analyse beschrijft zij de mogelijke oorzaken van deze vormen van verslaving, wat de gevolgen zijn, wie er een verhoogde of verlaagde kans heeft en wat er gebeurt als mensen ‘offline’ gaan.

 

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar dit thema.

Online verslaafd

Hoewel het internet veel positieve kanten heeft – het biedt veel relevante informatie, zorgt voor entertainment, en maakt sociaal contact mogelijk met mensen over heel de wereld – bestaat het gevaar dat mensen aan internet verslaafd raken. Internetverslaving komt voor onder kinderen en volwassenen. Er wordt gesproken over problematisch internetgebruik wanneer iemand geen controle meer heeft over het internetgebruik en het een belemmering vormt in het dagelijks leven. Iemand die sterk het gevoel ervaart helemaal op te gaan in zijn of haar online activiteit (‘flow’) heeft meer kans op een internetverslaving.

Verslaving ligt ook op de loer wanneer mensen intensief gebruikmaken van hun smartphone, en dan met name sociale media, uit angst om sociale activiteiten te missen (de zogeheten FOMO; ‘Fear of Missing Out’). Mensen die aangeven in hun dagelijks leven vaker ervaringen te hebben die wijzen op FOMO (zoals ‘je zorgen maken dat vrienden plezier hebben zonder jou’) zijn meer betrokken bij sociale media, maar ervaren ook meer stress tijdens het gebruik. Mensen die vaker FOMO ervaren, zijn ook minder tevreden met hun leven en hebben over het algemeen een slechtere stemming.

Multitasking

Soms gebruiken mensen meerdere media tegelijkertijd of zijn ze met hun mobiel bezig tijdens een face-to-face gesprek. Dit wordt ‘media multitasking’ genoemd. Media multitasking kan zorgen voor slechtere leerprestaties doordat aantrekkelijke media-activiteiten (bijvoorbeeld het checken van sociale media en het spelen van games) afleiden van het leren. Kinderen (6 tot 13 jaar), met name kinderen met ADHD, zijn hier gevoeliger voor dan volwassenen. Bij jongvolwassenen (18 tot 25 jaar) jaar) wordt media multitasking geassocieerd met negatieve gevoelens zoals eenzaamheid en het gevoel niet verbonden te zijn met anderen. Jongvolwassenen die multitasken, worden tijdens het studeren sneller afgeleid door irrelevante zaken en onthouden leerstof minder goed. Wanneer media multitasking plaatsvindt tijdens activiteiten die bedoeld zijn voor vermaak, zoals het bekijken van video’s en het spelen van games, kan het juist positief uitpakken. Zo hebben jongvolwassenen die dit doen betere sociale vaardigheden, zijn ze beter in staat om afleiding te negeren en hebben ze het gevoel meer geaccepteerd te worden door hun leeftijdsgenoten. Dit positieve effect wordt vermoedelijk veroorzaakt doordat bij vermakelijk mediagebruik het hoofddoel is om plezier te hebben en te relaxen. Hierdoor hoeft niet alle aandacht op de taak gericht te worden, waardoor er ruimte overblijft om andere activiteiten tegelijkertijd uit te voeren.

Depressie en slaapproblemen

Wanneer smartphonegebruik problematisch wordt, wat wil zeggen dat iemand tekenen vertoont van een verslaving, dan is dat gerelateerd aan angst- en depressieklachten. Het hoeft echter niet zo te zijn dat smartphoneverslaving de oorzaak is van deze klachten, het kan ook andersom werken: mensen die gevoelens van depressie of angst ervaren, gebruiken vaker hun smartphone omdat ze afleiding proberen te zoeken voor hun negatieve emoties. Ze checken overmatig hun smartphone voor gevoelens van bevestiging. Deze vorm van ‘coping’ blijkt depressieve klachten echter in stand te houden.

Het gebruik van een smartphone in bed voor het slapen gaan is gerelateerd aan slaapproblemen en symptomen van depressie. Sommige onderzoekers suggereren dat mensen door overmatig smartphonegebruik meer depressiesymptomen krijgen en daar vervolgens minder goed door slapen. Jonge meiden die veel media tegelijkertijd gebruiken, hebben ook meer slaapproblemen. En volwassenen die ’s nachts hun smartphone gebruiken voor werkactiviteiten zijn de volgende dag meer uitgeput en minder betrokken bij het werk.

Risicofactoren

De één is gevoeliger voor verslaving of problematisch internet- en smartphonegebruik dan de ander. Uit onderzoek komt een aantal factoren naar voren die de kans op problemen verhogen:

  • Jongeren gebruiken veel vaker sociale media dan volwassenen en ervaren meer FOMO.
  • FOMO komt vaker voor bij mensen die die minder tevreden zijn over de invulling van bepaalde basisbehoeftes. Wanneer mensen minder vertrouwen hebben in het eigen kunnen (behoefte aan competentie), weinig invloed ervaren op eigen keuzes en handelen (behoefte aan autonomie) of wanneer ze minder tevreden zijn over hun sociale relaties met anderen (behoefte aan verbondenheid), zijn ze gevoeliger voor de angst om sociale activiteiten te missen.
  • Een gebrek aan zelfvertrouwen vergroot het risico op een internetverslaving. Sommige onderzoekers leggen ook een verband tussen zelfvertrouwen en een smartphoneverslaving, maar anderen vonden hier geen relatie tussen. Verslaving aan sociale media wordt in verband gebracht met minder zelfvertrouwen en een laag zelfvertrouwen gaat samen met minder levenstevredenheid.
  • Mensen met mentale problemen lopen meer risico om een internetverslaving te ontwikkelen.
  • Problematisch internetgebruik wordt geassocieerd met impulsiviteit en minder controle in het reguleren van gedrag.
  • Mannen hebben een grotere kans om een internetverslaving te ontwikkelen dan vrouwen. Mogelijk komt dit doordat mannen eerder een voorkeur hebben voor online activiteiten die dysfunctioneel kunnen zijn, zoals gamen of online seks. Ook hebben mannen vaker individuele kenmerken die hen gevoeliger maken voor verslavingen, zoals hierboven genoemde impulsiviteit en weinig zelfcontrole.
  • Vrouwen en jongeren lijken gevoeliger te zijn voor overmatig smartphonegebruik. Zij zijn ook vaker verslaafd aan sociale media.
  • Mensen die neurotischer (emotioneel instabiel) zijn, hebben een grotere kans om vaker sociale media te gebruiken. Bij adolescenten zonder veilige sociale omgeving kan deze eigenschap samengaan met een internetverslaving.
  • Kinderen met depressieve symptomen zijn eerder verslaafd aan sociale media.
  • Ook de eigenschap narcisme gaat vaker samen met een sociale mediaverslaving.

Beschermende factoren

Er zijn ook factoren die de kans op problematisch sociale mediagebruik juist verkleinen:

  • Werknemers die meer ‘mindful’ zijn, oftewel bewuster aanwezig zijn in het hier en nu zonder te oordelen, worden minder emotioneel uitgeput wanneer zij sociale media gebruiken op het werk.
  • Bij mensen die fysiek actiever zijn en veel bewegen, uit dagelijkse stress zich minder vaak in een Facebookverslaving. Er kan echter geen uitspraak gedaan worden over de oorzaak (d.w.z. fysiek bewegen) en het gevolg (d.w.z. een verkleind risico op Facebookverslaving).
  • Een smartphoneverslaving bij kinderen treedt minder snel op wanneer ouders zich actief bezig houden met het smartphonegebruik van een kind, door bijvoorbeeld risico’s uit te leggen en restricties te stellen aan het smartphonegebruik.

Digitaal detoxen

Wat kunnen mensen zelf doen om te minderen met hun smartphone of sociale media of om de negatieve effecten te verzachten?

  • ’s Avonds laat kunnen mensen hun smartphone beter links laten liggen, aangezien smartphonegebruik voor het slapen gaan zorgt voor minder nachtrust en een onvolledig herstel van het lichaam voor de volgende dag. Onderzoekers zijn er nog niet over uit wat de precieze reden is van deze negatieve effecten. Mogelijk bewegen mensen fysiek minder als ze ’s avonds gebruik maken van hun smartphone of vervangt dit gebruik direct de slaap. Een andere verklaring is dat mensen lichamelijk geprikkeld worden door de smartphone en hierdoor slechter slapen. Of het kan komen door het felle licht en de elektromagnetische straling die van mobiele schermen afkomt. Hoewel de mening verschilt over de reden waarom, is het effect dat smartphones en slaap niet altijd goed samengaan vaak gevonden.
  • Zelfhulp-apps kunnen bescherming bieden tegen de negatieve effecten van smartphonegebruik. Voorbeelden van functionaliteiten van dit soort apps zijn het bijhouden en controleren van de tijd dat iemand een smartphone gebruikt, het geven van tijdsgebonden sociale media-updates en het dempen of uitzetten van notificaties. Met het gebruik van deze apps worden mensen minder afgeleid door hun smartphone, krijgen ze minder snel een smartphoneverslaving en hebben ze meer zeggenschap over hun eigen betrokkenheid bij sociale media.
  • Het kan helpen om actief de notificaties op een smartphone te negeren. Wanneer mensen de opdracht krijgen om geen aandacht te schenken aan notificaties, vinden ze deze weliswaar nog steeds afleidend, maar verslechtert hun prestatie op de taak die ze aan het doen zijn niet.
  • Mindfulness kan ook helpen om de negatieve gevolgen van overmatig internetgebruik te verzachten. Er is nog niet veel onderzoek naar gedaan, maar de eerste bevindingen zijn positief. Mensen die meer mindful zijn, lijken zich minder constant bezig te houden met wat er online gebeurt, wat hun emotionele welzijn ten goede komt.
  • En het echt minderen van sociale mediagebruik? In een onderzoek mochten deelnemers nog maar 10 minuten per dag op sociale media en deze deelnemers hadden na een paar weken minder depressieve symptomen en vertoonden minder tekenen van eenzaamheid dan de deelnemers die zoals gewoonlijk gebruikmaakten van sociale media. Deelnemers die van tevoren al meer depressieve symptomen ervoeren gingen er het meest op vooruit.

De Bitefile Digitale Detox is gebaseerd op deze artikelen.

Vermoed je internet-, smartphone- of gameverslaving? Doe bijvoorbeeld deze Quicktest, de Zelftest Online of bezoek Gameninfo.nl.

Tip! Wanneer bieden digitale media kansen, en wanneer zitten ze juist in de weg? Van 8 tot en met 15 november is het de Week van de Mediawijsheid, met als thema ‘Aan of uit?’.


Meer lezen over balans en digitale detox:

» Gameverslaving: waarom we moeten oppassen met overhaaste diagnoses
» 10 tips voor een goed digitaal leven
» De romantiek van een smartphoneloos leven: waarom het wel én geen goed idee is

Laat een reactie achter

Vul je e-mailadres in om op de hoogte te blijven van reacties (je e-mailadres wordt niet gepubliceerd).

Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.