Digitale technologie maakt nieuwe manieren van leren mogelijk. Tijdens de coronapandemie zijn we uitgedaagd om deze in sneltreinvaart te ontdekken. En ook in de toekomst zal onderwijs hybride vormen kennen. Welke kansen bieden digitale leervormen voor leerlingen, studenten en docenten? Welke uitdagingen brengt digitaal leren met zich mee? En welke (mediawijze) competenties hebben we nodig? Bitescience dook in het wetenschappelijke onderzoek en zet de belangrijkste antwoorden voor je op een rij.

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s. Het thema waar in deze Bitefile aandacht aan wordt besteed is digitaal leren. Bekijk ook de andere thema’s.

De voor- en nadelen van online afstandsonderwijs

Het coronavirus heeft veel teweeggebracht op het gebied van afstandsonderwijs. Zowel in het lager als hoger onderwijs vond een plotselinge verschuiving plaats van fysiek onderwijs in de klas of collegezaal naar online thuisonderwijs via Zoom, Teams of Google Meet.

Uit onderzoek blijkt dat een deel van de studenten in het hoger onderwijs aangeeft voordelen te ervaren van deze verschuiving:

• ze kunnen meer doen in minder tijd;
• kunnen werken in hun eigen tempo;
• en hoeven niet te reizen of kunnen thuis blijven wonen.

Online afstandsonderwijs brengt echter ook uitdagingen met zich mee:

• Sommige studenten vinden het lastig zich te concentreren tijdens de online lessen, vooral als zij in een rumoerige kamer zitten.
  Het gebruik van een camera en microfoon kunnen zorgen voor een gevoel van ongelijkheid, omdat niet iedereen daar toegang toe heeft.
• Studenten maken zich ook zorgen over hun privacy, omdat tijdens het maken van examens onder digitaal toezicht (‘proctoring’) hun laptop wordt gemonitord.
• Studie-uitval is hoger als studenten thuis online lessen volgen. Dat komt doordat de groepen vaak te groot zijn (meer dan 20 studenten), er te weinig interactie is en geen goede structuur.
• Ook missen studenten de sociale interactie met andere studiegenoten en het persoonlijke contact met docenten. Dat kan negatieve gevolgen hebben voor hun gemoedstoestand en leiden tot sociaal-emotionele problemen.

Leren met YouTube

Leren via YouTube is populair. Met name tijdens de lockdown in de coronacrisis was het dé plek om dingen te leren. Op YouTube zijn veel educatieve video’s te vinden en er worden zelfs gratis cursussen aangeboden, zoals de zogenaamde Massive Online Open Courses (MOOCs). Onderzoek laat zien dat leren via YouTube of vergelijkbare videokanalen voordelen kan hebben:

• Het kijken van video’s kan de leerprestatie van leerlingen en studenten verbeteren. Dat komt doordat audiovisuele instructies helpen bij het beter begrijpen van de leerstof.
• Het zelf opzoeken van video’s wordt als positief ervaren door studenten in het hoger onderwijs, omdat het voor onafhankelijkheid en autonomie in het leerproces zorgt. Studenten hebben zelf de controle over welke zoektermen zij gebruiken en welke video’s zij wel of niet kijken.

Naast deze voordelen kleeft er ook een risico aan leren via YouTube:

• Doordat er meestal geen inhoudscontrole is voordat video’s online geplaatst worden, kan de inhoud ervan misleidend of aanstootgevend zijn. Daarom is het belangrijk om kritisch met educatieve video’s op YouTube en vergelijkbare videokanalen om te gaan.

Succesvol gamificatie inzetten in de les

Digitale technologie maakt het mogelijk om videogames en game-elementen (zoals een online quiz) toe te passen in onderwijs. Steeds meer docenten maken gebruik van deze ‘gamificatie’, omdat het de motivatie van leerlingen en studenten om te leren verhoogt. Game-elementen die vaak worden gebruikt zijn: punten, badges (zoals een virtuele trofee), scorebord, levels (in de vorm van missies, speurtochten en challenges), directe feedback en grafische elementen (zoals avatars). Naast het verhogen van de motivatie, blijkt het volgende uit onderzoek:

• De toepassing van games en game-elementen in het hoger onderwijs kan een positief effect hebben op de leerprestatie van studenten en hun betrokkenheid bij de les. Een voorbeeld van een effectieve vorm van gegamificeerd leren is het gebruik van online quiz-applicaties, zoals Kahoot.
• Het toepassen van game-elementen alleen is niet genoeg om de betrokkenheid van studenten bij het leren te verhogen. Die betrokkenheid is hoger als studenten de leertaken in de game als nuttig en relevant ervaren, de verwachtingen duidelijk zijn en er regelmatig gecommuniceerd wordt met de docent over het belang van de leeractiviteit. Daarnaast is de betrokkenheid hoger als studenten regelmatig feedback krijgen van de docent op hun werk.
• Een nadeel van gegamificeerd leren waarbij competitie als spelelement gebruikt wordt, is dat sommige leerlingen en studenten daardoor druk kunnen ervaren. Als op een scorebord zichtbaar is dat zij onderaan de ranglijst staan dan kan dat demotiverend werken.

De kracht van adaptief leren

In een adaptieve leeromgeving wordt de leerervaring van een leerling of student aangepast aan zijn of haar leerbehoefte. Daarbij wordt persoonlijke feedback gegeven. Digitale technologie biedt veel kansen voor adaptief leren, omdat het lesaanbod automatisch afgestemd kan worden op het niveau en de leerbehoefte. Onderzoek laat zien dat digitaal adaptief leren verschillende voordelen kan hebben:

• Digitaal adaptief leren verbetert de leerprestaties van studenten in het hoger onderwijs. Doordat studenten in een adaptieve online leeromgeving direct persoonlijke feedback krijgen, is het makkelijker voor hen om die feedback terug te halen en toe te passen in andere opdrachten.
• Digitaal adaptief leren kan studenten zekerder maken over hun kennis. Daardoor hebben zij het gevoel dat zij de stof beter begrijpen.
  Adaptief leren kan ook buiten het klaslokaal of de collegezaal, bijvoorbeeld via de mobiele telefoon. Studenten die deelnamen aan een onderzoek naar adaptief leren via hun mobiele telefoon ervoeren dat als prettig, omdat zij in hun eigen tijd en tempo kunnen leren. Daarnaast hadden zij plezier in het gebruik en nam hun kennis over het vak toe.
• Een adaptieve online lesmethode die steeds vaker in het Nederlandse basisonderwijs gebruikt wordt is Snappet. In deze lesmethode worden de opdrachten, bijvoorbeeld op het gebied van rekenen of taal, direct afgestemd op de leerbehoefte van de leerling. Onderzoek laat zien dat gebruik van Snappet in vergelijking met reguliere lessen een positiever effect heeft op de rekenvaardigheden van basisschoolleerlingen.
• Een adaptieve leeromgeving moet aan een aantal voorwaarden voldoen om succesvol te zijn: leerlingen en studenten moeten direct toegang hebben tot de leerstof die voor hen relevant is. En de feedback moet betekenisvol zijn en passen bij de inhoud van het vak wat zij op dat moment volgen.

Dit kun je doen om de kansen van digitaal leren te benutten

Docenten kunnen leerlingen en studenten helpen de kansen van digitaal leren te benutten en de risico’s ervan te minimaliseren. Hoe kun je dat doen?

• Zorg dat de stof aansluit op de voorkennis van de leerling of student. Voor zowel adaptief als gegamificeerd leren geldt dat leerlingen en studenten daardoor gemotiveerder zijn om met de lesstof aan de slag te gaan. Daarnaast is het van belang dat de lesstof relevant is en dat instructies eenvoudig zijn zodat zij begrijpen wat er van hen verwacht wordt.
• Creëer interactie, zoals feedback geven en vragen stellen. Zo vergroot je de betrokkenheid van de studenten tijdens online lessen via videobel-applicaties zoals Zoom, Teams of Google Meet. Interactie zorgt er bovendien voor dat studenten de relevantie van de lesstof beter begrijpen.
• Laat studenten samenwerken. Het online samen leren met leeftijdsgenoten zorgt voor een verbetering in het leergedrag en het geeft meer vertrouwen in hun eigen kunnen.
• Versterk zelfsturende vaardigheden. Studenten moeten leren hoe zij om kunnen gaan met relatief veel vrijheid en hoe zij zelf een planning kunnen maken en zich daaraan kunnen houden.
• Maak afspraken over het gebruik van de mobiele telefoon in de klas of de collegezaal. Als leerlingen of studenten hun eigen mobiele telefoon gebruiken om digitaal te leren, kunnen zij afgeleid raken door andere aantrekkelijke media-content, zoals hun sociale media. Dat kan zorgen voor slechtere leerprestaties. Lees meer over de relatie tussen media multitasking en leren in deze Bitefile.

Werk aan mediawijze en digitale vaardigheden

Om digitaal leren een succes te maken zijn mediawijze en digitale vaardigheden nodig, bij zowel de docent als de leerling of student. Hier kun je op letten:

• Privacy: het toepassen van digitale leermiddelen in het onderwijs brengt risico’s met zich mee voor de online privacy en veiligheid van gebruikers. Daarom is het belangrijk dat zowel docenten als leerlingen en studenten in staat zijn hun persoonsgegevens en data te beschermen bij het gebruik ervan.
• Kwaliteit: online is een grote diversiteit aan digitale leermiddelen te vinden. Om de kwaliteit ervan te kunnen beoordelen is het belangrijk dat zowel docenten als leerlingen en studenten in staat zijn de betrouwbaarheid ervan kritisch te analyseren. Ga na of de informatie die aangeboden wordt klopt. Controleer of de bron betrouwbaar is. En vraag de mening van anderen over de kwaliteit van digitale leermiddelen.
• Informatievaardigheden: door leerlingen en studenten hun eigen leerbronnen te laten opzoeken, bijvoorbeeld op YouTube, ontwikkelen zij strategieën om zelfstandig de kwaliteit van online informatiebronnen te evalueren. Zo draagt digitaal leren dus bij aan de ontwikkeling van mediawijze vaardigheden.
• Mediawijs als docent: lees op Mediawijsheid.nl meer over hoe je als docent kunt investeren in jouw eigen mediawijsheid.

Welke kennis over digitaal leren is nodig in de toekomst?

Bestaand onderzoek laat zien dat digitaal leren naast uitdagingen ook veel voordelen met zich meebrengt. Er is echter nog een aantal onbeantwoorde vragen over hoe de kansen van digitaal leren optimaal benut kunnen worden:

• Bestaand onderzoek laat zien dat feedback geven bij digitaal leren erg belangrijk is. Maar er is nog weinig bekend over welke vormen van feedback docenten het beste kunnen gebruiken.
• De digitale adaptieve leermiddelen waar onderzoek naar gedaan is richten zich vooral op het bevorderen van kennis. Er is nog weinig bekend over de effectiviteit van adaptieve leermiddelen in het versterken van sociaal-emotionele vaardigheden. Daarnaast is er meer inzicht nodig in de effectiviteit van digitaal adaptief leren voor verschillende typen leerlingen en studenten, zoals leerlingen in het speciaal basisonderwijs en voortgezet onderwijs.
• Online afstandsonderwijs zal hoogstwaarschijnlijk ook na de coronapandemie nog gebruikt worden in het hoger onderwijs. Het succes van online afstandsonderwijs is onder andere afhankelijk van de interactie tussen docenten en studenten. Er is nog weinig bekend over welke strategieën het beste gebruikt kunnen worden om de interactie te vergroten.
• Het is belangrijk dat iedereen kan profiteren van de kansen van digitaal leren. En daarbij ook in staat zijn zich te weren tegen de risico’s ervan. Er is meer inzicht nodig in de manier waarop zij daarin getraind kunnen worden, bijvoorbeeld door mediawijsheidlessen.

De Bitefile Digitaal leren is gebaseerd op deze artikelen