Heftige beelden van oorlogen, ongelukken en geweld… Om aandacht te trekken zijn nieuwsberichten de laatste jaren steeds sensationeler en intenser geworden. Door sociale media worden deze heftige beelden op grote schaal verspreid. We worden eraan blootgesteld zonder er bewust naar te zoeken. Wat is de impact van deze heftige nieuwsbeelden op kijkers? Waarom komt het ene beeld heftiger binnen dan het andere? En hoe kunnen we op een mediawijze manier omgaan met heftige beelden in het nieuws?

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s. Het thema waar in deze Bitefile aandacht aan wordt besteed is mediawijs kijken naar heftige beelden in het nieuws. Ook bespreken we de belangrijkste mediawijze vragen voor de toekomst. Bekijk hier ook de andere thema’s

Bitescience dook in het wetenschappelijke onderzoek en zocht het voor je uit. De meeste inzichten die in deze Bitefile beschreven staan zijn gebaseerd op onderzoek naar nieuws over gebeurtenissen waarbij sprake is van agressie, geweld en/of menselijk lijden (bijvoorbeeld oorlog, terrorisme, criminaliteit, ongelukken, vluchtelingen).

Wat is de impact van heftige beelden in het nieuws?

• Heftige nieuwsbeelden van agressie, geweld en menselijk lijden kunnen je bewust maken van onrechtvaardigheden en een beroep doen op je morele geweten. Mensen zijn geneigd met woede of walging te reageren als zij anderen onrechtvaardig zien lijden. Dat kan zorgen voor een groter bewustzijn van problemen in de wereld. En kan zorgen voor meer verlangen naar ingrijpen door de overheid.
• Het zien van heftige beelden van mensen die zijn getroffen door oorlog of andere vormen van geweld en agressie, helpt je om je met hen te verbinden en met hen mee te voelen.
• Het zien van heftige beelden in het nieuws heeft invloed op onze gemoedstoestand: veel mensen ervaren gevoelens van angst en bezorgdheid na het zien van zulke beelden. Dit geldt zowel voor volwassenen, als voor kinderen.
• Bij jonge kijkers kunnen gevoelens van angst ontstaan doordat zij zelf heftige nieuwsbeelden zien. Maar het zien van angstreacties van anderen, bijvoorbeeld de ouders, kan angst opwekken. Bij jonge kijkers gaan zulke gevoelens van angst vaak gepaard met piekeren, boosheid en verdriet.
• Hoe meer mensen worden blootgesteld aan heftige nieuwsbeelden, hoe minder zij er emotioneel door geraakt worden (dat heet ook wel ‘desensitisatie’). Dat geldt zowel voor volwassenen, als voor kinderen. Kinderen zijn door deze desensitisatie minder geneigd om anderen in nood te helpen.

 Waarom komt het ene beeld heftiger binnen dan het andere?

Heftige nieuwsbeelden hebben meer impact als:

• De afgebeelde situatie of gebeurtenis nabij voelt. Dat kan gaan om fysieke afstand; de oorlog in Oekraïne voelt bijvoorbeeld nabijer dan de oorlog in Syrië. Maar ook om persoonlijke relevantie. Nieuws over geweld voelt nabijer, als dit gebeurt met mensen die op jou lijken of waarmee jij je verbonden voelt. Denk bijvoorbeeld aan het zien van geweld tegen de LHBTI+ gemeenschap, als je zelf hiertoe behoort.
• De beelden zeer grafisch en expliciet zijn. Bijvoorbeeld als er een grote mate van lichamelijk letsel of een close-up van het lijden van personen te zien is.
• De beelden negatief geframed zijn. Wanneer er vooral negatieve associaties worden opgeroepen (zoals angst) en weinig tot geen positieve associaties (zoals hoop), hebben de beelden meer impact op de kijker
• De kijkers kinderen zijn. Jongere kinderen vertonen meer gevoelens van angst na blootstelling aan heftige nieuwsbeelden dan oudere kinderen. Echter, hoe ouder kinderen worden, hoe meer de nabijheid van de gebeurtenissen hen beïnvloedt. Na het zien van heftig nieuws dat nabij voelt voelen oudere kinderen zich angstiger en kwetsbaarder, dan jongere kinderen.

5 tips om mediawijs om te gaan met heftige beelden in het nieuws

1. Praat erover. Uit onderzoek blijkt dat praten over heftige nieuwsbeelden en de gevoelens die je hierbij hebt kan helpen om de intensiteit van die gevoelens te verminderen. Dat geldt voor volwassenen, maar ook voor kinderen. Door met kinderen te praten over heftig nieuws kunnen ouders en andere opvoeders eventuele angstreacties verminderen. Voor kinderen die niet vaak in aanraking komen met heftige nieuwsbeelden kan dit echter ook averechts werken. Op de website van Nieuws in de Klas staan tips hoe je met kinderen in gesprek gaat over heftige gebeurtenissen en nieuwsbeelden.

2. Stimuleer kinderen om met elkaar over heftig nieuws te praten. Om kinderen hun negatieve emotionele reacties te laten verwerken, helpt het om over heftig nieuws te praten met leeftijdsgenoten. Op die manier ervaren kinderen dat zij niet enige zijn die angst, bezorgdheid of andere emoties ervaren. Ook kunnen zij van anderen leren hoe zij met hun emotionele reacties op nieuwsbeelden om kunnen gaan.

3. Kies een geschikte nieuwsbron voor kinderen. Een voorbeeld van een nieuwsbron die zich speciaal richt op kinderen is het Jeugdjournaal. In het Jeugdjournaal worden verschillende strategieën toegepast die kinderen helpen hun emotionele reacties op nieuws te reguleren. Zij laten bijvoorbeeld andere kinderen, die niet bij de gebeurtenis betrokken waren, aan het woord over hoe zij de gebeurtenis beleven. Als kinderen andere kinderen, die niet bij het incident betrokken waren, horen spreken over hoe zij met hun gevoelens omgaan, werkt dat geruststellend. De angstreacties van kinderen kunnen ook verminderen als een deskundige spreekt over een situatie of gebeurtenis. Op de website van het Jeugdjournaal vind je praktische tips aan kinderen over wat te doen met heftig nieuws.

4. Zoek naar constructief nieuws. Constructief nieuws is oplossingsgericht en op een positieve manier geframed (het roept positieve associaties op, zoals hoop). Uit onderzoek blijkt dat als heftig nieuws op een constructievere manier wordt gebracht, het zowel volwassenen als kinderen helpt er beter mee om te gaan. Het beschermt hen tegen intense negatieve emoties en versterkt tegelijkertijd de positieve emoties.

5. Kijk minder nieuws. Als je ondanks bovenstaande tips merkt dat je angstig of verdrietig wordt door heftige nieuwsberichten, dan helpt het om een tijdje minder of geen nieuws te kijken. Hoe minder nieuwsberichten je ziet, hoe kleiner de kans is dat je heftige beelden tegenkomt. Op sociale media kan het vermijden van nieuws uitdagend zijn, omdat je daar vaak aan heftige nieuwsbeelden wordt blootgesteld zonder er bewust naar te zoeken. Maar ook daar kun je bewust nieuwskanalen ontvolgen.

Onbeantwoorde vragen voor de toekomst

Er is al vrij veel onderzoek gedaan naar de effecten van heftig nieuws en hoe kinderen en volwassenen daarmee om kunnen gaan. Maar een aantal vragen is nog onbeantwoord:

• Hoe kan nieuws de aandacht trekken en mensen betrekken bij belangrijke gebeurtenissen, zonder mensen ongevoelig te maken voor heftige nieuwsbeelden? En zonder langdurige negatieve effecten te hebben op hun gemoedstoestand, zoals angstgevoelens?
• Hoe kunnen socialemediagebruikers voorkomen dat zij ongewenst heftige nieuwsbeeld te zien krijgen?
• Hoe kunnen mensen constructief nieuws leren herkennen?
• Welke persoonlijkheidskenmerken spelen een rol in de gevoeligheid voor heftige nieuwsbeelden?
• Welke copingstrategieën werken het beste om om te gaan met heftige beelden in nieuws? En verschilt dat per leeftijdsfase?

De Bitefile Hoe ga je mediawijs om met heftige beelden in het nieuws is gebaseerd op de volgende artikelen