Kunstmatige intelligentie of KI (ook wel artificiële inteligentie of AI genoemd) komt steeds vaker voor in ons dagelijks leven, ook in dat van kinderen. Kunstmatige intelligentie is de intelligentie waarmee machines, software en apparaten zelfstandig problemen oplossen. Zij imiteren hierbij het denkvermogen van de mens. Een bekend voorbeeld van KI waar veel kinderen bijna dagelijks mee te maken hebben zijn de slimme algoritmes van Netflix en YouTube die hen een gepersonaliseerd aanbod van series en video’s tonen. Maar KI zit ook in slim speelgoed, zoals barbiepoppen die een gesprek voeren met een kind, en in slimme digitale assistenten op smartphones (zoals Siri) of slimme speakers (zoals Google Home of Amazons Alexa). Deze op KI gebaseerde toepassingen bieden talloze kansen voor kinderen, maar er bestaan ook risico’s voor hun privacy en welzijn. Hoe ervaren kinderen kunstmatige intelligentie? Zijn ze zich bewust van de mogelijke risico’s en in welke mate begrijpen ze de werking ervan? Bitescience zocht het uit.  

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s. Het thema waar in deze Bitefile aandacht aan wordt besteed is kinderen & KI. Bekijk ook de andere thema’s.

De inzichten in deze bitefile zijn gebaseerd op onderzoek met kinderen tussen de 4 en 16 jaar. De exacte leeftijdsgroep verschilt per onderzoek. Alle geraadpleegde literatuur vind je hier terug.

Kinderen & kunstmatige intelligentie: dit zijn de risico’s

Wanneer er gesproken wordt over de risico’s van KI denken veel mensen aan scenario’s waarin robots de wereld overnemen. Gelukkig is dat (nog) geen realiteit. Er zijn echter wel een aantal andere, meer reële risico’s van KI waar ook kinderen mee te maken krijgen.

• KI brengt risico’s met zich mee voor de privacy van kinderen. Veel KI-technieken en applicaties slaan persoonlijke data op die vervolgens door bedrijven gebruikt wordt om hun diensten, reclame en producten beter te maken. Kinderen zijn zich hier vaak niet van bewust. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat kinderen die met slimme poppen spelen, niet doorhebben dat al hun gesprekken worden opgeslagen en kunnen worden gebruikt door de makers van de pop. Ook zijn ze zich niet bewust dat wat speelgoed terugzegt geen echte reactie is op hun vraag of opmerking, maar een voorgeprogrammeerd script.
• KI kan ook zorgen voor digitale ongelijkheid. KI-technologie is vaak duur en niet ieder gezin heeft de financiële middelen om hun kinderen al op jonge leeftijd bekend te maken met KI. Ook kan het hebben en niet hebben van de nieuwste gadgets een sociale hiërarchie veroorzaken onder kinderen, wat de kans op pestgedrag vergroot.
• Het gebruik van sociale mediaplatformen met KI-gestuurde, slimme algoritmes (zoals Netflix, YouTube en Facebook) kan verslavend zijn. Dat komt doordat deze algoritmes als doel hebben gebruikers zo lang mogelijk op het platform te houden. Ze doen dat door steeds nieuwe, persoonlijke relevante series, filmpjes of informatie aan te bieden.
• Een ander risico van zo’n KI-gestuurd gepersonaliseerd media-aanbod, is dat kinderen vooral meer van hetzelfde zien en horen en dus worden blootgesteld aan eenzijdige informatie.
• KI kan gebruikt worden om deepfakes, oftewel nepvideo’s, te maken. Deze video’s zijn bijna niet van echt te onderscheiden en staan vaak vol met misinformatie. Kinderen kunnen misleid worden door dit soort video’s.

Deze mogelijkheden heeft kunstmatige intelligentie kinderen te bieden

Er zijn verschillende manieren waarop KI het leven van kinderen kan verrijken:

• KI biedt nieuwe mogelijkheden voor educatie, mits er goed omgegaan wordt met de privacy van de gebruiker. Zo kan KI in het klaslokaal gebruikt worden om het leerproces van leerlingen te volgen door het monitoren van digitale opdrachten en taken. Onderzoekers zien ook veel potentie in de inzet van KI-gestuurde digitale tutors die leerlingen kunnen ondersteunen in hun persoonlijke behoeftes waardoor persoonlijk onderwijs en begeleiding mogelijk wordt.
• KI biedt ook kansen voor de jeugdgezondheidszorg. Slimme computerspellen en robots kunnen bijvoorbeeld ingezet worden om kinderen met stoornissen en gedragsproblemen beter te ondersteunen. Onderzoek laat zien dat sociale robots kinderen met een sociale stoornis kunnen helpen bij het ontwikkelen van sociaal-emotionele vaardigheden. Door omgang met deze robots bouwen kinderen er een band mee op. Deze band maakt het mogelijk om hun sociale gedrag, zoals inlevingsvermogen, het herkennen van emoties of zelfs het imiteren van sociale situaties te oefenen en trainen in een veilige (sociale) omgeving.
• Kinderen kunnen zelfs een echte vriendschapsrelatie ontwikkelen met robots en andere sociale KI-applicaties. Een robot kan aanvoelen als een echt vriendje dat om heen geeft en waarmee ze kunnen praten. Voor het ontwikkelen van een vriendschap met een robot is het wel belangrijk dat een kind zich verbonden voelt met de robot, deze vertrouwt en het gevoel heeft dat de robot kan helpen.
• Interactie met KI kan kinderen klaarstomen voor de toekomst. KI is niet meer weg te denken uit de toekomstige maatschappij, en zal zelfs voor een groot deel bepalen hoe we in de toekomst leven, leren, werken, en communiceren. Door kinderen te leren over KI-technologie, ze bewust te maken van de kansen en risico’s, en ze bekend te maken met programmeren, bereiden we een nieuwe generatie voor op verantwoordelijke omgang met technologie.
• Interactie met KI kan de interesse van kinderen voor de vakgebieden die daaraan ten gronde liggen, zoals techniek, wiskunde, informatica, en psychologie, Onder de juiste begeleiding kunnen zij enthousiast raken over deze vakgebieden, de mogelijkheden voor vervolgopleidingen en de daaraan gerelateerde toekomstige beroepsperspectieven.

Hoe ervaren kinderen kunstmatige intelligentie en wat begrijpen ze ervan?

Uit onderzoek blijkt dat kinderen er vaak niet bij stilstaan dat hun favoriete apps en games achter de schermen KI-technologie gebruiken. Zij zijn zich dus lang niet altijd bewust van hun interacties met KI. Onderzoek laat verder zien dat de volgende vier elementen centraal staan in de manier waarop kinderen KI-technologie ervaren:

Intelligentie

• Als kinderen interacteren met KI-gestuurde producten, zoals slim speelgoed, sociale robots en slimme speakers, maken ze een inschatting van de intelligentie van het product. Op basis van het ‘gedrag’ van een product wordt de slimheid ervan beoordeeld. Deze beoordeling draagt bij aan het besef van wat het product allemaal kan. Zo ervaren kinderen zelfrijdende auto’s als relatief dom, maar vinden ze een Google speaker net zo slim of zelfs slimmer dan zij zelf.

Identiteit

• Kinderen kennen KI-gestuurde producten ook een bepaalde identiteit toe. Zij kunnen KI interpreteren als een echte persoonlijkheid met menselijke eigenschappen. Dat gebeurt vooral bij slim speelgoed, sociale robots en interactieve videogames.

Speelsheid

• Ook de speelsheid van een KI-gestuurd product is belangrijk voor kinderen. De meeste kinderen zien KI-gestuurde producten als speelpartner die altijd met ze wil spelen, waar volwassenen en leeftijdsgenoten dat niet altijd willen. Hoe speelser een product is, hoe meer waarde het kind eraan gaat hechten.

Begrip

• Kinderen die beter begrijpen hoe KI werkt, maken een betere inschatting van wat KI-gestuurde producten en apps kunnen. Ook kennen zij een grotere intelligentie en een sterkere identiteit toe aan KI-producten en apps.
• Jongere kinderen snappen KI-technologie minder goed dan oudere kinderen. Echter, wanneer technologie op toegankelijke wijze aan jonge kinderen wordt uitgelegd, groeit hun kennis en kunnen ze een realistischere inschatting maken van wat KI kan, kunnen ze KI beter herkennen en zijn ze zich bewuster van de risico’s die KI met zich meedraagt.

Een kijkje in de toekomst

KI is een ‘hot topic’ in wetenschappelijk onderzoek. Toch zijn nog veel belangrijke vragen over kinderen en KI onbeantwoord.

• Er is nog relatief weinig bekend over de effecten van KI op de gezondheid en het welzijn van kinderen. Bijvoorbeeld, welk effect heeft KI op de ontwikkeling van het kinderbrein? En welke invloed heeft KI op de menselijke sociale vaardigheden van kinderen?
• Er zijn ook ethische vraagstukken waar nog geen duidelijk antwoord op is. Is het bijvoorbeeld ethisch verantwoord om opvoedende en educatieve taken uit te besteden aan KI-gestuurde machines? Mogen data van kinderen gebruikt worden om producten en diensten beter te maken, ook al gaat het om iets positiefs zoals het beter kunnen helpen van anderen?

Dit kun jij doen om kinderen te helpen de kansen van kunstmatige intelligentie te benutten

Onderzoek laat zien dat ouders en leerkrachten een belangrijke rol spelen in de manier waarop kinderen KI beleven en de mate waarin zij het begrijpen. Zij kunnen kinderen helpen de kansen van KI te benutten en de risico’s ervan te minimaliseren. Hoe je dat doet?

• Probeer KI eerst zelf te begrijpen en een beeld te hebben van de kansen en mogelijke risico’s. Dat kan bijvoorbeeld door het volgen van een cursus over KI, zoals bijvoorbeeld de gratis online Nationale AI-cursus (deze is er ook voor kinderen!).
• Praat met kinderen over de kansen en risico’s van KI. Leg hen uit wat KI is en hoe het werkt. Indien mogelijk, begeleid kinderen tijdens hun eerste interacties met KI.
• Onthoud: elk kind is uniek. Hoe kinderen omgaan met KI en de mate waarin ze het begrijpen is voor elk kind anders. Daarom is het belangrijk de risico’s niet te generaliseren en de situatie waar mogelijk per kind te bekijken.
• Laat kinderen kijken naar kinderprogramma’s en films over robots (zoals Disney-Pixars Wall-E) of laat ze er verhalen over lezen. Dit kan helpen om met kinderen in gesprek te gaan over KI. Bedenk wel dat fictionele verhalen over robots ervoor kunnen zorgen dat kinderen een onrealistisch beeld ontwikkelen van wat KI is en kan doen. Vraag kinderen daarom naar hun mening en ideeën over KI en stuur hun beeld over KI indien nodig bij.

Op de jeugdwebsite HoeZoMediawijs.nl kunnen kinderen vanaf 10 jaar zelfstandig aan de slag met het onderwerp KI. Inclusief aansprekende filmpjes en een doe-opdracht.

De Bitefile Kinderen & KI is gebaseerd op deze artikelen