De verkiezingsuitslagen, het weerbericht, je pensioenleeftijd en je BMI: tegenwoordig bepalen cijfers hoe onze wereld eruitziet. In Het best verkochte boek ooit (met deze titel) stelt Sanne Blauw dat de invloed van deze cijfers véél te groot is geworden in ons leven. Bedrijven misbruiken cijfers om te verkopen en wetenschappers gebruiken ze om hun onderzoek kracht bij te zetten. Daarnaast laten wij ons als consument maar al te graag leiden door tabellen en grafieken; vooral als deze zeggen wat wij willen geloven. Blauw roept ons daarom op om te ontcijferen. Laten we cijfers weer op de juiste plek zetten: naast de woorden. Na het lezen van het boek kijk je ongetwijfeld anders tegen getallen aan.

De impact van statistiek

Het boek start met een interessante kennismaking met Florence Nightingale, een beroemde Britse verpleegster. Haar cijferwerk werd als baanbrekend gezien. Nightingale is wereldwijd een van de eersten geweest die grafieken gebruikte om een verandering teweeg te brengen. Blauw beschrijft op een boeiende wijze hoe Nightingale tijdens de Krimoorlog merkte dat juist in het ziekenhuis de meeste soldaten stierven. Nightingale drong toen aan op onderzoek. Uit het onderzoek bleek dat een defecte riolering de oorzaak was van de vele overlijdensgevallen in het ziekenhuis. Om de regering hiervan te overtuigen, en te stimuleren om benodigde maatregelen te nemen, ontwikkelde Nightingale een diagram met de relevante onderzoeksgegevens.

Met de ontwikkeling van deze pooldiagram en het gebruik van cijfers in de zorg was Nightingale een pionier. Met deze anekdote van Nightingale maakt Sanne Blauw de lezer aan het begin van haar boek er bewust van hoe de rol van statistiek in de gezondheidszorg flink is veranderd. Statistiek is tegenwoordig onmisbaar (of: ondenkbaar) voor de zorg, terwijl cijfers in de tijd voor Nightingale nauwelijks een rol speelden.

Is meten weten?

Waar woorden al snel gekleurd zijn, lijken cijfers neutraal de werkelijkheid weer te geven. Het bestverkochte boek (met deze titel) zet er echter op in om de lezer uit te leggen waarom cijfers niet zo objectief zijn als ze lijken. “Meten is mensenwerk en dus cijfers zijn niet waardenvrij”, zegt Sanne Blauw. De schrijfster zal het ook volledig met deze stelling eens zijn. Met haar boek wil zij, als correspondent ontcijferen, cijfers in een beperkt perspectief plaatsen: een toelichting is immers nodig om betekenis te krijgen.

We komen geregeld vele ranglijsten tegen. Hoe ziet de Top 2000 er dit jaar uit? Welke ziekenhuizen staan er in de ziekenhuis top 100? En welke cafetaria’s staan er hoog op de ranglijst? Blauw heeft een kritische kijk op deze lijsten en legt de lezer uit waarom. Hoewel ons van jongs af aan ‘meten is weten’ wordt geleerd, licht Blauw toe dat onze conclusies over cijfers zeker niet altijd deugen. Ze stelt dat wij ons als consument laten verleiden en zelfs misleiden door cijfers en dat deze cijfers vaak onze beslissingen beïnvloeden. Blauw komt met meer dan voldoende argumenten en voorbeelden.

Informatievaardigheden

In onze hedendaagse informatiesamenleving hebben we 24/7 de beschikking over een bovenmatige hoeveelheid aan data. Hierdoor is het een grote uitdaging om te vinden wat we zoeken, te selecteren wat we nodig hebben en om te bepalen of de informatie betrouwbaar is. Het is van groot belang dat we over informatievaardigheden beschikken, om niet te verdwalen in de enorme hoeveelheid informatie. Maar hoe dienen we te achterhalen of cijfers betrouwbaar zijn? Achterin het boek is een heuse checklist opgenomen om dit vast te stellen en om de lezer deze informatievaardigheden bij te brengen.

Correlatie versus causaliteit

In het boek is uitgebreid aandacht voor de veelvoorkomende verwarring tussen correlatie en causaliteit. Correlatie is nog geen causaliteit. In theorie weten we dit. Het schoolvoorbeeld om dit te illustreren is dat van de stijgende ijsjesverkoop en het aantal verdrinkingen. Er is sprake van correlatie (statistische samenhang) tussen de stijgende ijsjesverkoop en het grotere aantal verdrinkingen. Echter is er geen causaal verband (geen direct gevolg) tussen beide: het warme weer is het echte verband. Blauw verheldert beide begrippen en doet de lezer aan de hand van verschillende voorbeelden beseffen dat correlatie en causaliteit veel te vaak door elkaar gehaald worden.

“Not everything that counts can be counted”

Het boek werpt ook een kritisch licht op onze IQ-testen. Blauw legt uit dat deze testen slechts het abstracte denken meten en dat er alleen wordt meegeteld wat te tellen is. Lastig kwantificeerbare vaardigheden zoals kwaliteit en creativiteit worden niet beoordeeld. Blauw concludeert: “Het gevolg is dat een IQ-test nooit rechtstreeks meet wat intelligentie is, maar wat het indirect doet.” Hoeveel van ons vragen bij het horen van een IQ-uitslag hoe deze uitslag tot stand gekomen is en welke keuzes er in het onderzoek gemaakt zijn? Blauw adviseert terecht om “een cijfer niet het einde van een gesprek te laten zijn maar het startpunt”.

Ik sluit mij aan op de oproep van Blauw om kritischer te worden op de herkomst van data. Data worden immers vaak gemanipuleerd. Vaak interpreteren we informatie zodanig dat het goed past bij onze overtuiging. Blauw illustreert dit met de ‘kulcausaliteit’ van Paul de Octopus, die tijdens het WK voetbal in 2010 de uitslagen van acht wedstrijden goed voorspelde. Telkens weer opende hij met zijn tentakels het juiste bakje. De octopus werd een beroemdheid. De kans dat Paul gewoon mazzel heeft gehad was 0,4 procent. Blauw doet de lezer echter ook inzien dat de ‘voorspelling’ van Paul minder spectaculair wordt als je weet welke dieren nog meer in de race waren voor WK-waarzegger. Leon het Stekelvarken, Petty het Dwergnijlpaard en Anton de Tamarins. “Als je maar genoeg dieren laat voorspellen, zit er altijd wel een tussen die het juist heeft”. Van Leon, Petty en Anton had ik inderdaad nooit gehoord. Jij wel?

De uitgever van het boek benaderde Mediawijzer.net om er aandacht aan te besteden en heeft ons voorzien van een recensie-exemplaar. Wij vroegen blogger Martijn om een recensie te schrijven. Bij een gekregen product/dienst geldt dat Mediawijzer.net altijd zelf de beslissing maakt om het wel of niet te (laten) recenseren en hiervoor geen vergoeding ontvangt. Bloggers delen hierbij hun eigen mening.

Deze boekrecensies vind je wellicht ook interessant:

» Communiceren zonder woorden: de emojirevolutie
» ‘Wie wil leven in een datadictatuur?’
» On/Off: op zoek naar balans in digitale tijden