Niet alles wat je leest is waar. Maar hoe onderscheid je ware van onware uitspraken? Hier ga ik op in met mijn ‘Check de feiten’-blogartikel. Deze gaat soms over het onderwijs, maar ook bijvoorbeeld over een actueel mediawijsheid onderwerp. Vind je dat een bepaalde claim of uitspraak een check verdient? Laat het me dan weten via Twitter: @jaap_w.

In de reactie op m’n vorige blog stelde Jannie Kuipers een tweetal vragen: een over indianenverhalen en de ander over of lezen stress verminderend is. Tijd om de feiten te checken.

Vraag 1 – Indianenverhaal: wie zag wie eerst?
De eerste vraag betrof een bewering van een docent uit de mediacoachopleiding:

“Tijdens de opleiding voor Mediacoach had ik een kleine discussie met de docent verandermanagement over de bewering dat de Indianen, ofwel de eerste bewoners van Amerika, de ontdekkingsschepen niet zagen aankomen, met als onderbouwing dat wat ze niet kenden niet gezien werd.”

Zoals Jannie zelf al aangeeft, heeft ze nogal moeite om deze bewering te geloven. En terecht, er zitten namelijk een paar haken en ogen aan deze bewering. Ten eerste is de herkomst van de bewering onduidelijk. De oorspronkelijke bewoners van Amerika spraken een totaal andere, en voor Europeanen onverstaanbare, taal. Hoe is men hier dan ooit achter gekomen? Het meest voor de hand liggende antwoord is door de taal te leren. Echter, een taal leren zonder woordenboek en/of grammaticaregels is bijzonder lastig en onderhevig aan misinterpretaties en miscommunicatie. Zeker in het begin. Ten tweede tart deze bewering zo ongeveer elke vorm van logica. Want als we niet kunnen zien wat we niet kennen, hoe kunnen we dan nieuwe ontdekkingen doen?

Zoeken op internet levert geen bronnen op die deze bewering ondersteunen. De vraag is waar deze mythe vandaan komt. Ik vermoed dat dit verhaal z’n oorsprong kent in het psychologische fenomeen van aandachtsblindheid (inattentional blindness). Het bekendste voorbeeld hiervan is het onderzoek met de onzichtbare gorilla. In deze specifieke onderzoeksopzet had ongeveer de helft van de deelnemers de gorilla niet gezien. De conclusie is dat als je mensen vraagt op iets specifieks te letten, ze minder letten op andere zaken en deze dus niet ‘zien’. Maar ook het bestaan van dit fenomeen kan geen verklaring zijn voor het indianenverhaal. Dit effect treedt met name op als mensen wordt gevraagd zich ergens op te focussen.

Ik ben dus erg benieuwd hoe de betreffende docent aan het indianenverhaal is gekomen.

Vraag 2 – Lezen vermindert stress?
De andere vraag van Jannie betrof of er onderzoek was gedaan naar het stress reducerende effect van een paar minuten lezen. Het bericht dat hierover circuleert is gebaseerd op een onderzoek uit 2009 van de Universiteit van Sussex [update: het onderzoek is niet meer online]. De uitkomst van dit onderzoek is dat lezen het grootste effect heeft op het verminderen van stress. Toch zijn hier een tweetal kanttekeningen bij te maken:

• Het betreft maar één onderzoek. Andere onderzoeken komen tot andere conclusies. Om een wat degelijkere conclusie te trekken op dit punt, is een wetenschappelijk overzichtsartikel (en zgn. review) nodig als bron.
• Het maakt nogal wat uit met wat voor soort leesvoer je aan de slag gaat. Een roman heeft waarschijnlijk een heel ander effect dan het lezen van een dik rapport dat je moet lezen ter voorbereiding van een vergadering de volgende dag.

Kortom, de conclusie dat lezen stress vermindert is al verschillende keren bewezen. Maar of het de meest effectieve vorm is? Daar lijkt de wetenschappelijke literatuur het nog niet helemaal over eens.

Heb je zelf een mediawijsheid vraag, of ben je benieuwd of bepaalde uitspraak of conclusie wel waar is? Laat het mij weten via Twitter: @jaap_w en wie weet komt je vraag terug in een volgende ‘Check de feiten’-blogartikel.