Met de regelmaat van klok worden er allerlei beweringen de wereld in geslingerd zonder ook maar enige vorm van onderbouwing. Of met een onderbouwing die aan alle kanten rammelt. Veel van deze beweringen worden klakkeloos geloofd en overgenomen. Mensen geloven nu eenmaal graag berichten die aansluiten bij hun eigen denkbeelden. Dat het beoordelen van informatie op internet geen sinecure is, is inmiddels al vaak bevestigd door wetenschappelijk onderzoek.
Kwaliteitskranten gaan ook de fout in
Kwaliteitskranten als Volkskrant, NRC of Trouw worden beschouwd als betrouwbaar, maar ook professionele journalisten willen nog wel eens in de fout gaan. Onder tijdsdruk worden persberichten nog wel eens klakkeloos overgenomen zonder bijvoorbeeld het achterliggende rapport door te lezen. Het klinkt immers aannemelijk. Lees je het achterliggende rapport (of wetenschappelijk artikel) wel, dan blijken zaken vaak een stuk genuanceerder dan de indruk die je krijgt op basis van het nieuwsbericht.
Check
Hoe onderscheid je dan de ware van de onware uitspraken? Door zelf op onderzoek uit te gaan. Wat staat er in de originele bron? Wie is de boodschapper? Heeft hij/zij de kennis om een dergelijk uitspraak te doen? Heeft hij/zij een belang bij een bepaalde uitspraak? Is de uitspraak gebaseerd op gegevens of is het een mening? Zomaar een paar vragen aan de hand waarvan je de betrouwbaarheid kunt (proberen te) controleren.
“Gewoon door zelf op onderzoek uit te gaan” klinkt simpel, maar dat is het regelmatig niet. Nog afgezien van dat het checken op waarheid tijd kost, vereist het ook een aantal soorten kennis en vaardigheden. O.a. kennis over het specifieke domein, kennis over hoe je onderzoeksresultaten kunt interpreteren en kennis hoe je aan je gegevens kunt komen om beweringen te checken.
Casus: “Focus”
Eind 2012 kopte de Metro “Scholieren blijven zitten door social media” naar aanleiding van de lancering van het boek “Focus” van Justine Pardoen. Reden voor de factcheckers van NRC.next om deze bewering eens onder de loep te leggen. Ze komen tot de conclusie dat deze bewering ongefundeerd is omdat er geen onderzoek zou zijn dat deze bewering ondersteunt. In een reactie op deze factcheck heb ik laten zien dat er wel degelijk onderzoek is dat deze bewering (gedeeltelijk) ondersteunt.
Casus: Asielzoekers
Twee weken geleden was er nogal wat discussie over de enorme toename van asielzoekers. Aanleiding was een uitspraak van staatssecretaris Fred Teeven. Vervolgens opende de Volkskrant op zaterdag met een artikel over de gevolgen en hoe dit probleem kan worden aangepakt. Geen van de grote nieuwskanalen die er even de cijfers bijpakt en ze in perspectief zet. In twee artikelen (deel 1 en deel 2) laat Flip van Dyke echter zien dat de publieke berichtgeving is doorspekt van slecht rekenwerk en het klakkeloos overnemen van wat Fred Teeven zegt.
Wat deze twee casussen laten zien is dat je ook bij gerespecteerde nieuwsbronnen als de Volkskrant en NRC kritisch moet zijn. En dat is verdomd lastig, want wat kun je dan nog wel vertrouwen?
In het vervolg zal ik met enige regelmaat een check de feiten blog publiceren. Soms zal dat over onderwijs gaan, maar soms ook over een actueel mediawijsheid onderwerp. Vind je dat een bepaalde claim of uitspraak een check verdient? Laat het me dan weten via Twitter: @jaap_w.
Reacties 5
Helemaal mee eens, Jaap, dat je een kritische houding propageert ten opzichte van informatie. In mijn laatste blog over Internetvaardigheden (vind en gij zult zoeken) beweer ik dat leraren, als zij een bepaald onderwerp aan het behandelen zijn, eens met de klas moeten gaan kijken wat er over dat onderwerp op internet staat, wat daarvan is waar ?
Ik denk dat we in een tijd leven waarin leerlingen meestal zelf wel bij informatie kunnen komen en dat we daarom ons niet meer teveel moeten bezighouden met het aanleren van informatievaardigheden.
Wat we wel moeten doen is samen met de leerlingen ons afvragen: is dat wel waar ?
Van die instelling kun je je levenlang profijt hebben.
Een mooi onderwerp lijkt mij de door Piketty gesignaleerde inkomenskloof: het feit dat hele kleine groepen mensen over een heel groot deel van het beschikbare kapitaal beschikken. Is het echt zo dat grote groepen mensen in de nabije toekomst kansarm (zullen) zjn vanwege deze ontwikkelingen ?
Roeland, op zich ben ik het met je eens dat leerlingen over het algemeen wel aan de info kunnen komen die ze zoeken. Echter dit is vooral van toepassing op de wat eenvoudigere zoekvragen. Voor complexe/lastige vragen ontbeert het ze ook nog al eens aan zoekvaardigheden.
Wat me echter verbaast is dat je we ons niet zozeer meer bezig moeten houden met het aanleren van informatievaardigheden. Immers: informatie kritisch beoordelen op betrouwbaarheid en bruikbaarheid is een centraal onderdeel van informatievaardigheden. Wel aandacht voor een kritische houding en geen aandacht voor informatievaardigheden is dus m.i. met elkaar in tegenspraak.
Het voorbeeld van Piketty dat je aanhaalt is interessant. Of in de toekomst mensen kansarm zullen zijn als gevolg van deze ontwikkeling is afhankelijk van politieke beleidskeuzes. Er valt dus nog weinig over te zeggen. Veel interessanter in deze discussie is echter hoe verschillende politieke stromingen op de conclusies van Piketty reageren. Daarover kun je m.i. een mooie casus maken met betrekking tot de invloed van opinies & opvattingen op het beoordelingsvermogen.
Ok, Jaap, ik ging een beetje kort door de bocht toen ik beweerde dat we ons niet al te veel moeten bezighouden met het aanleren van informatievaardigheden.
Wat ik bedoel is dat de aloude methode met de zes stappen van the Big SIX, dat ik die methode toch wel erg belerend vind. Jonge mensen zien ons al aankomen als wij ze bij hun handje willen pakken, op weg naar de juiste informatie.
Wat we wel kunnen doen, en dat valt echt ook wel onder de noemer informatievaardigheden, is dat we ze (een klas bijvoorbeeld) vragen kunnen stellen die zelf moeten beantwoorden. Wat je dan ziet is dat je een collectieve intelligentie aanboort: niemand heeft in het begin het juiste antwoord, maar langzaam maar zeker komt de klas, het geheel, wel bij het juiste antwoord. Op die manier leren leerlingen van elkaar.
Wat we ook kunnen doen is met de leerlingen kijken welke sites bruikbaar zijn voor een bepaald onderwerp waar ze toch al een werkstuk over moeten maken. En helemaal goed gaat het als leerlingen informatie moeten zoeken omdat zij een bepaald standpunt in een debat moeten/willen verdedigen; dan zijn ze gemotiveerd want ze willen winnen.
Er is echt heel veel te doen als het gaat om informatievaardigheden, maar ik ben er van overtuigd dat het anders moet dan, pakweg, tien jaar geleden.
Hallo Jaap, ik heb wel een paar vragen voor je:
Tijdens de opleiding voor Mediacoach had ik een kleine discussie met de docent verandermanagment over de bewering dat de Indianen, ofwel de eerste bewoners van Amerika, de ontdekkingsschepen niet zagen aankomen, met als onderbouwing dat wat ze niet kenden niet gezien werd. Ik geloof hier niets van. Ik zie dagelijks dingen die ik niet ken…ik geloof wel dat gedrag anders is als gevaar herkend wordt, maar ik geloof echt niet dat iemand zo’n schip niet ziet, laat staan niemand in de groep.
Op internet wordt hier volop over gepubliceerd, kun jij hier iets over zeggen?
En verder nog dit: op fb circuleert het bericht dat enkele minuten lezen per dag de stress met een behoorlijk percentage verminderd. Is hier ooit onderzoek naar gedaan?
Ik ben benieuwd! Groetjes, Jannie
@Roeland: Je zult mij niet horen zeggen dat ze precies die zes stappen (of vijf in ons IPS-model) moeten doorlopen. Het is beter om leerlingen met concrete opdrachten bewust te maken wat er nodig is om tot een goed eindproduct te komen. Ongemerkt doorloop je dan toch de verschillende stappen.
@Jannie: Dank je voor de suggesties, ik zal proberen er op korte termijn (volgende week) een blog aan te wijden. Heb je ook links naar berichten waar je deze beweringen bent tegengekomen?
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.