Dit jaar bestaat Cinekid 30 jaar! Vorige week was tijdens het Cinekid festival in Amsterdam een speciaal seminar voor professionals: het Media Literacy Seminar. Vorig jaar mocht ik al naar dit seminar toe (klik) en dit jaar werd ik wederom uitgenodigd door Mediawijzer.net om hierbij aanwezig te zijn en om hierover te bloggen.

De opzet was dit jaar iets anders dan vorig jaar. Minder sprekers en meer interactie. Het overkoepelende thema was voor mij De kracht van het vertellen van verhalen. Hieronder beschrijf ik mijn bevindingen van dit seminar.

Foto: Anke Teunissen

David Kleeman

Het seminar wordt kort geopend door David Kleeman, de moderator tijdens het seminar. Hij illustreert het thema met een aantal mooie anekdotes:

De eerste anekdote gaat over een klein filmhuis in Amerika, Appalshop, waar David vroeger heeft gewerkt. Eén van de medewerkers daar, John Gaventa, heeft als motto: “Waar je verhaal naar toe gaat is niet zo interessant, maar vooral het maken zelf van het verhaal tot een film is interessant. Interessanter dan het breed verspreiden van je verhaal.”

De tweede anekdote heeft betrekking op de periode dat David in Denemarken werkte voor de jeugdafdeling van een Deense televisiezender. Zijn mentor Mogens Vemmer gaf destijds aan dat het erg verleidelijk/gemakkelijk is om populaire Amerikaanse kinderprogramma’s in te kopen en deze op televisie af te draaien. Maar, zo stelde Mogens Vemmer, wanneer een kind ’s ochtends wakker wordt, hoe weet het dan waar het is? Je kunt met behulp van media kinderen leren over cultuur. Hij was er trots op om echte Deense jeugdprogramma’s te maken.

Tegenwoordig zijn kinderen compleet ondergedompeld in media en sociale media. Mediamakers hebben de verantwoordelijkheid om te onderwijzen hoe deze beelden geïnterpreteerd worden en hoe verhalen begrepen worden. Gebruik media om cultuur te creëren.

John Leek

De eerste spreker is John Leek, werkzaam bij Mediawijzer.net en Beeld en Geluid. Hij opent zijn lezing met het statement dat vluchtelingen momenteel de Europese Unie overspoelen en dat dit zowel de politiek als de samenleving verandert.
Maar, misschien nog wel opvallender, deze uitdagingen worden door media flink uitvergroot. En tegenwoordig nog meer dan vroeger dankzij sociale media en het Internet. Bijna altijd bij het verschijnen van nieuwe media ontstaat er een behoefte aan nieuw onderwijs hierover. Maar nu kunnen we de vernieuwingen vrijwel niet meer bijhouden.

Recente ontwikkelingen, zoals Onderwijs 2032, zijn interessant. Wordt mediawijsheid opgenomen in een landelijk curriculum? Wat zou dit concreet betekenen voor kinderen? Media is overal en alomvattend. En zeker niet alleen in positieve zin, ook meer en meer haatuitingen worden online gedaan. Dit zou zelfs in de weg kunnen staan van het durven uiten van een eigen mening. Want wil je nog wel publiceren als je vervolgens nare reacties krijgt? Toch is het een feit dat jongeren zijn ongelooflijk productief op Youtube zijn. Dit is een platform waar ze zichzelf kunnen/mogen uiten.

Ook de Week van de Mediawijsheid gaat over dit thema: Feit, Fake of Filter. Ben je bewust van (de rol en invloed van) media? Er zijn talloze mooie activiteiten tijdens deze week zoals de MediaMasters Game. Daarnaast loopt nog de tentoonstelling Let’s YouTube bij Beeld en Geluid. John eindigt met het statement dat het essentieel is om media te kunnen begrijpen en doorgronden. Dat is een verantwoordelijke taak voor alle betrokkenen, zoals onderwijzers, beleidsmakers, academici, ouders, mediamakers, etc.

Nathalie Bank (TNO / Universiteit Utrecht) Cyber influence warfare researcher

Vanuit de Nederlandse Defensie Academie, Universiteit Utrecht en TNO doet Nathalie Bank onderzoek naar hoe cyber oorlog wordt gevoerd en wat de invloed hiervan is. Haar onderzoeksvraag luidt: “Wat voor mediaboodschappen bestaan er in huidige conflicten en op welke wijze kunnen we jonge mensen leren deze boodschappen te interpreteren?”

Nathalie begint haar lezing met de stellingname dat jongeren werken aan hun identiteit, zowel op cultureel als sociaal/emotioneel gebied. Centraal staat de vraag ‘Waar voel je je thuis?’ En media heeft hier ook behoorlijk wat invloed op. Veel media is geromantiseerd en bepaald het beeld van wat we ‘normaal’ vinden. De continue blootstelling aan media zorgt ook voor confrontaties en culturele aanvallen.Want is het stereotype beeld dat van het Midden-Oosten wordt getoond de waarheid?

Een onderdeel van Nathalies onderzoek is achterhalen hoe een terreurgroep als IS de media inzetten voor hun conflict. Eén van de grote voordelen voor IS is dat ze niet langer gebonden aan tijd en plaats. Het conflict is overal ter wereld zichtbaar en de oorlog voelt dichtbij doordat wij in onze huiskamer naar de schokkende beelden kijken. Zo brengt IS hun locale problematiek naar het mondiale toneel, maar ze zetten media ook in voor bijvoorbeeld radicalisatie.

“I say to you: that we are in a battle and that more than half of this battle is taking place in the battlefield of the media.”

IS is heel bewust bezig met het maken van media. Kijk maar eens naar het beeld uit een onthoofdingsvideo hiernaast. Let eens op de secuur gekozen achtergrond (woestijnlandschap, zou overal kunnen zijn, onvindbaar), de beeldverhoudingen (terrorist hoog, gevangene laag), de vlakverdeling (mooi uitgelijnd rond snijpunten), de kleur (terrorist draagt zwarte anonieme kleding, gevangene draagt oranje pak, vergelijkbaar met gevangenen in USA). Het is bijna eng om te beseffen hoe secuur hier over nagedacht wordt…

Daarnaast gebruikt IS populaire westerse media trends voor eigen reclameboodschappen voor werving. Hierbij gebruiken ze bijvoorbeeld internetmemes zoals YOLO (you only live once) die ze ombuigen tot YODO. Of games zoals Call of Duty en GTA waarmee ze aangeven dat die games in het echt nog veel cooler zijn! Ook hierbij is de boodschap behoorlijk eng, vooral omdat ze zo aantrekkelijk zijn gemaakt voor jonge mensen.

Nathalie gaat haar lezing verder met de recente terreuraanslagen in Brussel en Parijs. Hoe verschrikkelijk deze gebeurtenissen ook zijn geweest voor de mensen die zijn omgekomen en hun families en vrienden, de feitelijke slachtoffers waren niet het doelwit van deze aanslagen. Jij bent het doelwit, want jij kijkt naar de videobeelden en jij brengt de terreur bij jouw binnen. Onze reactie in het Westen is om over deze aanslagen te gaan twitteren en reactieve mediaboodschappen te maken. En dat is precies wat IS wil. We reageren met media op media en brengen de aanslagen, terreur en angst dichterbij dan ooit.

En wat betekent dit nu voor onze jeugd? Complexe problemen of onderwerpen worden helaas op televisie gereduceerd tot korte soundbites of eenvoudige zwart/wit kampen. De nuance is vaak afwezig. Het leidt vaak bij kijkers tot veel angst en onduidelijkheid. Het is juist zo belangrijk om het gesprek aan te gaan met de jeugd om uit te leggen wat er allemaal gebeurt en ook welke angsten gegrond zijn en welke niet.

Het online leven moeten we offline met elkaar bespreken. Nathalie presenteert een zestal mediawijsheidvragen die je dwingen om na te denken. Deze vragen helpen je om jongeren te trainen om over media na te denken:

• Wie is de maker?
• Wat is de intentie?
• Welke technieken worden gebruikt om aandacht te trekken?
• Welke ideologieën worden gerepresenteerd?
• Wat wordt weggelaten?
• Hoe zouden mensen dit anders dan ik kunnen interpreteren?

Nathalie presenteert vijf tactieken om deze moeilijke mediaboodschappen aan te pakken:

• Moeilijke vragen stellen;
• Nauwkeurig lezen;
• De dialoog aangaan;
• Zelf content creëren;
• Afvragen: wat maakt het uit en wat nu?

Op deze manier krijgen we hopelijk wat meer grip op de huidige situatie. Niet om te zeggen wat kinderen moeten denken, maar om hen te leren hoe te denken.

In het medialab is een VR bioschoop voor kinderen.

Hannah Higginson & Jasmine Thompson

Hannah Higginson en Jasmine Thompson uit Bristol vertellen over Project Rife. Bristol is stad met veel diversiteit en een relatief jonge populatie. Project Rife is een nieuw online magazine. Jongeren kunnen daar hun media maken en delen met anderen. Het doel is om jeugd bewust hun identiteit en cultuur te laten delen door het vertellen van diverse verhalen. Project Rife is een belangrijk platform dat door middel van cocreatie is ontstaan met jonge mensen. Bij het oprichten van het magazine is bewust de jeugd die populair op sociale media zijn in Bristol gevraagd voor input en betrokkenheid. Zij zijn tenslotte de experts; zij maken veel (video)content.

“A vlogger is someone who pretends his camera is his best friend.”

Tips van de jongeren zelf over het maken van media:

• Laat het over aan de jeugd zelf! Bemoei je er (inhoudelijk) niet mee als volwassenen.
• Het medium video is heel belangrijk.
• Hanteer meerdere sociale platforms, niet de content ergens op een website plaatsen.
• Betrek jongeren bij de dialoog over alle soorten onderwerpen (politiek, onderwijs, cultuur, etc.) Ze hebben overal echt een mening en ideeën over.

Behalve het creëren van online content, zijn ook de offline bijeenkomsten voor Rife ontzettend belangrijk voor het stimuleren van interactie, netwerken en het professionaliseren.

Hieronder staat een voorbeeld van gecreëerde content door de jeugd van Bristol: What Islam means to me. Het vertelt een genuanceerd en oprecht verhaal.

Hannah en Jasmine geven aan dat het belangrijk is om jongeren de tijd en ruimte te geven om te oefenen, spelen, falen, etc. Dan zal het hen lukken om verhalen te vertellen. Cocreatie is hierbij essentieel.

Mthoba Chapi

In Johannesburg, Zuid Afrika werkt Mthoba Chapi bij stichting Vuselela Media. Hij begint met stellen dat hier in Nederland er veel moois is om op te nemen. Dat doen mensen dan ook continu met hun telefoon. Overal worden foto’s en video’s van gemaakt.

In Zuid Afrika is er misschien niet zoveel schoonheid op straat. Toch is het belangrijk om daar kinderen te leren hoe ze verhalen kunnen vertellen. Dat is precies wat Vuselela Media jonge mensen wil bijbrengen. Bij hun opleiding leren jongeren de basis van journalistiek. Dankzij de camera op een smartphone kunnen zij direct diverse verhalen vertellen.

De leerlingen leren over verhaaltechnieken (storytelling) en cameratechnieken (geluid, licht, etc.) De video’s die leerlingen maken zijn een dagelijks onderdeel van een landelijk nieuwsprogramma. Daarmee leveren zij een heel echte bijdrage aan de landelijke media. Het is natuurlijk een grote motivatie voor leerlingen om zichzelf op televisie te zien!

Mthoba vertelt trots dat hun opleiding officieel is geaccrediteerd! Het is het equivalent van één jaar universiteit op het gebied van filmwetenschappen en journalistiek. Daarmee gelooft hij dat hun project een belangrijke opstap is voor veel jongeren. Hij benoemt een aantal concrete opbrengsten tot nu toe:

• Carrièremogelijkheden voor kansarme jongeren;
• Een dialoog tussen de school en de maatschappij;
• Een gevoel van verantwoordelijkheid door/voor de jongeren;
• Bijbrengen van zowel informatievaardigheden als mediawijsheid.

Hieronder staat een voorbeeld van een video gemaakt door jongeren bij Vuselela Media:

Florine Wiebenga

De laatste spreker had niet zozeer een lezing maar meer een workshop. Florine Wiebenga werkt bij Eye in Amsterdam. Zij deelde de grote groep deelnemers in vijf kleinere groepen in. In de kleine groep werd een ieder gevraagd om één foto op het scherm van je telefoon te zetten. Vervolgens moest je met de groep al die foto’s als een soort storyboard ordenen om een logisch verhaal te vertellen.

Vooral het proces dat de groep doormaakt is mooi om te zien. Enkelen nemen gelijk het voortouw en beginnen telefoons op een bepaalde volgorde te leggen. Anderen houden zich wat afzijdig. Het is een wilde brainstorm en het verhaal verandert continu. Het eindresultaat is eigenlijk weinig relevant, maar meer hoe je dus met elkaar een consistent en begrijpelijk verhaal kunt vertellen. Een zeer mooie oefening om ook met leerlingen of studenten te doen op het gebied van storytelling.

Foto: Anke Teunissen

Conclusie

Net als vorig jaar vond ik Cinekid voor professionals zeer de moeite waard. Interessante sprekers met boeiende en relevante voorbeelden van hoe er mondiaal vorm wordt gegeven aan mediawijsheid. De nadruk lag dit jaar voor mij op het kunnen vertellen en delen van persoonlijke verhalen. Daaruit blijkt voor mij wederom dat een krachtige methode voor het mediabewust maken van burgers het zelf creëren van media is.

Al mijn foto’s, waaronder ook een aantal 360º foto’s, staan hier.

Kijk voor meer informatie over Cinekid for Professionals op Twitter: #CfP16 of @CinekidProfs.