Een tijd geleden sprak ik op een bijeenkomst een vroegere rector van een school voor voortgezet onderwijs. We hebben het over een keur van onderwerpen, tot opeens het woord nepnieuws valt. “Och,” zegt hij, “langzamerhand krijg ik mijn buik er vol van. Het is nepnieuws voor en nepnieuws na. Het is er altijd al geweest. Nepnieuws is niets nieuws. Kijk maar naar Goebbels en Hitler.” “Dat is propaganda en heel iets anders dan nepnieuws”, antwoord ik. “Nepnieuws is niet onschuldig en kan grote gevolgen hebben. Heb je weleens gehoord van het Emser Depesche? Het gemanipuleerde telegram dat Kanselier Bismarck in juli 1870 naar een krant in Duitsland stuurde. En dat dat het startschot werd voor het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog kort daarop? En wat de gevolgen zijn geweest.” “Nee nooit van gehoord”, luidt het antwoord van de oud-rector.

Nepnieuws in het verleden

Ik begin over de Weimarrepubliek, wat uitgebreider aan de orde komt in mijn eerdere column. Mijn gesprekspartner vindt dat het allemaal wel meegevallen was, daar in die republiek. Er zijn prachtige dingen opgezet zoals het vrouwenkiesrecht. Heel mooi natuurlijk, maar ik memoreer verschillende schrijvers zoals Haffner die in die republiek hebben gewoond. Haffner schreef over zijn leven in die tijd en wat hij heeft gezien en meegemaakt. Maar wat hij schreef is volgens de oud-rector ook maar een mening.

Hij haalt een artikel in de Volkskrant aan, waarin de auteur Patrick Dassen volgens hem van mening is dat de Weimarrepubliek veel beter was dan we altijd hebben gedacht. Maar hij is vergeten de conclusie te lezen. Want binnen die republiek werd de weg vrij gemaakt voor populisme en Hitler. Onder andere door de economische misère die ontstond als gevolg van onder meer de Grote Depressie.

Veranderingen in het curriculum

Dan de geesteswetenschappen. De maatschappij kijkt er nu naar met enige afkeer; men vindt het economisch irrelevant. Maar dat zal heus wel weer anders worden. Hoe moet het nu als bijvoorbeeld op scholen het vak muziek niet meer wordt gegeven? Of wat mij ook onlangs ter ore kwam: dat geschiedenis een jaar lang niet meer op het programma staat. Hoe kan dat? Daar is dan geen geld voor, volgens mijn gesprekspartner. Ik denk: daar gaan de geesteswetenschappen. Hoe kun je ooit iets inhalen wat je veel eerder hebt weggegooid? We moeten ons niet laten leiden door enkel economische motieven en daarmee deze waardevolle vakken schrappen.

Mediawijsheid en de geesteswetenschappen

Ik betoog dat geesteswetenschappen heel belangrijk zijn, ook als het gaat over mediawijsheid. Want hoe kun je op internet iets zoeken als je niets weet? “Mediawijsheid: onzin. Dat is een maatschappelijk probleem dat over de schutting van scholen wordt gegooid. En”, zegt mijn gesprekspartner, “we hebben geen geld, geen mensen die dat kunnen geven en geen deskundigheid.” Ik breng daar tegenin dat bibliothecarissen, hoog opgeleid, meer dan ooit nodig zijn. Die zijn volgens hem niet nodig. Maar hoe moet het dan op scholen, als er over een paar jaar digitale geletterdheid het onderwijs binnenkomt? Jammer maar helaas, er is geen geld.

Ik hoor van docenten dat ze werkloos aan de kant staan. Ze kunnen solliciteren wat ze willen, maar het lukt niet. En dat zijn geen ongeschoolde mensen. Ook hoor ik dat docenten verschillende vakken geven en overbelast zijn. De oud-rector: “Werkloze docenten? Ja, dat bestaat niet. Er is werk genoeg.”

Het belang van een brede opleiding en verdieping

Dit was op zijn zachts gezegd een pittig gesprek. Ik hoor wel vaker dat managers, schoolleiders, nogal afwijzend of onverschillig staan tegenover deze onderwerpen. Wat telt is hoeveel leerlingen de scholen binnenkomen en hoeveel er slagen. Op basis daarvan worden ze afgerekend en krijgen ze geld. Er worden enkel vakken gegeven waarin eindexamen wordt gedaan. Mijn idee is dat mensen te smal worden opgeleid en dat is heel jammer.

Ik denk ineens aan de historicus Philipp Blom die in zijn boek ‘Alleen de wolken’ vertelt over het jaar van de Spaanse Burgeroorlog, 1937. Hij beschrijft de toestand in Spanje die aan die gruwelijke oorlog voorafging. Spanje was over het algemeen niet ontwikkeld. De katholieke kerk had heel veel invloed en de priesters deden er alles aan om de bevolking onderontwikkeld te laten zijn. Ik ga Nederland natuurlijk niet vergelijken met Spanje in de jaren dertig. Maar wat hij schrijft is wel iets om over na te denken. Het is goed om je te verdiepen in alles wat de mensheid aan gedachten en ideeën heeft voortgebracht. Om daarover na te denken en dat onderdeel te laten zijn van het leven en het samenleven. En daar voeg ik aan toe niet altijd te roepen: ‘daar is geen geld voor’.

Meer lezen over nepnieuws?

» Boekrecensie – ‘Nepnieuws: een wereld van desinformatie’
» Het vaccin tegen de nepnieuws-epidemie
» Nepnieuws tijdens komkommertijd