Het afgelopen jaar heb ik verschillende schoolbibliotheken gezien. En gesproken met medewerkers van deze bibliotheken. Wat viel mij op?

Ik hoorde dat er directies zijn van scholen die die bibliotheken willen opheffen. Zij zien het belang van de bibliotheek niet (meer) in. We hebben toch Google, wordt er gezegd. Er dreigen bezuinigingen. De bibliotheek wordt opgedoekt omdat er geen geld voor beschikbaar wordt gesteld. Niet leuk natuurlijk. Eerlijk gezegd: ernstig, dat de leiding van scholen de schoolbibliotheek niet meer hoog in het vaandel heeft staan. En ik dacht: hoe komt dat? Want schoolbibliotheken zijn juist heel belangrijk. En geld: is dat echt het grootste probleem?

Schoolbibliotheken en mediawijsheid

We hebben dagelijks te maken met ICT en de gevolgen daarvan in ons leven. En hoe gaan we daarmee om? Laten we het zo? Denken we: het zal wel? Of realiseren we ons wat er aan de hand is? Uit onderzoek (bijvoorbeeld van de Universiteit Twente) is gebleken dat docenten niet altijd digitaal vaardig zijn. En leerlingen ook niet. Ze kunnen wel knoppen bedienen, maar relevante informatie vinden: ho maar.

Daar kan de schoolbibliotheek uitkomst bieden. Voorwaarde is wel: een hoogopgeleide bibliothecaris. En daar schort het aan omdat de opleiding is afgeschaft. Er wordt wel gewerkt aan een curriculum over digitale geletterdheid, maar daar hebben bibliothecarissen niet vanaf het begin aan meegewerkt. De reden: bibliothecarissen hebben geen onderwijsbevoegdheid. Ze konden wel hun mening geven over de voorstellen, maar wat ermee gedaan wordt is onbekend. Dat is een gemiste kans.

Ik vind het ernstig dat scholen ondanks deze bevindingen toch denken dat ze de schoolbibliotheken kunnen opdoeken.

De schoolbibliothecaris kan meer

De schoolbibliothecaris is een spin in het web bij de lessen over mediawijsheid en digitale geletterdheid. Die kan leerlingen en docenten scholen in de juiste zoekstrategieën. Er wordt wel eens gezegd: we hebben toch mediacoaches? Ja, die zijn er. Maar een bibliothecaris is zo veel meer. Want die beschikt (althans dat moet echt wel) over kennis van de vakken die op de school worden gegeven. De bibliothecaris kan docenten wijzen op belangrijke publicaties voor het vak dat hij of zij doceert. Nieuwe ontwikkelingen. Het is een wisselwerking. Voorwaarde is wel dat men open staat voor ieders specialisme. En daar ontbreekt het nog wel eens aan. Een docent weet ook niet alles en dan is het goed kennis te nemen en te luisteren naar adviezen van anderen. En daarmee aan de slag te gaan. Daar is niets mis mee. We worden er rijker van. En de bibliothecaris kan ook leerlingen en docenten wijzen op hoe in de verschillende boeken de onderwerpen worden behandeld. Dat is echt mediawijsheid.

Schoolbibliotheken en toegevoegde waarde voor de lessen

De schoolbibliotheek is er ook voor belangrijke onderwerpen als leesbevordering. Juist nu: nu het Nederlands onder druk staat. En voor de ondersteuning van de school als het zich bijvoorbeeld wil richten op cultuur. Beleving: dat is het toverwoord. Om leerlingen naar de schoolbibliotheek te trekken. Beleving miste ik wel in de schoolbibliotheken die ik heb gezien. Beleving dat wil zeggen: dat de schoolbibliotheek een aantrekkelijke plek moet zijn voor leerlingen en docenten. Dat het the place to be is.

Het is belangrijk om de schoolbibliotheek zichtbaar te maken en te gebruiken in de lessen mediawijsheid. Ik denk hierbij aan het aansluiten op thema’s als het Rembrandtjaar. Of aan boeken die duiding geven aan documentaires op tv, over bijvoorbeeld Saoedi-Arabië. Dan kun je laten zien welke informatie in jouw bibliotheek voorhanden is en hoe deze onderwerpen in die publicaties – zoals hierboven is opgemerkt – op verschillende manieren in boeken worden behandeld. Dat is inspirerend en verhelderend.

Bibliothecaris, laat je zien

Waarom is het niet mogelijk docenten daarbij te betrekken? Is het verlegenheid? Ongeïnteresseerdheid? Denken docenten soms: ik kom nooit in de bibliotheek?

Bibliothecaris, laat je zien. Toon je relevantie op het gebied van mediawijsheid. En ook dat je collectie daar een belangrijke factor bij is. En misschien is de schoolbibliotheek zelf wel een plek waar de lessen mediawijsheid het beste gegeven kunnen worden. En denk niet dat boeken ouderwets zijn. Ik memoreer weer het boek van Lisa Kuitert (hoogleraar Boekwetenschap, Universiteit van Amsterdam), Het boek en het badwater. Boeken zijn en blijven belangrijk en niet ouderwets.

Wellicht vinden scholen dit gemakkelijker gezegd dan gedaan. De dagelijkse werkelijkheid is vaak weerbarstiger dan dromen. Maar mijn stelling is: probeer buiten de grenzen te denken. En probeer de schooldirecties ervan te overtuigen dat die bibliotheek een heel belangrijk onderdeel is van het reilen en zeilen in de school. Want dat is de plek waar mediawijsheid onderwezen wordt.

En ook minister Arie Slob: maak werk van de opleiding tot bibliothecaris. Die is onmisbaar, vroeger al, maar nu helemaal als het gaat om mensen helpen en adviseren in het vinden van relevante informatie.