Sinds een paar weken wordt de noodklok geluid in Nederland. Nee er is geen overstroming, wel droogte en dat is ook erg. Maar er is wat anders aan de hand. De laaggeletterdheid neemt desastreuze vormen aan. Dat is te lezen in De Staat van het Onderwijs 2019, een rapport van de Inspectie van het Onderwijs. Kinderen lezen minder, ook jongeren hebben geen zin in boeken. Is dat erg?

Ja dat is erg. Kunnen lezen is heel belangrijk. Boeken lezen ook. Wat is het toch heerlijk je helemaal te verdiepen in een mooi en spannend verhaal. Je komt in een andere wereld terecht. In een andere tijd. Je leert andere maatschappijen kennen. Je horizon wordt verbreed. Een film kan dat ook. Maar dan laten andere mensen die wereld zien. Met lezen moet je zelf die wereld fantaseren en vormgeven. En met lezen wordt zonder dat dat je er erg in hebt je woordenschat vergroot.

Aleid Truijens schreef in haar column in de Volkskrant van 11 mei 2019 dat een kwart van de basisscholen in Nederland geen schoolbibliotheek meer heeft. En ik kan eraan toevoegen dat ook schoolbibliotheken in het voortgezet onderwijs het moeilijk hebben.

Geletterdheid begint op de pabo

Jeroen Dera, universitair docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen heeft onderzoek gedaan naar de leeslijst van scholieren in het voortgezet onderwijs. Het is heel interessant dit onderzoek te bestuderen. Een paar feiten: leerlingen zijn positief over hun leeslijst en lezen een groot deel daarvan; 63,2 procent van de titels is volledig gelezen. Het meest gelezen, is niet het meest gewaardeerd. Het gouden ei van Tim Krabbé is bijvoorbeeld het meest gelezen, maar niet het meest gewaardeerd.

Hoe staat het op de pabo’s met het onderwijs in jeugdliteratuur? Volgens Aleid Truijens besteden lang niet alle pabo’s hier aandacht aan. En dat is een punt van zorg omdat ook niet alle studenten die naar de pabo gaan van lezen houden. Jongeren lezen wel van hun lijst, maar daarnaast steeds minder. Uit het rapport van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat ze toch minder ontwikkeld zijn wat betreft geletterdheid.

Hoe krijgen we plezier in lezen terug?

Onlangs las ik in de Volkskrant over de presentatie van de voorstellen van Curriculum.nu. In het programma voor het nieuwe onderwijs dat rond 2022 moet ingaan staat dat het plezier in het lezen weer terug moet komen.

Een nieuw onderwijsprogramma is heel mooi. Maar ik zou daar ook bij willen zeggen: herstel de opleiding tot (jeugd)bibliothecaris weer in ere. De bibliothecaris is de persoon die ons kan voorlichten over lezen en kan stimuleren om te gaan lezen. Een docent op bijvoorbeeld een basisschool heeft die kennis niet in huis. En hoe kunnen we lezen bevorderen als veel gemeentes met serieuze plannen rondlopen om hun plaatselijke bibliotheek op te heffen, omdat ze geen geld hebben om de jeugdhulp te financieren? Want let op: als je een bibliotheek opheft krijg je die nooit meer terug.

De HEMA wil aan leesbevordering gaan doen om laaggeletterdheid terug te dringen. En wil daarvoor kasten in winkels inrichten waar mensen boeken naar toe kunnen brengen die ze kwijt willen. Christiaan Weijts schreef onlangs in een van zijn columns in de NRC dat hij hier stukgelezen Kameleons en afgekloven Pinkeltjes aantrof. In diezelfde column meldde hij ook dat de VVD-fractie in de Amsterdamse gemeenteraad ooit heeft voorgesteld bibliotheken op te heffen. Want we hebben Marktplaats. Dan gaan we dus overheidstaken neerleggen bij de markt. Is dat wel zo’n goed plan?

Geen mediawijsheid zonder lezen en kennis

Lezen van boeken voor ontspanning is heel belangrijk. Maar wat als je niet goed kunt lezen en je informatie van internet af moet halen? Snap je wel wat er staat? Ook dat is een probleem. En niet te vergeten: je moet kennis hebben. Onlangs heeft Andreas Schleicher, directeur Educatie en Vaardigheden van de OESO, in de Groene Amsterdammer betoogd dat kennis er niet meer toe doet.

Ja, dit hebben we vaker gehoord. Maar als je mediawijs wilt zijn, dan moet je goed kunnen lezen en wél kennis hebben. Hoe moet je weten of je het juiste gevonden hebt als de basiskennis ontbreekt?

Dus mijn boodschap aan de politiek en het onderwijs is: besef hoe belangrijk het kunnen lezen is. En hoe belangrijk kennis is. Gooi niet alles op ICT maar begrijp dat ze samen moeten werken; het is én-én. Verwaarloos het zogenaamde oude niet. En: laat je ook gezeggen door mensen die niet direct in het onderwijs werkzaam zijn, zoals de (jeugd)bibliothecaris, die een hele waardevolle aanvulling aan het onderwijs geeft.

Lees verder over digitale geletterdheid

» Mediawijsheid, digitale geletterdheid en ons leven in media
» Blijf kritisch en nieuwsgierig zoeken naar waarheid en vermijd filterbubbels
» Digitale geletterdheid in de wijk: “Je moet niet afwachten, want dan gebeurt er niets!”