Onlangs was ik op een bijscholingsdag voor docenten geschiedenis georganiseerd door de Rijksuniversiteit Groningen. Alhoewel ik geen docent ben maar bibliothecaris was ik van harte welkom. Het was een hele interessante dag.
Nep: het is overal
Een van de inleiders had het over het woord ‘nep’. Hij had uiteraard het nodige daarover uitgezocht en toen hij begon wist ik meteen waar hij het over had, want in het Hongaars bestaat dit woord ook. Nep. Uit te spreken als neep. Dat betekent: volk. Zo is er in Boedapest het Nep stadion; het voetbalstadion waar de beroemde voetballer Ferenc Puskas heeft gevoetbald. Dat stadion is afgebroken en er wordt een nieuw stadion gebouwd ten behoeve van het Europese Kampioenschap Voetbal 2020. Als je het mediapark in Hilversum bezoekt en vanaf de trappen links afslaat richting Beeld en Geluid, dan kom je een bedrijf tegen dat NEP heet. Een Amerikaans bedrijf op het gebied van media. Ik vind dat altijd erg komisch. Ga je naar Beeld en Geluid om een middag mee te maken over media-educatie georganiseerd door Kennisnet, loop je langs een bedrijf dat NEP heet.
De ontwikkeling van nepnieuws en propaganda
Dit lezende zou je misschien denken dat het wel meevalt met nep, maar dat vind ik niet. Ook al wordt er door allerlei lieden, zoals historicus Han van der Horst, gezegd dat nepnieuws er altijd is geweest. En dat klopt ook. Er is altijd bewust propaganda in de wereld gebracht. Soms deden kranten dat om de oplage te vergroten. Daarnaast smullen mensen nu eenmaal van berichten die er smeuïg uitzien. Dit noemt men ook wel yellow journalism.
Bekend is dat koning Lodewijk XIV, ook wel de Zonnekoning genoemd, bewust bezig is geweest zichzelf heel groot te maken. Met enorme voorstellingen, banketten en dansvoorstellingen in zijn paleis Versailles imponeerde hij zijn bezoekers.
Nepnieuws bestaat daar waar gebrekkige communicatie is, waar mensen zich niet goed op de hoogte stellen van wat er werkelijk gebeurt. Waar goede journalistiek ontbreekt en/of mensen geen kranten lezen. In het Rampjaar 1672 waren er wel journalisten, maar de meeste mensen konden zich geen kranten veroorloven of deze waren niet beschikbaar. Hierdoor las men pamfletten met opruiende en onware verhalen. Gevolg: het volk werd zo opgehitst om de Oranjes terug te laten komen, dat dit resulteerde in de verschrikkelijke moorden op de gebroeders Johan en Cornelis de Witt.
Hedendaagse misinformatie
Over leugens en ophitsing schreef Joris Luyendijk onlangs een boeiend artikel in de NRC met als titel ‘De leugen regeert, in het Verenigd Koninkrijk’ (19 oktober 2019). Hij schrijft: “Of Brexit nu doorgaat of niet, de schade is geleden. Brexeteers die stemmen wonnen met leugens, manipulatie en onuitvoerbare beloftes hebben nu het hoogste ambt in handen”. En wat ook interessant is: bij de top tien meest verkochte kranten staat geen enkele krant die pro Europees is. De mensen geven hun geld dus uit aan kranten met vooringenomen standpunten over de Brexit. Dat betekent eenzijdige informatievoorziening en propaganda, iets om eens goed over na te denken, vind ik.
Hoe gaan we nu verder?
Een pluriforme perswereld is heel belangrijk, dat hoort ook onder het kopje mediawijsheid. Welke informatie neem je tot je? Het is heel goed om je te laten informeren. Maar mijn advies is altijd: onderzoek de andere kant der dingen. Ga niet uit van één bron. Ik vind het van groot belang dat ook scholen dat gaan begrijpen en daarom kranten zullen opnemen in de schoolbibliotheek. Onze leerlingen moeten echt goed voorbereid worden op de enorme informatiestromen in onze tijd, en dus niet afgaan op wat er via sociale media op hen afkomt. Dat kost tijd, ja, om kranten te lezen. Op papier via de krantenbank of digitaal via Nieuws in de klas. En docenten: voor jullie is er ook een taak om die kranten onder de aandacht te brengen.
Meer artikelen over nepnieuws:
» Journalistiek onderwijsmateriaal ‘Zoek het uit!’ maakt leerlingen digivaardig
» Blijf kritisch en nieuwsgierig zoeken naar waarheid en vermijd filterbubbels
» Fact or Fake? De impact van desinformatie in verkiezingstijd
Reacties 6
Hallo Els,
Wederom een interessante kolom van je. Zoals je zelf stelt wat is nep? Uit je voorbeelden toon je al dat nep een heel breed begrip is, een leugentje om bestwil is al een vorm van nep-informatie in het klein. Een bericht door de Amerikaanse regering over Saddam’s vernietigingswapens dat alle media haalt is nepnieuws in het groot.
Vormt reclame een vorm van nepnieuws – produkten worden vaak beter voorgesteld dan ze zijn? En grafieken, cijfers die selectief geselecteerd en vertoond worden?
Nepnieuws heeft een doel, het ene loofwaardig en het andere niet. Als we er over discussiëren lijkt het me goed om duidelijk te maken waarover we het hebben en niet in algemeenheden te blijven steken.
De indeling die Kennisnet een paar jaar geleden maakte, ’tien soorten misleidend nieuws’, (zie https://tinyurl.com/yc6wyzf3) kan daarbij wellicht goed helpen.
De term nepnieuws is te breed om te gebruiken en is in mijn ogen een hype-term die te pas en te onpas onder andere opi mediawijzer.net gebruikt wordt om aandacht te vragen en het belang van de eigen organisatie op de voorgrond te plaatsen.
Aandacht over (nep)nieuws is wel degelijk nodig maar ik denk meer gericht op mensen/leerlingen kritisch te leren lezen en luisteren. En dan heb je groot gelijk – een bron is geen bron. Mijn indruk is dat docenten daar in het VO (inmiddels) wel goed van doordrongen zijn.
Het valt me altijd weer op dat heel veel leerlingen wel lezen (nu.nl) en luisteren (vlogs) maar dat kennis ontbreekt. Pas als je (wat) kennis hebt kun je onder andere beter waar/onwaar, nep en echt van elkaar leren onderscheiden. Hierin kan de samenwerking tussen onderwijzers en mediathecarissen goed helpen; de eersten brengen kennis over hun vakken en de tweeden geven geschikte informatiebronnen en leren hoe die te vinden en gebruiken.
Om een indruk te krijgen over de vele koppen van het nepnieuws-monster, blader eens door de berichten op : https://www.scoop.it/topic/mediawijsheid-in-het-vo?q=nepnieuws
Dag Guy, bedankt voor je reactie. Ik reageer graag namens de webredactie van Mediawijzer.net, op je punt dat er bewust omgegaan moet worden met de term ‘nepnieuws’. Juist doordat de term zo breed is, is het belangrijk om te weten wat je definitie is. Dit is een punt van aandacht bij de redactie. We begrijpen je reactie en we nemen je opmerking dan ook mee.
Guy Lhoest!? Wie gelooft die man. Fake nieuws is het. Een totale oplichter. Geloof ‘m niet, mensen!
;)))
Beste Els, wat een mooi stuk.
Dat de NRC een zinniger bron is dan MSN lijkt me onomstreden en in die zin is je oproep een belangrijke. Maar mijns inziens sta je iets te weinig kritisch ten opzichte van de mainstream pers. Je schrijft: “Een pluriforme perswereld is heel belangrijk. (…) [O]nderzoek de andere kant der dingen. Ga niet uit van één bron…”. Helemaal mee eens. Maar dan vervolg je: “Ik vind het van groot belang dat ook scholen dat gaan begrijpen en daarom kranten zullen opnemen in de schoolbibliotheek.” Die gevolgtrekking deel ik niet.
De gezamenlijke Nederlandse krantenwereld is saai en voorspelbaar in onderwerpkeuze (klimaat, renteverhoging, Trump, gele hesjes) en stijl (hijg hijg). Alain de Botton heeft daar recent een prachtig boekje over geschreven https://www.atlascontact.nl/boek/het-nieuws/ Daarin laat hij zien hoe het nieuws de rol van de religie hebben overgenomen en de nieuwsmantra’s ons hersenspoelen en in de ban houden.
Of een al wat ouder boekje (1999) How the news makes us dumb. https://www.amazon.com/How-News-Makes-Dumb-Information/dp/0830822038
De scholieren die het nieuws ontvluchten zijn dus zo dom nog niet. Ze weten hun weg te vinden in een digitale jungle met een veel rijkere en diverse inhoud dan in de kranten te vinden is.
Sure thing, dat is een beetje optimistische kijk. Slechts een beperkt percentage weet de inhoudelijke rijkdom van het internet te ontsluiten. De meerderheid laat zich gedachtenloos leiden door commerciele partijen en heeft daardoor een eenzijdig, voedingsarm informatiemediadieet. https://bigthink.com/humanizing-technology/its-time-to-go-on-an-information-diet
En daarin zijn we het eens, denk ik, dus laten we daar op inzetten. Soms een beetje kranten, maar vooral ook heel veel Cinemember, Vimeo, Udemy, MindSnacks. Fathom en Jamie’s Home Cooking. :))
Dank voor de reacties. Ik kom er in een volgende column op terug.
hallo Els,
kun je mij een mail sturen? Het gaat om het project ”herdenking rampjaar 1672”.
groet marcel
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.