Tegen de achtergrond van het net opgebouwde decor van het Top 2000 Café stroomde Beeld en Geluid vrijdag 16 november weer vol betrokken onderwijs- en mediamensen en andere belangstellenden. Alweer de derde Conferentie digitale geletterdheid in één jaar tijd, georganiseerd door Kennisnet in samenwerking met Beeld en Geluid en Mediawijzer.net, die opnieuw goed werd bezocht. Deze middag stond in het teken van wijsheid in een tijd van technologisering – om niet te zeggen medialisering. Master of Ceremony was journaliste Tracy Metz. Ik ging er eens goed voor zitten.

Antwoord C wekt bewondering in de zaal.

“Een betere quizmaster kun je je eigenlijk niet wensen voor de videoquiz die nu volgt”. Met dit argument verleidt Remco Pijpers (Kennisnet) Eppo van Nispen tot Sevenaer (directeur van Beeld en Geluid) om de inleidende videoquiz te begeleiden. Leerlingen van Vakcollege De Hef leiden een aantal mediawijsheidvragen in. Het antwoord op de eerste vraag leidt al meteen tot bewonderende reacties. Een leerlinge geeft aan dat ze haar school niet zomaar zou verruilen voor een baan bij Google: “Ik zou school niet achterlaten, want dat is wel mijn familie”.

Digitale geletterdheid in het curriculum & technologie omarmen

In gesprek met Remco Pijpers gooit Tracy Metz de knuppel in het hoenderhok: waarom moet er een nieuw curriculum komen met digitale geletterdheid? “Digitale geletterdheid is meer dan toetsing, wijsheid is ook nodig”, aldus Remco Pijpers. Hij verwijst naar de woorden van José van Dijck: in een video onderstreept ze het belang van 3 typen wijsheid: technologische, sociale en intellectuele wijsheid (common sense). Meer wijsheid is nodig om deze wijsheden bij te brengen.

Eppo van Nispen tot Sevenaer met op de achtergrond hijzelf met Oma Mimi.

Eppo introduceert de ‘Oma Mimi-wijsheid’. Zijn grootmoeder bleek een innovator en wegbereidster te zijn geweest in zijn familie als het ging over acceptatie van nieuwe technologie en media. “Oma zei al: vroeger was niets beter, omarm de technologie. Oma was de grote innovator van de familie en nam de rest van de familie mee.” Tracy noemt Oma Mimi-wijsheid nu al een blijvertje!

Leerlingen Eveline en Jolie vertellen over hun actie tegen de voorgenomen opsplitsing van hun groep 7. De kinderen startten een actie via WhatsApp, want ze wilden niet splitsen: ‘7a, 7b, wij doen niet aan die splitsing mee’, zo luidde de actie. Als resultaat bleek: staken + goede argumenten = gelijk krijgen. Leerkrachten hebben uiteindelijk geluisterd.

Digitaal niet als extra zien, redelijk activisme & vertrouwen

Cor de Ruiter van Orion Speciaal Onderwijs Amsterdam vertelt over zijn leerlingen met wisselende intellectuele capaciteiten en ondersteuningsbehoefte. Wat betekent digitale geletterdheid voor deze kinderen? En voor de school: hoe voorkom je dat digitaal niet als extra wordt gezien?

Tjeerd (midden), Claudia (rechts) en Levente (links).

De boodschap van de school aan de leerlingen is: “Zie je iets, dan moet je eerst nadenken en je afvragen wat het met je doet; is het een boodschap van een vreemde? In dat geval moet je alert zijn en het bespreken.” De inzet van digitale middelen samen met groepswerk levert meer effect op in het leren, blijkt op school.

Jente Koopmans (19), stagiair bij Kennisnet, houdt een scherpe pitch waarbij hij zichzelf introduceert. Hij wil zich inzetten voor maatschappelijk belangrijke vraagstukken via een aanpak die hij ‘redelijk activisme’ noemt. Het onderwijs kan echter niet alles oplossen. Van Jente zullen we vast meer horen, vermoed ik.

Na de pauze heeft Leraar van het Jaar 2017 Tjeerd van den Elsen een vraaggesprekje met de goedgebekte leerlingen Claudia en Levente. Ze zijn van Radio Actief, radiostation van basisschool De Vijf Hoeven. Tjeerd benadrukt hoe belangrijk het is dat kinderen vertrouwen krijgen en vertrouwd moeten kunnen worden, en dat er goed naar hen geluisterd moet worden.

Jij & de digitale wereld

Joop Berding met een projectie van quotes van jongeren.

Pedagoog Joop Berding gaat dieper in op aspecten van ‘verschijnen in de digitale ruimte’. Hij refereert daarbij aan het werk van Hannah Arendt. Joop illustreert zijn punt met een hoax: het zogenaamde uitsterven van de Noord-West Pacifische boomoctopus. Boven het artikel stond dat het nepnieuws was. Kinderen die hierop werden gewezen waren geschokt, niet wetend dat het een hoax was. Joop Berding: “Kinderen moeten beter geoefend worden in het vinden van informatie die juist is. Het gaat om opvoeden in fundamentele kwesties. Wat je ermee kunt, maar ook wat je ermee wilt kunnen: hoe verschijn je als mensen in die digitale wereld? Hoe zien jongeren zichzelf, hoe zien anderen hen? Wat zegt dat over hun zelfbeeld?”

De vragen van José van Dijck spelen zich af in een nieuwe wereld, waarin het blijkbaar belangrijk is om gezien te worden, zegt Joop. Er is een pathologische wens tot erkenning. De afbrokkeling van bestaand gezag, versus blind vertrouwen in apps van grote bedrijven noemt hij zorgelijk. Is de na te streven common sense van José van Dijck wel haalbaar? De wereld, een gemeenschappelijke (common) wereld, staat steeds verder onder druk (Hannah Arendt) Joop benadrukt: het gaat niet om hoé ik een medium gebruik, maar: wat is mijn reflectie daarbij, wat vind ik daarvan en wat is het effect op anderen?

Intussen zijn leerlingen zich ook aan het vormen. Bildung is het vormen van jezelf, ‘aan’ de wereld van de dingen. Maar alleen de van zorgen en dwang vrije mens kan zichzelf vormen. Kun je jezelf vormen aan de digitale wereld?  Nee, zegt Joop, want alleen aan beelden kun je je niet vormen. Het gaat om betekenisgeving die in dialoog tot stand komt. Verschijnen doe je aan de medemens, maar hoe doe je dat? Sociale media functioneren als maskers net als in het oude Griekenland, waar men maskers opzette en daar doorheen  sprak. Zo werd men een persona… de illusie werd een persona. Men speelde een rol, net als wij nu.

Zorg dat je niet wordt opgesloten in je filterbubbel. Joop Berding volgt op sociale media personen wiens mening hij juist niet deelt en haalt Hannah Arendt’s ‘go visiting’ aan. Zo werk je aan ‘enlarged mentality’, in de geest van Arendt en Kant. Denk na over je digitale handelen; kun je je inhouden? Dat is sociale wijsheid, zoals José van Dijck het noemde.

Joop noemt tot slot een belangrijk probleem en paradox van vandaag de dag: opvoeding kan niet aan traditie en gezag voorbijgaan, terwijl deze wereld niet meer wordt gestructureerd door traditie en gezag. Daar ligt een grote uitdaging.

Vergeten en vergeven & daag jezelf uit

Pedro de Bruyckere licht de betekenis van zijn acroniem THINK uit.

Dan de altijd scherpe en humoristische Vlaamse buurman Pedro de Bruyckere: mythbuster van het onderwijs. We verkijken ons vaak op het medium, aldus Pedro. 21st century skills? Denk je dat Egyptenaren de pyramides alleen hebben gebouwd? En dat ze bij het woord ‘samenwerken’ zouden hebben verwezen naar de 21e eeuw n.C.? Pedro beschrijft de route van data, naar informatie, tot kennis en hopelijk tot wijsheid.

De eerste zoekresultaten in Google op de vraag ‘Did the holocaust really happen?’ zijn bijvoorbeeld alleen informatie. Die resultaten zijn zonder inhoudelijke kennis kletskoek.

Het vergeten en vergeven is moeilijker in een online wereld en dat is soms heel vervelend voor jongeren, en wellicht voor ons allen. Een leerlingvolgsysteem heeft dat ook als nadeel: er wordt niet meer vergeten.

Met een verwijzing naar de Top 2000-studio in Beeld en Geluid, haalt Pedro Aretha Franklin’s ‘Think’ aan als acroniem:

T true
H helpful
I inspiring
N necessary
K kind

Gebruik deze woorden als een soort checkpoints in de communicatie, in de omgang met media en met elkaar, is zijn advies.

Tot slot advies van Pedro aan opleiders van leerkrachten: de eerste belangrijke taak is het goed nadenken over wat je zelf doet. Gebruik modelling als leerprincipe: laat zien wat je doet en waarom, bijvoorbeeld met je smartphone. Uit onderzoek blijkt verder dat kinderen het steeds moeilijker vinden om zich figuurlijk bloot te geven in de klas, bang dat hetgeen ze delen de klas uitgaat. Dat is een zorgpunt. Hij heeft een kritische verwijzing naar het common sense-concept van José van Dijck en noemt dat gevaarlijk, want de mens is geneigd bronnen te zoeken die de eigen mening bevestigen. Daag jezelf uit. Dat kun je in de klas ook stimuleren.

Na deze weer intensieve middag mochten de vier winnaars van de videoquiz nog hun prijs in ontvangst nemen: een prachtige Beeld en Geluid-paraplu!

Al met al is er nog een hoop mediawijze kennis te borgen in het nieuwe curriculum en ligt er een schone taak voor de scholen om daar op korte termijn mee aan de slag te gaan. Aretha’s woorden klinken toch nog door in mijn hoofd: you better think!

Lees ook het verslag van de Week van de Mediawijsheid 2018.