Sinds de oorlog in Oekraïne is begonnen krijgen we op sociale media een stortvloed aan nieuws, beelden en meningen over ons heen. Nergens is die stortvloed groter dan op het razendsnel groeiende TikTok. TikTok-factchecker Marieke Kuypers legt uit waarom ook jij moet snappen wat er op dit platform speelt als je in gesprek wilt gaan over desinformatie.

Alleen al onder de Nederlandstalige hashtag #Oekraïne zijn er op TikTok momenteel tientallen miljoenen video’s te vinden. Ter vergelijking; op Instagram zijn dat er maar enkele tienduizenden. En hoewel het aantal oudere gebruikers groeit, blijven jongeren de grootste doelgroep van TikTok en juist deze groep is het meest kwetsbaar voor nepberichten. Wat komen ze allemaal tegen op TikTok en hoe kunnen ze nog onderscheid maken tussen wat echt en nep is?

Marieke Kuypers is het gezicht van de Goed in Gesprek Challenge. Met de campagne ‘Goed in gesprek over verkeerde informatie’ roept Netwerk Mediawijsheid op om meer aandacht te besteden aan desinformatie in het beroepsonderwijs. Lees er alles over op Goedingesprek.nl en doe mee aan de challenge!

Bekijk de oproep van Marieke om mee te doen aan de Goed in Gesprek Challenge

Oorlog in je feed

Als je de afgelopen weken op TikTok hebt gekeken, kan het je onmogelijk zijn ontgaan hoeveel video’s over de oorlog daar worden gedeeld. Het meest bijzonder vond ik zelf de kijkjes in het dagelijks leven van jongeren in Oekraïne tijdens de eerste weken van de oorlog. 

Maar in diezelfde periode was er ook zo’n ontzettende behoefte aan informatie en beeld dat elke video die ook maar enigszins te maken had met militairen, explosies of wapens viral kon gaan (met viral bedoel ik tientallen miljoenen weergaven). Een significant deel van die viral video’s had eigenlijk niks te maken met de oorlog in Oekraïne. Vaak is het oud beeld van een andere situatie dat gedeeld wordt alsof het uit Oekraïne komt. Zulke oude beelden en zelfs animaties of game-beelden worden nog steeds op deze misleidende manier gedeeld.

Zoveel misleidende filmpjes en lives op TikTok nu. Deze video is al 7 miljoen keer bekeken maar heeft niks te maken met Oekraïne. Het is een animatie die terug te vinden is op het Insta account van borisao_blois pic.twitter.com/Xs5WF5DgvY

— Marieke Kuypers (@KuypersMarieke) February 25, 2022

Maar waarom gaan er zoveel nepvideo’s rond op TikTok? Nou, dat komt onder meer doordat een aantal functies van TikTok het erg simpel maakt om misleidende video’s te delen. En daar veel mensen mee bereiken. 

Check de video

Het is dus belangrijk om hierop te letten wanneer je checkt of een video echt is. Zo kun je makkelijk zelf video’s bewerken en geluiden gebruiken uit andere TikToks voor je eigen video. Heel leuk als je bijvoorbeeld een muziekje gebruikt van iemand anders voor je eigen dansje. Minder leuk als iemand het geluid van een sirene uit een échte video uit Oekraïne gebruikt en dat over een eigen ongerelateerde video plakt.  

Dat geldt niet alleen voor video’s, maar ook voor livestreams die je kunt kijken op TikTok. Profiteurs maken gebruik van het medeleven en doen met het geluid van een sirene alsof ze in Oekraïne zitten om zo donaties (in de vorm van TikTok-gifts) te ontvangen. Zodra oplettende kijkers anderen proberen te waarschuwen in de reacties worden deze uitgezet.

#Propaganda en complottheorieën

Door de hoeveelheid nepvideo’s zou je het jongeren bijna niet kwalijk kunnen nemen dat ze cynisch worden en aan alles gaan twijfelen. Ook aan échte video’s. Hier spelen complottheorieën en propaganda slim op in. Door te beweren dat er acteurs worden gebruikt om slachtoffers in Oekraïne te spelen bijvoorbeeld. Een voorbeeld hiervan is een video die ik meerdere keren toegestuurd heb gekregen van een man die een sigaretje opsteekt terwijl hij in een lijkzak ligt. Wat blijkt? De video heeft niks te maken met de oorlog en is al een jaar geleden opgenomen tijdens het filmen van een videoclip.

Zo’n nepvideo zien is al erg genoeg, maar het wordt erger wanneer je de video bijvoorbeeld afkijkt, liket of doorstuurt. Dit zijn allemaal signalen aan het algoritme van TikTok dat je meer van hetzelfde wilt zien. Alle sociale media doen zulke aanbevelingen. Maar omdat TikTok bijna alleen maar uit dit soort aanbevelingen bestaat en veel minder gebaseerd is op de accounts die je volgt, is het gevaar voor een eenzijdige beeld- of complotfuik nog groter.  

TikTok is geen desinformatie-monster geworden

In sommige nieuwsartikelen over dit onderwerp leek het alsof TikTok van een onschuldige dansjes-app door de oorlog ineens een desinformatie-monster was geworden. Dit is niet zo. Hetzelfde probleem speelt al veel langer (ook op andere sociale media platforms.) Maar de schaal van deze oorlog heeft dat probleem zo uitvergroot dat het niet langer te missen is. 

Mediawijsheid is belangrijker dan ooit als je enigszins gewapend wilt zijn in deze informatieoorlog. Wil je in gesprek over desinformatie? Dan zul je moeten weten wat er speelt. Ook op TikTok. 

Het is ook niet de eerste keer dat TikTok gebruikt wordt tijdens conflicten/oorlog. Enige verschil met nu is de schaal waarop het gebeurt zoals @abbieasr ook zegt en de aandacht die ervoor is. https://t.co/NnUIvBfpbp

— Marieke Kuypers (@KuypersMarieke) March 20, 2022

Ga aan de slag met desinformatie:

• Alles over de campagne Goed in gesprek over verkeerde informatie
• Doe mee aan de Goed in Gesprek Challenge en win mooie prijzen!