Ze zeggen weleens dat wetenschappers zich graag terugtrekken in een Ivoren Toren ver van de maatschappij, om zo de kwaliteit van hun onderzoek te waarborgen. De afgelopen jaren heb ik de Ivoren Toren van de Nederlandse mediawetenschap gezocht, maar niet gevonden. Ik had dat al kunnen weten, want mediaonderzoekers in Nederland staan met beide benen op de grond. Ze werken vaak samen met maatschappelijke partners, wat zeker geldt voor degenen die onderzoek doen naar mediawijsheid.

Toch zie ik wel een paar problemen in de relatie tussen de wetenschap en het veld als het om mediawijsheid gaat. Veel onderzoek is gericht op specifieke doelgroepen, waardoor het lastig is de resultaten te vertalen naar andere doelgroepen. Bovendien is het moeilijk overzicht te krijgen van wat er al goed is uitgezocht en waar de kennis hiaten vertoont. Voor professionals buiten de wetenschap is de kennis over mediawijsheid vaak moeilijk toegankelijk. Gelukkig onderschrijven steeds meer onderzoekers de noodzaak om hun kennis op een toegankelijke manier te delen, zoals bijvoorbeeld gebeurt in het Nijmeegse BiteScience-project.

Op zoek naar hiaten in mediawijsheid-onderzoek

Binnen Netwerk Mediawijsheid wordt het belang van wetenschappelijk onderzoek al sinds de oprichting onderkend. Bij het 10-jarig jubileum afgelopen december is de Wetenschappelijke Raad geïntroduceerd, die het netwerk zal ondersteunen op het gebied van kennis en onderzoek. De raad is met zorg samengesteld, waarbij is gekeken naar het kennisdomein van de leden. Het resultaat is een gevarieerde groep met onderzoekers van bijna alle Nederlandse universiteiten, enkele hogescholen en kennisinstituten zoals het Sociaal en Cultureel Planbureau, het Nederlands Jeugdinstituut en het Trimbos-instituut.

De raad wordt ondersteund door Henriëtte Kievit en Peter Wiegman. Ik ben de voorzitter en ben blij dat we begin 2019 direct zijn begonnen met het inventariseren van Nederlands onderzoek over mediawijsheid. Dat stelt ons later dit jaar in staat om hiaten te benoemen en initiatieven te nemen tot het opvullen daarvan. Een belangrijke prioriteit is het meedenken over de nieuwe doelgroepen in het meerjarenplan (2019-2023) van Netwerk Mediawijsheid. Net als in de praktijk van mediawijsheidprojecten, kregen de doelgroepen volwassenen en kwetsbaren in het onderzoek naar mediawijsheid tot nog toe weinig aandacht.

De drie waarden van de Wetenschappelijk Raad

De MNX, het jaarlijkse mediawijsheid netwerkevent, nodigt uit tot nadenken over ‘de waarde(n) van mediawijsheid’. Voor mij staan in het werk van de Wetenschappelijke Raad drie waarden centraal. De eerste is transparantie en gaat over het proces van kennisverwerving. Ik wil precies weten hoe de onderzoeksresultaten tot stand zijn gekomen om zo de kwaliteit te kunnen beoordelen. De tweede waarde is nut. Ik stel me de vraag of het onderzoek dat ik lees mijn inzicht in mediawijsheid verdiept. De nutsvraag gaat verder dan een instrumentele visie op het begrijpen en gebruiken van media. We spreken immers niet voor niks over mediawijsheid, die ook strategische competenties omvat.

De derde waarde is van een wat andere orde: inclusie. Het gaat om een overkoepelend doel dat ik met onderzoek naar mediawijsheid wil realiseren. Netwerk Mediawijsheid heeft de afgelopen tien jaar veel kennis samengebracht over mediawijsheid en de competenties die mediagebruikers moeten verwerven om het te realiseren. Dit stelt mij in staat om nu de verderstrekkende vraag te stellen: hoe mediagebruik kan bijdragen aan een meer inclusieve samenleving.

Mijn eigen antwoord op deze vraag gaat over het gebruiken van media om mensen samen te brengen. Dit gebeurt al op verschillende plaatsen, bijvoorbeeld bij de coöperatie Gebiedonline.nl die wijkbewoners in staat stelt een buurtapp te bouwen waarbinnen ze zelf controle houden op de data die ze delen. Of bijvoorbeeld in Rotterdam-West waar mijn team onderzoekt hoe jongeren media gebruiken om vorm te geven aan hun ‘urban’ identiteit als Rotterdammer, waar hun ouders of zijzelf ook geboren zijn.

Het gebruiken van media om maatschappelijke inclusie te realiseren vraagt om mediawijsheid, met bijzondere aandacht voor de communicatieve en strategische competenties. Het vraagt ook uithoudingsvermogen, omdat media minstens zo vaak worden gebruikt om mensen uit te sluiten. Wellicht moet ik toch een toren bouwen. Niet om me af te zonderen, maar om de waarde van inclusie luid en duidelijk uit te dragen.

Lees ook de teasers over het thema van de #MNX19:

» De waarde(n) van mediawijsheid #1: onze kansen en geluk
» De waarde(n) van mediawijsheid #2: hoe updaten we onze maatschappij?
» Moeten we onze menselijke waarden heroverwegen?