Met elkaar digitaal in verbinding staan levert ons veel op: we onderhouden contact met onze naasten en kunnen ons bestaande netwerk er mee uitbreiden. Maar wat als we te veel van onze schermen verwachten? Dit blogartikel gaat hoofdzakelijk over het boek ‘Reclaiming Conversation’ en hoort bij het vorige deel: De netwerkmaatschappij deel 10: Empathie & de confrontatie met smartphones. Met deze artikelen hoop ik een beeld te geven van dit belangrijke boek.

Zinvol gebruikmaken van de tablet

We zien het steeds vaker voorbij komen: swipende peuters en kleuters en de tablet als afleider binnen het gezin. Maar wie een baby een tablet geeft in de hoop dat hij of zij er iets van opsteekt, slaat de plank mis. Wat ze dan missen is interactie met een volwassene die het leren en het communiceren betekenisvol kan maken. In dit onderzoek wordt ouders aangeraden om vooral die spelletjes met jonge kinderen te spelen waarbij hun taalontwikkeling gestimuleerd wordt. Zo gauw jonge kinderen kunnen lezen, kunnen ze wél zelfstandig zinvol gebruikmaken van de tablet.

Zonder scherm: echte emoties en contact

Digitale schermen hebben invloed op onze echte emoties en contact. Meisjes (8 – 12 jaar) met veel online contacten doen namelijk minder ervaring op in het observeren en ervaren van echte emoties. Het resultaat is dat ze later minder goed uitgerust zijn om sociaal actief te zijn.

Als we kijken naar het gebruik van smartphones door jongeren, blijkt het ook gevolgen te hebben voor de mate waarin we denken ‘echt’ contact te maken. Uit onderzoek blijkt dat in 2015 24% van de tieners in de VS vrijwel constant online was. Verder heeft 88% van de tieners een smartphones en 90% daarvan verstuurt berichten. Flinke cijfers. Gemiddeld worden er dagelijks per persoon zo’n 30 berichten verzonden en ontvangen. Met het opstellen van berichten is het zo dat je (lang) kunt nadenken voordat je een bericht verstuurt en daardoor de illusie kunt hebben dat je het contact in de hand hebt. Bij ander intermenselijk contact, zoals tijdens een gesprek of bij het bellen, heb je dat gevoel niet. Vandaar dat het fenomeen ‘bel-angst’ steeds meer de kop opsteekt in de VS. Hier in Nederland hoor ik er ook vaker over. (Blz 148 -149 Phone phobia, Recclaiming conversation (RC))

Schermen in onze relaties met elkaar en de buitenwereld

Een romantische relatie die door omstandigheden een groot deel van de tijd digitaal in stand wordt gehouden, kan makkelijk op de klippen lopen omdat lichaamstaal en nuance missen. Bovendien kan er schade ontstaan aan de relatie als een van de partners spijt heeft van een uitlating, die vanaf dat moment zwart op wit vast ligt en voor de ander des te moeilijker te vergeten is. (RC blz. 202)

“Echte liefde is je smartphone niet willen checken in het bijzijn van je geliefde.” – Alain de Botton

We denken dat we ons online op dezelfde manier kunnen uiten als thuis of met onze vrienden. Een grap van een flapuit kan door het grote publiek worden bestempeld als racistisch en dan blijft die voor altijd online. Voor sommige mensen, mij bijvoorbeeld, is je op Twitter uiten iets als op eieren lopen.

Als we kijken naar de relaties die we onderhouden op Facebook, blijkt dat de effecten van het sociaal netwerk voor individuele gebruikers zowel positief als negatief kunnen uitpakken. Negatief is dat mensen ongelukkig en depressief kunnen worden van al die medemensen die zichzelf van hun meest gelukkige, geslaagde kant laten zien. Een positief effect kan juist zijn dat mensen door hun sociale mediagebruik een verdieping van al bestaande banden ervaren. (RC blz. 145)

Goed nieuws

Bovenstaande voorbeelden laten zien wat er gebeurt als we teveel van onze schermen verwachten. Uit het laatste voorbeeld over Facebook blijkt dat er – afgezien van wat digitale communicatie ons in het dagelijks leven kan opleveren – ook een groot voordeel kan zitten aan het intensieve online contact. Met name bij jongeren: onderzoek bevestigt [red. deze bron is offline] dat er een grotere cohesie binnen bestaande vriendengroepen ontstaat.
Als sprake is van een grotere cohesie onder groepen jongeren – en ik merk dat heel sterk bij mij in de mediatheek waar 125 leerlingen terecht kunnen – dan levert dat het onderwijs nieuwe mogelijkheden op. We moeten erkennen dat niet zozeer de klas, maar de vriendengroep zelf jongeren veiligheid en vriendschap kan bieden. Dit biedt vervolgens nieuwe mogelijkheden voor het samen leren.

Groot gebrek aan een goed gesprek

Dit artikel, en het boek ‘Reclaiming conversation’ gaat vooral over de situatie in de VS. Maar ik denk dat er voldoende raakvlakken bestaan met de situatie in Nederland. Als we kijken naar het begrip mediawijsheid als het geheel “van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld”, dan wordt het nu tijd om vast te stellen dat we die media en technologie soms níet nodig hebben, en elkaar des te meer.

Het is niet de bedoeling van auteur Sherry Turkle om de verworvenheden van het digitaal communiceren in een kwaad daglicht te stellen. Wél is zij van mening dat wij de meerwaarde van een goed gesprek – het toch dichter bij elkaar komen bij een groot verschil van mening bijvoorbeeld – op het ogenblik uit het oog aan het verliezen zijn. Bovendien is een goed gesprek niet alleen van belang bij informatieoverdracht. Het kan ook een sociale functie hebben, zoals het aangaan of uitdiepen van een relatie. Het kan iets spannends en onvoorspelbaars – als het leven zelf – opleveren.