The Game, het onlangs verschenen boek van de beroemde Italiaanse filosoof, schoolleider en schrijver (van o.a. ‘De Barbaren’) Alessandro Baricco vertelt het verhaal van de geschiedenis van de digitale revolutie aan de hand van de metafoor van het spel. Nieuw is die opzet niet, want de Nederlandse historicus Johan Huizinga schreef in 1938 Homo Ludens (De spelende mens), proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur. Verderop in dit artikel een citaat uit dit grensverleggende boek. Zoals Huizinga het over zijn tijd had, zo beschrijft Baricco in The Game onze tijd want….

Illustratie: Roeland Smeets

Als we The Game – onze tijd –  zien als iets dat ons overkomt, dan zijn we de pionnen in een spel. Willen we dat wel?

Het begin: Space Invaders (1978). Het spel lijkt nu heel primitief: je kon poppetjes afschieten op een zwart-witschermpje in een omvangrijk apparaat met een klein scherm dat niet thuis, maar in uitgaansgelegenheden te vinden was. Eerder kon je daar een biljart vinden, een jukebox, tafelvoetbal, een flipperkast. Eerder ook had je fysiek contact met het spel dat je speelde, of je bediende de knoppen van een flipperkast. Maar bij Space Invaders beïnvloedde je via je toetsenbord een scherm! Het begin van een magie die ons tot en met nu in de ban houdt.

Steward Brand, in de zeventiger jaren oprichter van de Whole Earth Catalogue, zei het zo: “Veel mensen proberen de aard van de mens te veranderen, maar dat is echt tijdverspilling. Je kunt de aard van mensen niet veranderen; wat je wel kunt doen is de tools die ze gebruiken veranderen, de technieken veranderen. Dan verandert de samenleving.” Dat zijn profetische woorden gebleken, want veel van de –ismes van de vorige eeuw zijn verleden tijd, behalve het populisme.

“De kolonisatie”, de verovering van het web, 1999 – 2007

“Het was alsof The Game een seculiere, functionele, ludieke versie van de wereld inrichtte voor gebruik van mensen die geen zin hadden zich erg in te spannen.” (Blz. 162) Ondertussen zagen oude elites met lede ogen toe hoe een en ander ten koste ging van onder andere lezen, eten en studeren. Het leverde ons onder meer flitstoerisme, fastfoodrestaurants en liefde in tijden van Youporn en Facebook op. Men had toen nog niet door dat wereld en de nevenwereld niet twee conflicterende werelden waren, maar inmiddels de twee harten van één realiteitsstelsel vormden. (Blz. 163)

Op 9 januari 2007 laat Steve Jobs aan een nieuwsgierig publiek een heel nieuwe gadget zien: dun en mooi vormgegeven. Het was de iPhone. Hij heeft er duidelijk plezier in en presenteert het als wat het op het eerste gezicht is: een spelletje. Toen hij trots liet zien hoe je een foto tussen duim en wijsvinger kan vergroten ging het dak eraf van het Moscone Theater in San Francisco. (Blz. 136)

2008 – 2016: The Game

Een paar kenmerken:

• Machtsconcentraties hebben nieuwe locaties; hun financiën groeien in een ongekend tempo. Sillicon Valley is het bekendste voorbeeld.
• De staat, scholen en kerken zijn aan slijtage onderhevig. Zij zijn verworvenheden die in vele eeuwen tot stand zijn gekomen, terwijl nu in slechts veertig jaar tijd The Game ten tonele is verschenen die de illusie kan wekken alles te kunnen bieden wat de burger nodig heeft.
• The Game is moeilijk, open en instabiel. Je leert de regels al spelend. Als je valt, val je. Er is geen vangnet.

Tekenen des tijds

• Als je midden in The Game zit en je het gevoel krijgt dat je ronddobbert in een spel waarvan niemand je de regels heeft uitgelegd en waarin je duidelijk aan de verliezende hand bent… dan heeft dat verregaande gevolgen en dan moet je niet raar opkijken als bij jou, maar ook bij anderen, het nationalisme de kop opsteekt en politici weer grenzen of zelfs muren willen en helemaal vergeten zijn tot wat voor rampen dat geleid heeft ‘n paar generaties geleden. (Blz. 176)
• Influencers zijn mensen die moeiteloos laveren tussen wereld en nevenwereld. Maxim Februari heeft de literatuur verrijkt met de handige spreker die een hoofdrol speelt in het boek Klont: iemand die op congressen spreekt over digitale ontwikkelingen en die het begrip ‘Klont’ introduceert. Hij raakt uiteindelijk verstrikt in zijn onzinverhalen en komt ten val.
• De grootste groep mensen voor wie er nauwelijks meer onderscheid is tussen wereld en nevenwereld, dat zijn de jongeren. Een appverbod voor fietsers is een goed voorbeeld van een overheid die restricties oplegt en opkomt voor veiligheid in het verkeer.
• Onlangs was er in Duitsland vlak voor de verkiezingen een nieuw soort kruisbestuiving tussen nevenwereld en wereld: Youtubers die bewust politieke keuzes propageerden die de verkiezingen inderdaad beïnvloedden
• In het eerder genoemde Homo Ludens belicht Johan Huizinga een bijzonder verschijnsel dat helaas ook in deze tijd hoogtij viert: het Puerilisme. Hier een citaat.

Mediawijsheid

Baricco komt op de proppen met het begrip snelwaarheid. Een snelwaarheid is een behoorlijk onnauwkeurige waarheid die echter een geschikt design heeft om door The Game te bewegen. Iemand als Trump schudt ze voortdurend uit zijn mouw. Linkse politici hebben wellicht in veel gevallen op punten gelijk maar zijn niet in staat hun gelijk te verzilveren. Als ideëen in The Game vanaf het begin niet aerodynamisch zijn, dan worden ze dat ook niet meer.

Een prachtig voorbeeld van iemand die het opnam tegen een dictator en die won met een vederlichte boodschap is dat van Ekrem Imamoglu die – tegen alle verwachtingen en de zin van Erdogan – tot burgemeester van Istanbul is verkozen met een boodschap van… liefde!  Hij zocht niet de confrontatie maar zei dingen als “Vind eens een buurman of buurvrouw die niet denkt zoals jijzelf of die een andere partij steunt. En geef ze gewoon een knuffel.”

Conclusie

Baricco eindigt zijn boek niet voor niets met een oproep om het humanisme weer een kans te geven, want in het spel zoals dat tot nu toe gespeeld is, staat de mens met 1-0 achter.

Er zijn voortekenen dat de mens – niet alleen in Istanbul – de touwtjes weer in handen probeert te krijgen: zo worden er eindelijk pogingen gedaan om de grote techbedrijven belasting te laten betalen. In Nederland hebben we hoopvolle initiatieven van Waag, Bits of Freedom en het Rathenau Instituut.

Het is in ieder geval hoog tijd om technologie als een verworvenheid van deze tijd te zien en te gebruiken. We zouden het advies dat Robbert Dijkgraaf aan het begin van dit jaar gaf serieus moeten nemen, zeker nu kunstmatige intelligentie steeds meer in zicht komt.