Leven is meer dan bestaan; in vrijheid kun je leven, je ontplooien en echt iets betekenen voor de mensen om je heen. Tien jaar geleden begon ik met deze blogserie omdat ik benieuwd ben hoe de samenleving reageert op de steeds dominantere rol van media en technologie.

Hieronder ga ik verschillende leefomgevingen voor een persoon belichten. Want leven kun je pas goed in een omgeving waar je je thuis voelt. De leefomgevingen die ik noem gaan, qua omvang, van gezin tot en met de rest van de wereld. Het spreekt voor zich dat voor “internet” een speciale, best dominante rol is weggelegd.

Onze leefomgevingen. Van klein, naar groot, naar groter

Bas Heijne schrijft eind december vorig jaar in NRC: “De grens tussen privé en publiek lijkt opgeheven. Hoeveel ophef is er niet over mensen wier persoonlijke gedrag pijnlijk afsteekt tegen hun verlichte opvattingen. Er wordt iedere dag wel een hypocriet ontmaskerd. Dat kan gaan over ‘zondig’ of inconsequent gedrag op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid, je mond vol hebben over de klimaatcrisis terwijl je een CO2 -voetafdruk van een mammoet achterlaat, werken voor een goede doelen-stichting terwijl je een belachelijk salaris opstrijkt. Of het kan gaan om wat grensoverschrijdend gedrag wordt genoemd, gedrag dat wellicht juridisch gezien niet strafbaar is, maar maatschappelijk niet langer in de haak wordt gevonden.”

Daarna gaat Heijne door over Cathy O’Neil. Als jonge vrouw gepest vanwege haar lichaamsomvang, maar uiteindelijk bracht ze het tot schrijver van een belangrijk boek over de werking van technologie t.o.v. de mens: “Weapons of math destruction”. Zij kan, als geen ander, uitleggen hoe het komt dat “Big Tech” het moet hebben van het uitsluiten van minderheden.

Die media (ik heb het liever over de technologie achter die media) kunnen dus ook donders goed mensen uit elkaar drijven. Er zijn nu eenmaal ook groepen mensen die daar belang bij hebben.

De mens als onderdeel van de Netwerkmaatschappij, andere levende wezens zijn dat even goed – Roeland Smeets

Ons land

Ik haal hiervoor graag historicus Ewoud Kieft aan, die met Vechten voor Democratie een voorbeeldige geschiedenis van de afgelopen tientallen jaren heeft geschreven. 

Even los van je politieke keuze, kunnen we stellen dat: democratie is recht doen aan verschillen en conflicten, hoe pijnlijk ze ook zijn. Daarom is het ook zo schadelijk geweest dat de politici van de regeringspartijen de afgelopen decennia zo vaak bezig waren om confrontaties te vermijden: door te pretenderen dat hun beslissingen neutraal waren, door constant te verwijzen naar de markt, naar experts, naar externe commissies en adviesbureaus. Dat heeft het democratisch debat uitgehold en van waarden, ideeën beroofd. Blz. 91

En: dat de digitale revolutie met de populistische zou samengaan, is op zich niet eens verbazingwekkend. De komst van het internet zorgde uit zichzelf al voor het wegvallen van het vanzelfsprekende gezag van oude structuren, van tussenpersonen en instituties die van oudsher fungeerden als de poortwachters van de informatiestromen. Blz. 113

Verhuisbericht
Zonder te hoeven verkassen – zijn we verhuisd! Ons knusse, maar ook kleffe, poppenhuis Nederland hebben we achter ons gelaten en vanaf nu wonen we in de grotemensenwereld. Waar heel serieuze problemen, maar ook mogelijkheden, aan de orde van de dag zijn.

Een misschien onverwachte illustratie van dat laatste is het programma ChatGPT. Deze tool biedt mensen die iets willen schrijven de mogelijkheid gebruik te maken wat anderen van over de hele wereld allemaal al bedacht hebben. Gebruik je dit het bij het schrijven van een tekst, bedenk dan wel dat die tekst niet van jou, maar van iedereen is. 

Ik denk dat de mens door zo’n technologische ontwikkeling beter de meerwaarde ziet van waar de mens zelf toe in staat is: vooruitgang dus.

Europa

Nu er een wrede oorlog aan de gang is en Poetin een buurland probeert te vermorzelen, is het voor Europa en onze beschaving erop of eronder. 

De wereld

Het lijkt me duidelijk dat leven in een autoritair geleid land voor gewone burgers geen pretje is: vrijheid is daar een luxe die men zich niet kan veroorloven. Helaas leeft een groot deel van de mensheid in zo’n land. Hier is een actueel overzicht. 

Weer Cathy O’Neil, dit keer uit haar meest recente boek “The Shame machine”: 

Eenzaamheid is een groeiende epidemie in de geïndustrialiseerde wereld, en het coronavirus verergerde het, wat leidde tot een piek in zelfmoorden en overdoses. Dit is typerend voor schaamte in veel van zijn uitingen, en het is een natuurlijke reactie. Of hun schaamte nu wordt aangewakkerd door zwaarlijvigheid, armoede, verslaving of seksuele ontoereikendheid, mensen die zich kwetsbaar voelen voor oordeel beschermen zichzelf tegen anderen. Dit creëert, net als veel andere vormen van schaamte, een zichzelf versterkende cyclus. De schaamte leidt tot eenzaamheid, en de eenzamen straffen zichzelf maar al te vaak omdat ze weinig vrienden hebben. Dus voelen ze zich nog slechter – en meer verwijderd van mensen die hen zouden kunnen vertellen dat ze geliefd zijn. 

Technologie en media

Deze definitie van mediawijsheid is inmiddels in brede kringen geaccepteerd: mediawijsheid is de verzameling competenties die je nodig hebt om actief én bewust te kunnen deelnemen aan de mediasamenleving.

Ik zeg niets nieuws als ik beweer dat die media worden aangedreven door technologie. En wil je je actief en bewust kunnen deelnemen aan de mediasamenleving (die stel ik nu even gelijk aan de Netwerksamenleving) dan is het handig als je weet hoe die media werken. Ik bedoel niet welk effect media hebben op een individu (dat is, in het onderwijs, iets voor Geschiedenis en Maatschappijleer). Nee, in dit artikel bedoel ik hóe ze werken, hoe hun machinekamer eruit ziet (en dat is iets voor Informatica).

Uit de inleiding van “Turings cathedral”: De opgeslagen programmacomputer, zoals bedacht door Alan Turing en geleverd door John von Neumann, verbrak het onderscheid tussen getallen die dingen betekenen en computers die dingen doen. Ons universum zou nooit meer hetzelfde zijn. 

In Nederland begint “Public spaces” vaste vorm te krijgen. De breed opgezette organisatie heeft als doel digitale hoogwaardige omgevingen te creëren voor tal van organisaties, ook binnen het onderwijs.

Tot slot

Soms is handelen naar het maatschappelijke belang ook de beste manier om onze individuele vrijheid te beschermen. (Tim Fransen, filosoof en cabaretier.)

Lees meer uit de serie De Netwerkmaatschappij:

» 38: The Chaos Machine
» 37: Politiek
» 36: Een volgende stap
» 35: Vrede, onvrede of vredeloosheid?
» 34: Op school