Het thema van het ECP Jaarfestival was dit jaar ‘de digitale samenleving in stroomversnelling’. In verschillende sessies werd stilgestaan bij de impact die de coronapandemie heeft gehad op onze digitale samenleving. In de sessie ‘De online wereld van jongeren na de pandemie’ werd er ingegaan op de doelgroep jongeren. Hun wereld is sinds de pandemie flink veranderd. Ze zijn steeds meer online en hebben minder face-to-face contact met elkaar. Hoe houdt deze doelgroep zich staande tijdens deze pandemie? Wat zijn de risico’s voor deze doelgroep en waar liggen de kansen? Gastheer Remco Pijpers (Kennisnet) ging erover in gesprek met Freek Zwanenberg (Bureau Jeugd en Media), Simone Belt (Helpwanted.nl), Jenya Krul (FutureNL) en Floor Jansen (Politie Nederland).

Tijdens de sessie werden een aantal belangrijke spijkers op de kop geslagen. Zelf behoor ik tot de doelgroep jongeren en ik zie de eenzaamheid in mijn omgeving. Jongeren die niet zoveel online waren voor de pandemie, vinden het moeilijk het fysieke contact te missen. Gepieker over de toekomst en soms zelfs over (online) misbruik wordt vaak niet aangegeven in de directe omgeving. Met name op sociaal gebied vingen jongeren een enorme klap toen de pandemie begon. Fysiek sociaal contact heeft veel waarde onder jongeren, en wanneer dat wegvalt, valt ook een groot deel van het normale leven weg.

Hoe ziet de online wereld van jongeren er op dit moment uit?

Mediapedagoog Freek Zwanenberg, aanwezig namens Netwerk Mediawijsheid, vindt het logisch dat jongeren steeds meer online zijn. Het is een lastige periode. Fysiek bij elkaar zijn kan niet tot nauwelijks meer en daarom zijn jongeren steeds meer online actief. Online doen jongeren niet per se andere dingen, maar de dingen die ze al deden doen ze nu intensiever. Jongeren zijn enorm vaardig met de digitale middelen, maar het reflecteren op eigen mediagebruik mist nog. Jongeren zouden hier nog wat meer kunnen leren met betrekking tot mediawijsheid. Er zijn kansen genoeg om sociaal met elkaar in contact te blijven. Maar als jongeren tegen problemen aanlopen zullen ze dit niet altijd zelf aangeven. Verbinding maken en contact houden met elkaar is de sleutel.

De problematiek van jongeren tijdens de pandemie

Simone Belt, voorlichtingsmedewerker bij Helpwanted.nl, ziet een stijging in het aantal jongeren dat om hulp vraagt. “Toen in april de lockdown net begon zagen we een verdubbeling in het aantal jongeren dat hulp zocht.” Het is een logisch idee dat jongeren nu meer online zijn dat er ook meer online misbruik plaatsvindt. Maar dat valt niet met zekerheid te zeggen. Het gebrek aan echt contact zorgt ervoor dat jongeren niet in hun directe omgeving terecht kunnen met hun problemen. Daardoor gaan ze online hulp zoeken. Ook ziet Belt een toename van meldingen waaruit blijkt dat jongeren meer piekeren. Helpwanted.nl heeft daarom een pagina met tips gemaakt om jongeren te helpen hiermee om te gaan.

Jongeren zijn niet alleen slachtoffer van cybercriminaliteit, ze worden ook steeds vaker dader. Dat ziet Floor Jansen, teamleider Cyber Offender Prevention Squad bij Politie Nederland. Zij zag een stijging in het aantal DDoS-aanvallen tijdens de coronaperiode. “We vermoeden dat jongeren daar achter zitten, we zien een soortgelijke piek tijdens de schoolvakanties.”

De morele mist

Dat jongeren meer bezig zijn hacken is niet per se slecht. Ik denk dat hierin kansen liggen voor bewustwording met betrekking tot ethiek. Door deze jongeren te activeren om ethisch te gaan hacken, kunnen ze een grote bijdrage leveren aan de samenleving en het bedrijfsleven. De politie daagt digitaal vaardige jongeren dan ook uit met een serious game genaamd Change your game. Met puzzels en challenges worden jongeren uitgedaagd in een veilige omgeving. Hierbij wordt er ook context gegeven en komen jongeren te weten wat volgens de wet wel of niet mag.

Jongeren weten namelijk niet altijd of wat ze online doen wel mag of niet, zo vertelt Jansen. Er hangt in de online wereld van jongeren een morele mist, waarin het voor jongeren niet altijd duidelijk is waar morele grenzen liggen en waar hun acties de wet overschrijden. Daar komt ook nog eens bij dat jongeren zich anders gaan gedragen wanneer ze achter een scherm zitten. “Als je iemand aankijkt zonder een scherm ertussen, dan zie je diegene zijn energie en lichaamshouding. De morele mist zorgt ervoor dat je je online anders gaat verhouden dan offline”, vult Jansen aan. Achter je scherm word je beschermd door de anonimiteit.

Jenya Krul, programmamanager bij FutureNL, ziet dan ook dat leerkrachten steeds vaker vragen naar lespakketten over bewustwording van de ethische kanten van de online wereld. Dat stukje bewustwording mist nog, niet alleen bij leerlingen, maar bij iedereen in de samenleving. We willen mensen vertrouwen, ook online. En dat is goed, maar er zijn altijd mensen met verkeerde intenties. In die zin is het belangrijk om aandacht te besteden aan het kritisch denkvermogen, om je zo veilig online te kunnen bewegen. Ethiek heeft sinds september een centrale rol in alle activiteiten van FutureNL. Krul schreef hierover in dit artikel.

Waar liggen de kansen?

Hoe kunnen jongeren tijdens deze periode concreet geholpen worden met corona-gerelateerde problematiek?

• Volwassenen spelen een grote rol volgens Freek Zwanenberg. Om jongeren duidelijk te maken hoe normen en waarden zich online vertalen, is het belangrijk om concrete scenario’s met ze te bespreken. Hoe zouden jongeren zich voelen in die situaties? En waar ligt hun persoonlijke grens? Aan de hand daarvan kun je duidelijk maken wat volgens de wet wel en niet mag. Zo kunnen jongeren hun eigen grenzen (bij)stellen.
• Belt gaf al aan dat de drempel om online hulp te zoeken voor je problemen is kleiner geworden. Door initiatieven zoals Helpwanted.nl, kunnen jongeren anoniem om hulp vragen voor online misbruik en psychologische klachten.
• “De urgentie om digitale geletterdheid te integreren in het onderwijs is duidelijker dan ooit”, aldus Krul. Digitale vaardigheden gaat verder dan codes en programmeren. In die zin speelt digitale geletterdheid een grotere rol in het leven dan leerlingen denken. Deze vaardigheden kunnen ze inzetten in nog veel meer andere aspecten van het dagelijks leven. Materialen voor het onderwijs, zoals de serious games MediaMasters of Hackshield, kunnen nu al worden ingezet om mediawijsheid te vergroten.
  Hoe staat het eigenlijk met digitale geletterdheid in het curriculum? En hoe moet het vorm krijgen? Meer informatie daarover vind je op mediawijzer.net

Tot de jongeren komen

Tijdens de sessie werden veel tips en inzichten gedeeld vanuit de dagelijkse praktijk met jongeren. Wat echter niet werd benoemd, is dat jongeren die voor de pandemie juist veel online waren en minder fysiek contact hadden, zich over het algemeen juist goed staande houden tijdens deze periode. Sinds de coronapandemie zijn de mogelijkheden om online contact te hebben uitgebreid, dat heb ik zelf ervaren.

Wat ik mij ook afvraag is hoe we ervoor kunnen zorgen dat de adviezen die tijdens deze sessie zijn besproken terecht komen bij jongeren die niet op de hoogte zijn van alle mogelijkheden om online hulp te zoeken; de jongeren die niet digitaal vaardig zijn. Want juist die jongeren hebben deze periode extra aandacht nodig. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat zij zich gehoord voelen wanneer ze niet in hun directe omgeving terecht kunnen?

Verder lezen?

» Lees hier het hele verslag van het ECP Jaarfestival
» Wat kan corona ons leren over mediawijsheid?
» Meer meldingen online seksueel kindermisbruik in coronatijd: hoe Helpwanted.nl te hulp schiet