Nepnieuws en deep fake: ‘zien is geloven’ verdwijnt

Slimme software zorgt ervoor dat het ‘photoshoppen’ van video en audio steeds goedkoper en laagdrempelig wordt. Nepnieuws in de vorm van onjuiste nieuwsberichten of bewerkte foto’s kennen we al langer, maar met deep fake video’s vervaagt de grens tussen echt en nep steeds verder. Een recente aflevering van Tegenlicht zorgde voor veel verbazing en vragen over de mogelijkheden van deze ontwikkeling.

Is echt het nieuwe nep of nep het nieuwe echt?

In het online publieke domein loopt het neppe en het echte dwars door elkaar heen. Op sociale media maken nu nog vooral influencers van vlees en bloed de dienst uit, maar ook die hebben inmiddels concurrentie van nep. Bijvoorbeeld van Miquela Sousa, beter bekend als Lil Miquela. Het 19-jarige model draagt dure designerkleding, krijgt backstagepassen en staat op de cover van bekende tijdschriften. Een typisch modellenbestaan, maar Miquela is niet echt. Ze is ontworpen door een bedrijf dat gespecialiseerd is in robots en kunstmatige intelligentie. Haar 1,5 miljoen volgers op Instagram maakt het niets uit.

Een virtueel personage dat #blacklivesmatter predikt is nog onschuldig, maar het neppe en het echte loopt ook dwars door elkaar heen in nieuwsvoorziening en -vergaring, politieke discussies en andere maatschappelijke debatten. Nepnieuws dus. Onschuldig nepnieuws zoals de jaarlijks terugkerende haai in de overstroomde straten tot ernstig nepnieuws zoals een Amerikaanse ambassadeur die claimt dat er in Nederland politici in brand worden gezet.

Deep fake: de volgende stap in nepnieuws?

Begin 2018 werd zichtbaar wat een mogelijk nieuwe fase van nepnieuws kan zijn: de deep fake-video. De (bijna) perfecte nepvideo. Deep fake is een verzamelnaam voor slimme software die op basis van kunstmatige intelligentie audio of bewegend beeld kan manipuleren. Simpel gezegd kun je met een deep fake iemand, bijvoorbeeld een politicus, dingen laten zeggen of doen die hij in werkelijkheid nooit gezegd of gedaan heeft.

Hieronder een deep fake in actie. Voormalig president Obama roept burgers overal ter wereld op om waakzaam te zijn voor datgene dat echt lijkt, maar het niet is. En roept en passant dat zijn opvolger in het Witte Huis een “total and complete dipshit” is.

Onderzoekers en specialisten op het gebied van kunstmatige intelligentie zijn al langer bezig met dit type video-manipulatie. In dit geval gaat het om experimenten binnen de veilige muren van de academische context. De aflevering van Tegenlicht toonde bijvoorbeeld hoe Theo Gevers, computerwetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam, werkt aan een scantechniek die de beeldkwaliteit van deep fakes enorm kan verbeteren. Ook werkt Gevers aan een plug-in voor browsers die deep fake video’s op een webpagina kan herkennen en gebruikers hierop kan attenderen.

Voor iedereen beschikbaar

Het programma FakeApp brak die muren af. FakeApp is software waarmee iedereen, mits er genoeg beeldmateriaal en een computer met genoeg rekenkracht beschikbaar is, zelf met het maken van deep fake-video’s aan de slag kan. Dit leverde een bonte verzameling experimenten op: van video’s van acteur Nicolas Cage in de rol van Lois Lane in Superman tot het gezicht van president Trump op het lichaam van de Duitse Bondskanselier Merkel.

Uiteraard is het ‘fake’ in de term deep fake in deze video’s nog goed te herkennen, maar software ontwikkelt zich snel qua prijs, prestaties en beschikbaarheid. De infrastructuur voor de verspreiding van deep fake-video’s ligt met de bekende sociale platformen en nieuws- en videosites al klaar.

Nieuwe vragen

Deep fake zorgt voor een hoop nieuwe vragen. Wat als we straks niet meer kunnen vertrouwen op wat we denken dat live beelden zijn? Wie legt wie straks woorden in de mond en met welk motief? Of wellicht draait iemand het wel helemaal om: “Wat ik zei heb ik nooit gezegd, dat is deep fake news”. Wat als alles de potentie heeft om nep te zijn?

De ontwikkelingen rond deep fake, voorbeelden, relevante video’s, praktische tips en mogelijke oplossingen zijn allemaal te vinden in het nieuwe dossier over deep fake.