Veel, heel veel Nederlanders zouden graag zien dat het er op sociale media een stuk socialer aan toegaat. Uit recent onderzoek van Netwerk Mediawijsheid blijkt onder meer dat 82% van de Nederlanders betere omgangsvormen op sociale media nodig vindt.

Netwerk Mediawijsheid legde de onderzoeksresultaten voor aan een aantal experts en netwerkpartners die elk vanuit hun eigen expertise (journalistiek, wetenschap, mediawijsheid en sociale media) hun mening en visie delen. Aan de hand van vijf vragen laten ze hun licht schijnen over het onderzoek en werpen ze een voorzichtige blik in de toekomst. ‘Een gesprek faciliteren is niet genoeg. Iemand moet de leiding nemen.’

• Meer over het onderzoek Samen Sociaal Online – Download het onderzoek
• Netwerk Mediawijsheid roept op tot actie – Lees het pamflet
• Bekijk de Bitefile – 7 tips om online sociaal gedrag te stimuleren
• Dit was de #WvdM 2021: zo houdt Nederland het Samen Sociaal Online

Wat vonden jullie de opvallendste resultaten uit het onderzoek?

Over het algemeen zijn de experts niet verrast door de uitkomsten. ‘Maar 82% is wel echt een heel hoog percentage’, stelt Jaap van Zessen, chef digitaal bij het AD. ‘De oplossingen die mensen zien om dit te verbeteren zijn goed en nodig’, vervolgt hij.

Die oplossing begint volgens Esther Rozendaal, Universitair hoofddocent Communication and Behavioural Change aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, overigens bij de gebruikers zelf: ‘Het is hoopvol dat veel mensen graag verandering zien. Dus ik hoop dat die ruim 80% deelnemers ook op hun eigen gedrag reflecteert, dat miste ik nu nog in het onderzoek.’

‘Het is hoopvol dat veel mensen graag verandering zien’ – Esther Rozendaal

Dat zoveel mensen kritisch zijn over online omgangsvormen vindt Jeroen Jansz, als voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van Netwerk Mediawijsheid, juist opvallend. ‘Het is toch echt ons eigen gedrag dat sociale media kleurt.’

Voor Arjan Snijders, Coördinator Nieuwswijsheid Beeld & Geluid Den Haag, springt het relatief beperkte contact met des- of misinformatie in het oog. ‘Dat een relatief kleine groep ondervraagden complottheorieën, mis- of desinformatie tegenkomt, valt me nog mee. Er zijn dus nog veel andere negatieve ervaringen, de variëteit aan negatieve ervaringen is groot.’

‘Ik zie dat een grote meerderheid vindt dat sociale media een verrijking zijn voor onze samenleving’, stelt Edo Haveman. Haveman is als Head of Public Policy Netherlands verbonden aan Meta, het moederbedrijf van ondermeer Facebook en Instagram. ‘Dit onderschrijft wat wij ook regelmatig zeggen’, vervolgt Haveman. ‘Het overgrote deel van de gebruikers doet er leuke dingen mee. Het is niet goed om sociale media alleen maar neer te zetten als een karikatuur waar voornamelijk slechte dingen uit voortkomen.’

Delen jullie de mening van veel Nederlanders dat het online socialer moet?

‘Absoluut’, stelt Van Zessen resoluut. ‘Het is een vrijplaats geworden zonder toezicht, een schoolplein zonder meester of juf waar iedereen alles mag doen en waar de groep pesters de overhand heeft gekregen.’

‘Het is een vrijplaats geworden zonder toezicht’ – Jaap van Zessen

Ook Snijders en Rozendaal vinden dat het socialer moet: ‘De online wereld heeft ons zoveel moois te bieden. Om optimaal gebruik te kunnen maken van de kansen die digitale media te bieden hebben, is het belangrijk dat we ons zo min mogelijk zorgen hoeven te maken over de risico’s ervan zoals schadelijk en immoreel gedrag,’ meent Rozendaal. Snijders ziet vooral de anonimiteit als een probleem: ‘Omdat je elkaar niet in het gezicht kijkt, valt de grens van beschaving weg en dat maakt niet veel fraais los bij best veel mensen online.’

Jansz is voorzichtiger. Het hangt er vanaf wat we met sociaal bedoelen, stelt hij. ‘Als socialer betekent dat meer respect nodig is dan teken ik ervoor. Als sociaal betekent dat het gezellig moet zijn dan zeg ik dat er niks mis is met een stevig online debat.’

Hoe beginnen jullie zelf met het socialer maken van sociale media?

De experts zijn niet bang de hand in eigen boezem te steken. ‘Je moet zelf het goede voorbeeld geven’, stelt Rozendaal. ‘Onderzoek laat zien dat sociaal gedrag, zoals aardig zijn en hulp bieden, besmettelijk is.’ Jeroen Jansz tempert vooral zijn eigen gedrag. ‘Ik denk tegenwoordig iets langer na voordat ik reageer op online onzin of stuitende tweets’, stelt hij.

Haveman benadrukt dat platformen zélf ook stappen nemen. ‘We hanteren een integrale aanpak om van ons platform een betere plek voor iedereen te maken. We doen dit door duidelijke beleidsregels te schrijven over wat wel en niet is toegestaan op ons platform, geavanceerde technologie te ontwikkelen om misbruik te detecteren en te voorkomen en door mensen te voorzien van handige tools en middelen om hun ervaring te controleren of hulp te krijgen’, aldus Haveman. ‘We blijven investeren in mensen, technologie en middelen, zodat we meer kunnen doen om mensen in onze apps te beschermen.’

‘We hanteren een integrale aanpak om van ons platform een betere plek voor iedereen te maken’ – Edo Haveman

Van Zessen is zich ook erg bewust van zijn rol als ouder. ‘Tegen mijn kinderen zeg ik altijd: Als je niets liefs te zeggen hebt, kun je beter niets zeggen. (…) En er groeit nu een generatie op waarbij jeugdzondes voor altijd terug te vinden zijn online, dus daarom is het belangrijk op de basisschool al te beginnen met les hierover.’

Voor Snijders is één ding de afgelopen tijd duidelijk geworden. ‘Sociale media zijn geen goede plek voor een genuanceerde discussie’, stelt hij. ‘We moeten gewoon erkennen dat dit niet werkt. (…) Ik reageer dus niet op teksten en opmerkingen die wel degelijk een reactie bij me oproepen. Ik zeg voor mezelf hardop wat ik terug zou willen schrijven, maar post het niet.’

Netwerk Mediawijsheid wil het gesprek tussen burgers, platformen en overheid faciliteren. Wat vinden jullie van dit voorstel?

‘Helemaal goed’, stelt Edo Haveman. ‘We verzamelen nu ook feedback van onze community van gebruikers om ons beleid, tools en hulpbronnen te ontwikkelen om hen veilig te houden.’

Wat Jeroen Jansz betreft gaat deze oplossing echter niet ver genoeg. ‘Iemand moet de leiding nemen’, stelt hij. ‘De overheid zal dat niet doen, dus ligt er een taak voor het Netwerk.’

‘Iemand moet de leiding nemen’ – Jeroen Jansz

Van Zessen wil benadrukken dat ook jongeren gehoord moeten worden. ‘Vergeet niet dat het belangrijk is met de generatie onder de 30 aan tafel te zitten. Zij maken dingen mee die ouderen nooit zullen begrijpen’, stelt hij. Ook Snijders ziet ruimte voor een extra gesprekspartner. ‘Educatie speelt een grote rol in de strategie om mensen online zich socialer te laten gedragen. Daarom dienen ook organisaties die deze educatie op een goede manier faciliteren in dit gesprek mee te praten.’

Dát er alleen in samenwerking een goede oplossing te vinden is, is de stellige overtuiging van Esther Rozendaal: ‘De beste oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen komen tot stand in co-creatie met alle betrokken partijen. Door iedereen vanuit zijn of haar eigen belevingswereld mee te laten denken over oplossingen, en vooral die met elkaar tot uitvoering te brengen, is de kans het grootst dat er ook daadwerkelijk iets gebeurt.’

Denk je dat we over vijf jaar online socialer zijn? Of wordt het juist minder sociaal?

Komt het nog goed volgens onze experts? Het kan. ‘Wat er online gebeurt is niet anders dan wat er in offline gebeurt’, meent Jansz. ‘Burgers en de overheid moeten nu de kans grijpen om een meer inclusieve samenleving te realiseren.’

‘Er zal altijd een groep ongenuanceerd blijven online (zoals dat offline ook altijd zo was, alleen minder hoorbaar en vindbaar)’ denkt Snijders. ‘Wel kunnen we door betere bewustwording van de gevolgen van deze negativiteit online een steeds grotere groep zichzelf beter in de hand laten houden.’

‘Er zal altijd een groep ongenuanceerd blijven online’ – Arjan Snijders

Van Zessen is sceptisch. ‘Ik hoop het, maar ik vrees het niet. Als mensen zich al zouden gedragen, dan zijn er ook nog robots en nepaccounts die er belang bij hebben de sfeer te verpesten. Die anonimiteit moet worden aangepakt.’

Ook bij Rozendaal is er nog hoop, maar wel onder bepaalde voorwaarden. ‘Ik denk dat we met media-educatie op scholen een hoop kunnen bereiken. Daarnaast is ook een investering nodig vanuit de socialemediaplatformen: zij moeten investeren in de ontwikkeling van platformen waarin sociaal gedrag gestimuleerd wordt / makkelijker gemaakt wordt en antisociaal gedrag minder makkelijk mogelijk is.’

Wil jij ook reageren op het onderzoek van Netwerk Mediawijsheid? Laat het ons weten. Deel je reactie met de hashtag #samensociaalonline of mail ons via [email protected]

Aan dit verhaal werkten mee:

• Jaap van Zessen – Chef Digitaal van het AD
• Jeroen Jansz – Voorzitter Wetenschappelijke Raad Netwerk Mediawijsheid
• Esther Rozendaal – Universitair hoofddocent Communication and Behavioural Change aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
• Arjan Snijders – Coördinator Nieuwswijsheid Beeld & Geluid Den Haag
• Edo Haveman – Head of Public Policy Netherlands bij Meta