Donderdag 23 januari vond de Expertsessie Toekomstgericht Voortgezet Onderwijs plaats. In samenwerking met SLO nodigde Mediawijzer.net voor het ochtendprogramma bestuurders en beleidsmakers uit. ’s Middags was het de beurt aan experts uit de praktijk van alledag.

Mediawijzer.net zocht voor deze bijeenkomsten samenwerking met SLO, het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Een voor de hand liggende keuze, aangezien SLO druk doende is met het uitbrengen van een advies aan staatssecretaris Dekker. Aanleiding is het KNAW-rapport ‘Digitale geletterdheid in het voortgezet onderwijs. Vaardigheden en attitudes voor de 21ste eeuw‘. SLO verkent de huidige en wenselijke aandacht voor 21ste eeuwse vaardigheden en digitale geletterdheid in primair onderwijs en onderbouw voortgezet onderwijs. Mediawijzer.net streeft naar een integrale aanpak om mediawijsheid in het onderwijs gestructureerd aan bod te laten komen en te verankeren. Beide bijeenkomsten op 23 januari hebben Mediawijzer.net en SLO concrete input gegeven, waarmee de volgende slagen gemaakt kunnen worden.

Acht 21ste eeuwse vaardigheden
SLO komt in haar concept-rapport ‘Digitale geletterdheid en 21ste eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs: een conceptueel kader’ tot acht generieke vaardigheden:

• Creativiteit: het bedenken van nieuwe ideeën en deze kunnen uitwerken en analyseren.
• Kritisch denken: het kunnen formuleren van een eigen, onderbouwde visie of mening.
• Probleemoplosvaardigheden: het (h)erkennen van een probleem en tot een plan kunnen komen om het probleem op te lossen.
• Communiceren: het effectief en efficiënt overbrengen en ontvangen van een boodschap.
• Samenwerken: het gezamenlijk realiseren van een doel en anderen daarbij kunnen aanvullen en ondersteunen.
• Digitale geletterdheid: het effectief, efficiënt en verantwoord gebruiken van ICT.
• Sociale en culturele vaardigheden: het effectief kunnen leren, werken en leven met mensen met verschillende etnische, culturele en sociale achtergronden.
• Zelfregulering: het kunnen realiseren van doelgericht en passend gedrag.

Ter vergelijking: In de Verenigde Staten werkt men in het onderwijs al jaren met de vier C’s: collaboration, communication, creativity, critical thinking. Ook in andere landen zijn de vaardigheden benoemd in het landelijk leerplankader. In de verkenning bekijkt SLO in hoeverre de vaardigheden ook in de Nederlandse situatie al besloten liggen in het curriculum, en hoe wenselijk is het om deze meer expliciet te benoemen.

Reactie experts
In de presentatie bespreken de SLO-onderzoekers eerste voorlopige bevindingen van hun verkenning. De analyse van de kerndoelen laat zien dat er wel aandacht voor de vaardigheden, maar deze komen weinig expliciet en weinig samenhangend aan bod. De aan de ochtendsessie deelnemende bestuurders en beleidsmakers herkennen dit. Als je het hebt over 21ste eeuw vaardigheden, zijn het inderdaad deze vaardigheden die boven komen drijven. Het zijn echter geenszins vaardigheden van dezelfde orde. De vaardigheden zijn, op digitale geletterdheid na, zeker niet nieuw. Ze komen al jaren in het onderwijs aan bod. Zo opgesomd biedt het weinig houvast voor de vernieuwingsslag die noodzakelijk geacht wordt met oog op de toekomst. Om een didactische slag te maken dienen de vaardigheden in hun veranderende context geplaatst te worden (wat is er 21ste eeuws aan?). Doe je dat niet, dan loop je het gevaar dat docenten zullen reageren met: ‘hier besteden we al aandacht aan’. Zowel de bestuurders en beleidsmakers, als de experts die in de middag hun licht over de vaardigheden lieten schijnen, adviseerden om de vaardigheden niet in een keurslijf te gieten. Ze moeten juist ruimte bieden aan docenten om leerlingen op maat te bedienen. Je zou kunnen zoeken naar een vorm van assessment, waardoor je het niveau van de diverse vaardigheden per leerling kunt benoemen. Bijvoorbeeld door toekenning van open badges. Vervolgens stel je daar een op maat ‘learning experience’ voor vast, waarbij een direct appel wordt gedaan op die 21ste eeuwse vaardigheden. De docent wordt zo learning designer.

Duiding en diepgang nodig
De acht vaardigheden worden door de aanwezigen onderschreven en herkend werden. Wel is er meer duiding en concretisering nodig om ze bruikbaar te maken voor het onderwijs. Belangrijk daarbij is om het ’21e eeuwse’ aan de vaardigheden beter tot uitdrukking te brengen. Dit heeft te maken met de veranderende context waarin de vaardigheden een rol spelen. Het advies aan SLO is ook om te bekijken of een bepaalde prioritering mogelijk is en om de overlap en samenhang tussen de vaardigheden te onderzoeken. Als advies wordt in de middagsessie nog meegegeven om ook een expertsessie met vo-docenten te organiseren, waarbij direct input uit het werkveld geleverd kan worden.

Verzamel best practices
Mediawijzer.net heeft een integrale benadering voor ogen om mediawijsheid een vaste plek in het vo-curriculum te geven. Aanvankelijk werd gedacht aan het ontwikkelen van een ketenplan. Deze term stuit bij de bestuurders en beleidsmakers op weerstand. De toelichting voor een dergelijk ketenplan gaat té veel uit van het feit dat er nog weinig op het gebied van mediawijsheid plaatsvindt. Het tegendeel is waar, vinden de aanwezigen. Alleen, de goedwillende docenten en scholen werken vaak te versnipperd en daardoor is de aandacht voor mediawijsheid niet overal even effectief. De vraag is niet wie er in beweging moet komen, maar hoe we de scholen en docenten die in beweging zijn of willen komen, kunnen ondersteunen. Geadviseerd wordt om belemmeringen weg te nemen en op zoek te gaan naar best practices ter inspiratie. Diverse best practices passeren tijdens de expertsessies al de revue. Er is geen behoefte aan een blauwdruk. Juist door diversiteit te laten zien, ontstaat creativiteit. De 21ste eeuwse vaardigheden zouden in aangepaste kerndoelen opgenomen kunnen worden. Er is geen behoefte aan een ketenplan, maar we gaan met z’n allen wel wat ontketenen!