Opvoeders zitten met veel vragen rondom de mediaopvoeding van de allerkleinsten. Wat is de ideale leeftijd om kinderen online vaardigheden en digitaal burgerschap aan te leren? Zijn online media gevaarlijk voor kinderen of hebben ze een toegevoegde waarde om kinderen te ondersteunen in hun identiteitsontwikkeling? Zo ja, wie is hier dan verantwoordelijk voor? Katja Schipperheijn, auteur van Digitale Burgertjes, vertelt wat we als opvoeders en onderwijs samen kunnen doen om kinderen, en onszelf, voor te bereiden op de digitale toekomst – en het digitale heden.

Met maatregelen als leeftijdgrenzen en leerplannen denken politiek en onderwijsinstanties kinderen te beschermen en hen de beste kansen te geven in hun ontwikkeling. Toch zien we dat deze vooral voortgaan op wat wij als volwassenen kennen van digitale media en hoe wij deze gebruiken. Wanneer we denken aan kinderen opvoeden voor de toekomst, kijken we naar onze opvoeding en onze achtergrond. Goed bedoeld, maar niet echt vooruitziend.

“Maar liefst 50% van de kinderen komt al in aanraking met digitale media, meestal een tablet of smartphone, vóór ze 2 jaar oud zijn”

De digitale toekomst is er al, dus we moeten de realiteit onder ogen zien en onze kinderen opvoeden in de wereld waar ze in leven. Kinderen gebruiken digitale media als een onderdeel van hun spelen – en leren – op steeds jongere leeftijd. Zo komt maar liefst 50% van de kinderen al in aanraking met digitale media, meestal een tablet of smartphone, vóór ze 2 jaar oud zijn! (Bron: Iene Miene Media 2017)

Identiteitsvorming met media

Wanneer we het hebben over kinderen onder de 2 jaar, dan spreken we uiteraard over opvoeding thuis. Het is dus evident dat bij de digitale ontwikkeling van onze jongste kinderen de ouders een zeer belangrijke rol spelen. Net als met vele zaken telt ook bij de regels voor online media dat hoe vroeger een kind deze leert, hoe beter. Zo stelt ook Gemma Steeman: “Als je kind al op jonge leeftijd went aan afspraken over beeldschermgebruik, hebben ze er op latere leeftijd ook minder moeite mee”. Probeer maar eens aan een puber uit te leggen dat hij plots iets niet meer mag wat hij ervoor steeds normaal heeft gevonden.

“Als je kind al op jonge leeftijd went aan afspraken over beeldschermgebruik, hebben ze er op latere leeftijd ook minder moeite mee.” – Gemma Steeman, Netwerk Mediawijsheid

Belangrijk is het om samen op de positieve aspecten te focussen. Een mooi voorbeeld van hoe dit kan is de MediaDiamant van Netwerk Mediawijsheid. De MediaDiamant beoogt dat ouders en professionals media op een actieve, positieve en natuurlijke manier integreren in de opvoeding, met een focus op de kansen die media kunnen bieden.

En die kansen zijn er voldoende, ook voor kleine kinderen. Niet in het minst wanneer we spreken over het bouwen van een sterke persoonlijke (online) identiteit die hen onderscheidt van anderen. De basis van hun ‘zijn‘, die doorwerkt in hun gedrag, gevoelens en gedachten. Die hun overtuigingen, verwachtingen, voorkeuren, waarden en normen bepaalt. Hoe ze hun eigen ‘ik’ opbouwen, wordt mede bepaald door hun omgeving en de invloeden die ze van buitenaf ondervinden.

In deze sterk gemedialiseerde wereld worden zeer jonge kinderen blootgesteld aan allerlei invloeden op een leeftijd waarop hun persoonlijkheid nog erg kneedbaar is. Het zijn dus niet enkel meer ‘hechtingsfiguren’ die hun blik op de wereld bepalen. De online invloeden die ze meekrijgen van de onschuldige YouTube-filmpjes en spelletjes die ze spelen, bepalen deels hun persoonlijkheid en hebben een duidelijke impact op hoe voorkeuren, waarden en normen worden ontwikkeld.

Om hun identiteit op te bouwen, moeten kinderen genoeg ruimte en vertrouwen krijgen, zodat ze kunnen ontdekken met vallen en opstaan. Het is de rol van de opvoeder om hen daarin te ondersteunen, hen bij te staan daar waar hun kritische vaardigheden nog niet genoeg ontwikkeld zijn. En om hen weerbaar te maken tegen invloeden die mogelijk een negatieve invloed op hun welbevinden en ontwikkeling hebben.

Dit heeft voor ons als digitale ‘oudjes’ ook voordelen. Het lijkt alsof deze kinderen geboren zijn met de kennis om te ‘swipen‘ en online te navigeren, alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Door samen op digitale ontdekkingsreis te gaan, kunnen de jonge en oudere generaties van elkaar leren.

Kleuterclickbait

Iedereen heeft het al wel eens gezien, of zelf gedaan. Niets is zo makkelijk om onze kleine kapoen stil te houden als we als volwassenen eens rustig willen praten, in het restaurant of zelfs thuis. Een fopspeen is lang niet zo efficiënt om ze lange tijd rustig te houden als de smartphone van mama!

Een van die mogelijke invloeden waar vele opvoeders zich niet van bewust zijn, zit verscholen in onschuldige filmpjes op YouTube en heeft mogelijke een grote invloed op de ontwikkeling van onze peuters. Zo blijkt uit onderzoek van Juliet Schor dat baby’s van 18 maanden al logo’s kunnen herkennen en hierbij positieve associaties met bekende speelgoed- en snoepmerken leggen.

YouTube-kanalen maken daar uiteraard handig gebruik van, via algoritmes en kleuterclickbait. Wanneer een kind een paar keer doorklikt op een bepaalde video, volgen steeds nieuwe filmpjes die daarmee te associëren zijn. Al snel blijken de aangeboden video’s echter niet meer tot de oorspronkelijke Dora the Explorer of Disney reeks te behoren en zijn ze echt wel minder geschikt voor de gevoelige oogjes van onze kleine kapoenen.

De online opvoeding van onze digitale burgertjes begint dus veel vroeger dan we denken. Kritische vaardigheden aanleren aan een 18-jarige is een stuk lastiger. Als opvoeder een betrokken rol spelen is dus meer dan nodig. En deze betrokkenheid gaat ook verder wanneer kinderen naar de kleutertuin gaan. Het belang van samen, samen met leerkrachten en ouders, inzetten op digitaal burgerschap is groot. Met projecten als de #SociaalsteSchool2019 proberen we daarom in te zetten op een duurzame visie op digitale inclusie waarbij we ouderbetrokkenheid als een essentieel onderdeel zien.

Aan de slag met digitaal burgerschap

Als je meer wilt weten over hoe je jonge kinderen kan ondersteunen. Bekijk dan zeker initiatieven zoals de Media Ukkie Dagen (27 maart t/m 3 april 2020) en Medianest, die meer dan nuttig zijn om ook ons, als opvoeder of leerkracht te ondersteunen.

Wil je zelf meer weten over hoe je als school of opvoeder kinderen kan voorbereiden op een digitale toekomst. Mijn boek Digitale Burgertjes geeft je meer inzicht in de wereld waarin onze kinderen opgroeien. Met handige tips, een stappenplan rond online identiteitsontwikkeling en leuke oefeningen om als opvoeder zelf mee te doen.

Dit artikel verscheen eerder op sCooledu.nl en is voor publicatie op Mediawijzer.net aangepast.

Tips om aan de slag te gaan met mediaopvoeding

» Mediaopvoeding in de bibliotheek: tips voor de praktijk
» #MediaDiamant & de mediacoach: kapstok voor gesprek over mediaopvoeding
» Zo gebruik je de MediaDiamant als professional