Op Voortgezet Speciaal Onderwijs school (VSO) De Ziep wordt aan zeer moeilijk lerende jongeren van 12 tot 20 jaar les gegeven. De Ziep vindt het belangrijk om aandacht te besteden aan mediawijsheid: de kennis, vaardigheden en mentaliteit die de leerlingen in staat stellen om met een positieve en kritische blik deel te nemen aan de (media)samenleving van vandaag. De school ervaarde dat de leerlingen (nu nog) kwetsbaar zijn als het gaat om het gebruik van en begrip over (digitale) media. Met het project Gewoon Mediawijzer, uitgevoerd door Tommie en Charlie, is de leerlijn Digitale Geletterdheid SO/VSO ontwikkeld. De leerlijn dient voor SO en VSO scholen als vertrekpunt voor mediawijsheid initiatieven en is gebaseerd op de tien mediawijsheid competenties van Mediawijzer.net. Een gesprek met Anne van Egmond en Anja van den Berg, beiden betrokken bij het project.

Hoe is het idee voor dit project ontstaan en wie waren betrokken bij de ontwikkeling ervan?

“Op VSO​ ​De Ziep (onderdeel van De Onderwijsspecialisten) wordt aan zeer moeilijk lerende jongeren van 12 tot 20 jaar met veel passie lesgegeven. Deze leerlingen hebben een verstandelijke of meervoudige beperking en/of bijkomende problematiek en zijn aangewezen op intensieve begeleiding en speciale leermethoden. De school ervaart dat de leerlingen erg kwetsbaar zijn als het gaat om het gebruik en begrip van en over (digitale) media. Dat heeft vaak te maken met bijvoorbeeld een lager taalbegrip, een tragere verwerking, minder sociale ervaring en vaak een minder goed werkende emotie- en agressie regulatie. Dit geldt voor het dagelijks leven, maar zeker ook online waar (ongeschreven) regels gelden die voor leerlingen moeilijk zijn te doorzien en waar normaliter geldende barrières wegvallen. Tegelijkertijd zijn (digitale) media juist voor deze specifieke leerlingen een enorme verrijking. Juist als het gaat om sociale contacten en ondersteuning in het zelfstandig uitvoeren van dagelijkse activiteiten op het gebied van school, werk en vrije tijd. De Ziep wil de mogelijkheden optimaal benutten en daarom aandacht besteden aan mediawijsheid: de kennis, vaardigheden en mentaliteit die de leerlingen in staat stellen om met een positieve, doch kritische blik deel te nemen aan de samenleving van vandaag.

Gewoon Mediawijzer is een project van Stichting Tommie en Charlie in samenwerking met de Onderwijsspecialisten en de Ziep, ontwerpbureau Shapers en Elle Peters en Thierry Koningstein als kritische vrienden van het project vanuit Gewoon Speciaal ICT.”

Hoe is het Mediawijsheid Competentiemodel geïntegreerd in het project?

“In de leerlijn Digitale Geletterdheid SO/VSO zijn de tien mediawijsheid competenties vertaald naar zestien niveaus die in het speciaal onderwijs worden gehanteerd. De leerdoelen in de leerlijn zijn geordend op kerndoel, op niveau en in lijn met de opbouw van de doelen in vakoverstijgende leerlijnen: Sociaal emotionele vorming (CED), Seksuele vorming (CED), Denken als een programmeur (CED) en de leerlijn Multimedia (de Onderwijsspecialisten). De kerndoelen ict-basisvaardigheden, informatievaardigheden, mediawijsheid en computational thinking hebben invulling gekregen aan de hand van de tien mediawijsheid competenties. De nummering achter de leerdoelen in de leerlijn verwijzen hiernaar.

Met de leerlijn Digitale geletterdheid (V)SO heeft Gewoon Mediawijzer een belangrijke stap gemaakt naar de specifieke vertaling van het competentiemodel voor het speciaal onderwijs. De leerlijn dient als leidraad voor scholen en als vertrekpunt voor mediawijsheid initiatieven.”

Welke handvatten bieden jullie leraren en begeleiders om mediawijsheid als thema te integreren in het curriculum?

“Dat mediawijsheid niet mag en kan ontbreken in het onderwijs van vandaag is glashelder. De vraag Hoe-dan? is een stuk complexer gebleken. Vaak wordt er wel aan mediawijsheid gewerkt, maar gebeurt dit incidenteel en versnipperd. Binnen Gewoon Mediawijzer hebben we geleerd dat dat vaak komt doordat er nogal wat verwarring bestaat over wat ‘mediawijs zijn’ nu precies inhoudt. En als je niet precies weet waar mediawijsheid over gaat is het moeilijk om daar met je leerlingen mee aan de slag te gaan. Laat staan om mediawijsheid doelgericht en structureel te betrekken in je onderwijs en als thema te laten ‘stromen’ door andere vakken.

In Gewoon Mediawijzer hebben we dit vraagstuk vanuit onze gezamenlijke expertise aangevlogen. We hebben ‘mediawijsheid’ niet benaderd als een set aan competenties die je kunt ‘behalen’ maar als leerervaring. Hierbij vraag je je niet alleen af wat er wordt geleerd, maar kijk je vooral naar wie betrokken zijn bij het leren en wat zij specifiek nodig hebben om samen vorm te kunnen geven aan hun gezamenlijke leerproces te kunnen en te willen leren – in dit geval met betrekking tot mediawijsheid.

Wat we daarvan hebben geleerd? Het thema mediawijsheid is niet anders in de context van het speciaal onderwijs. Jongeren, kinderen, hun ouders, begeleiders en leerkrachten hebben met dezelfde thema’s, vraagstukken en benodigde mediawijsheid competenties te maken als in het gehele (reguliere) onderwijsveld. Specifiek is de situatie waarin en waarop wordt geleerd.

Gewoon Mediawijzer heeft vanuit deze zienswijze niet als doel een een uitgestippelde weg naar mediawijs ‘zijn’, maar als doel alle betrokkenen in de leerervaring te activeren tot leren (leerkrachten, begeleiders, leerlingen en ouders). Een belangrijk obstakel daarbij bleek de verwarring die er bestaat over wat mediawijsheid nu precies inhoudt. Er is een goed onderbouwde definitie in de vorm van de tien mediawijsheid competenties van Mediawijzer.net, maar deze is nog niet vertaald naar de specifieke ‘taal’ die in het speciaal onderwijs wordt gesproken. De vraag is dus niet wat mediawijsheid is voor deze (zeer moeilijk lerende) leerlingen, de vraag is tot hoe ver de competenties reiken op de zestien verschillende niveaus die het speciaal onderwijs worden gehanteerd.”

Waar staat het nu met het project?

“Omdat deze voorgaande vraag niet alleen op Ziep, maar in het gehele veld blijkt te bestaan, zijn er in dit project een aantal middelen ontwikkeld die voor het gehele voortgezet speciaal onderwijs en ouders inzetbaar zijn. Met de leerlijn Digitale geletterdheid (V)SO heeft Gewoon Mediawijzer een belangrijke stap gemaakt naar de specifieke vertaling van het competentiemodel voor het speciaal onderwijs.  

Naast het gericht werken aan de leerdoelen gericht op kennis, vaardigheden en houding, speelt het gesprek dat je hier met elkaar over hebt een belangrijke rol. Dat geldt voor iedereen en zeker voor kinderen en jongeren in het speciaal onderwijs. De gesprekskaarten helpen om te blijven praten over wat je allemaal kunt tegenkomen en geeft zoveel mogelijk ruimte om te bespreken waar jongeren tegenaan lopen, blij van worden en waar jezelf tegenaan loopt. Zie de gesprekskaarten als leidraad voor waar je het allemaal kunt hebben en als hulpmiddel om een gesprek stapsgewijs op te bouwen. Voor zo’n gesprek is een open houding nodig van alle betrokkenen. Dat is niet altijd gemakkelijk, maar oefening baart kunst! Want, door dit herhaaldelijk en positief  te doen en niet alleen als er iets vervelends is voorgevallen, bouw je vertrouwen op en zal je zien dat het vanzelfsprekender wordt om ervaringen met elkaar te delen. Door communicatie in stand te houden kun je samen mogelijkheden benutten en kan er preventief worden omgesprongen met mogelijke(media)missers.”

Hoe waren de reacties vanuit het veld?

“De urgentie is hoog gebleken tijdens de ontwikkeling van het project. Bij de lancering en ontwikkeling van het project is grote interesse getoond vanuit het veld; het structureel inzetten ervan op scholen, door mediacoaches die scholen begeleiden, alsook wat betreft het doorvertalen van de leerlijn naar (nog) meer specifieke niveaus en clusters.”

Hoe kan het netwerk van Mediawijzer.net jullie verder helpen?

“De doorontwikkeling van zowel de leerlijn tot landelijke leerlijn en de inhoudelijke doorontwikkeling van de gesprekskaart (uitdieping van bestaande onderwerpen en uitbreiding van onderwerpen) staat hoog op de agenda. Hiervoor is financiering en mankracht nodig. Zodra die doorontwikkeling heeft plaatsgevonden is er de wens de kaarten ook gedrukt uit te geven. Het is gebleken dat hier vanuit het veld behoefte aan is.

Daarnaast willen we aan de hand van de leerlijn (als ‘kapstok’) materiaal per doel en niveau zo compleet mogelijk metadateren. Zo is er niet alleen taal, maar ook materiaal beschikbaar. Ook hiervoor zijn we op zoek naar samenwerkingspartners en financiering.

Een kwartiermakersgroep is gestart met te onderzoeken of het landelijk mogelijk is de krachten te bundelen om te zorgen voor verankering en borging van mediawijsheid voor de kwetsbare leerlingen (LVB)  niet alleen als vak maar ingebed in het hele onderwijsprogramma, alsook in de zorgsector. Hiervoor is het belangrijk om te inventariseren wat er al wordt gedaan op dit gebied. Het zou enorm helpen als de projecten en initiatieven binnen het netwerk van Mediawijzer.net zich kenbaar maken.

Zie je dus kansen om mee te helpen of financieel bij te dragen bij de doorontwikkeling van de leerlijn en gesprekskaarten, wil je samenwerken en/of heb jij interessante projecten en initiatieven? Dan horen wij het graag! Laat een reactie achter onder het artikel of neem contact op met Anne of Anja.