In deze wereld waarin we overladen worden door beelden, via Instagram, Netflix en reclames op straat, is beeldgeletterdheid belangrijker dan ooit. Beelden zijn krachtig. Ze vormen ons wereldbeeld én ons zelfbeeld. “Door bewust te kiezen voor een veelzijdig mediadieet kunnen we een inclusievere wereld creëren”, bepleit Chafina Bendahman van story producer ROSE stories. Ik ga met haar in gesprek over het belang van beeldgeletterdheid voor een inclusievere wereld. Hoe kunnen mediamakers en opvoeders zorgen voor een gezond en smakelijk mediamenu?

In het huidige media-aanbod zie ik vaak hardnekkige stereotypes die ons beeld van bepaalde groepen in de samenleving vormen. De boef is nog steeds vaak een Arabier of Rus en de held is vaak een witte man-man. Er lijkt echter ook een groeiend bewustzijn en een tegengeluid op te komen. Mensen die zichzelf nog weinig herkennen in personages, krijgen nieuwe rolmodellen voorgeschoteld. Er verschijnen actiefilms met vrouwelijke hoofdrollen en modemerken gaan in zee met transgender- of plus size-modellen. En ook ROSE stories draagt hieraan bij.

Bied spiegels en ramen

“Als je een eenzijdige weergave ziet van een bepaalde groep mensen, vormt dat je algemene beeld van die groep”, zo vertelt Bendahman. “Als je regelmatig een positieve ontmoeting hebt met mensen die anders zijn dan jij, verandert dat je beeld. Voor kinderen is het ontzettend belangrijk dat ze kennismaken met mensen die anders zijn dan zij. Dit maakt hen empathisch. Ook is het belangrijk om kinderen spiegels te bieden. Als je jezelf herkent krijg je het gevoel dat je er mag zijn, dat je bestaat. Het is meermaals aangetoond hoe belangrijk het is om kinderen rolmodellen te bieden.”

De verantwoordelijkheid van mediamakers

Kindermedia met meisjes in de hoofdrol of verhalen die draaien om niet-witte hoofdpersonen zijn in Nederland schaars. Met haar werk bij ROSE stories wil Bendahman bijdragen aan een diverser aanbod van rolmodellen. ROSE stories geeft onder meer kinderboeken uit, maakt theater en biedt unconscious bias-trainingen aan organisaties. Zo produceerde ROSE stories de familievoorstelling Noumi Zusje Zeven. Dat gaat over een Marokkaans meisje met zes zussen dat op zoek gaat naar een plekje voor zichzelf. Niet haar Marokkaanse achtergrond, maar haar persoonlijke zoektocht staat centraal.

“Als mediamaker is het van belang dat je je bewust bent van welk rolmodel je naar voren schuift”, aldus Bendahman. “Je hebt een enorme verantwoordelijkheid. Jij maakt de toekomstige samenleving, doordat je de beeldvorming van mensen bepaalt. Door hoe jij mensen neerzet, bepaal je welke kansen zij voor zichzelf of de ander zien. Zo zijn er mensen die zeggen dat Obama geen president van Amerika had kunnen zijn, als de Hollywoodfilms met een zwarte president er niet waren geweest.”

Voorbij de eerste stereotyperende blik

Stereotyperen is mens-eigen en niet per definitie slecht. Maar het kan tegen ons werken; tegen groepen in de samenleving. Sociaal-psychologe Nina Blussé geeft unconscious bias-trainingen bij ROSE stories en vertelt hoe dit stereotyperen precies werkt. “Je brein koppelt beelden aan bestaande informatie in je hersenen. Het doet dat om orde te scheppen in de wereld om je heen. Alleen is die categorisering vaak nogal kort door de bocht. Er wordt niet gecheckt (‘geldt dat eigenlijk ook wel voor dit beeld?’) of genuanceerd.

Tegenwoordig kom je gemakkelijk in een filter bubble terecht, waarin je wereld- en zelfbeeld wordt bevestigd. Dit gebeurt door algoritmes in sociale media, maar dit doen we ook zelf. “Ons brein wil het liefst een verwachting bevestigd zien. Het kost extra energie om je verwachtingen bij te stellen”, zo vertelt Blussé. “Om de ingesleten paadjes in je brein tegen te gaan, helpt het om bewust hierbuiten te treden. Bijvoorbeeld door films te kijken waarin juist counter-stereotypes worden getoond.”

Schotel een veelzijdig mediadieet voor

Bendahman pleit daarom voor een bewust en veelzijdig mediadieet. “Het is net als gezond eten: als je je bewust bent van wat goed voor je is, zoals weinig suiker, dan ga je vanzelf wat gezonder eten.” Dat is ook zo met welke media je kiest voor jezelf en voor je kind. “Kijk welke voorbeelden je je kind laat zien en zorg dat deze veelzijdig zijn. Kijk ook eens een film met jongens die kwetsbaar zijn of waarin meisjes hun eigen beslissingen nemen.”

“De verhalen die we onze kinderen vertellen kun je zien als sprookjes van vroeger. Dat waren echt opvoedverhalen, waarmee kinderen normen en waarden leerden.” Als opvoeder is het goed om je bewust te zijn van welke normen en waarden kinderen meekrijgen van beelden die zij zien.

“Zo’n gezond mediadieet moet echter niet voelen alsof je spinazie naast een koekje legt”, benadrukt Bendahman. “Er zijn genoeg diverse media met mooie en leuke verhalen.” Daar zet ROSE stories zich voor in. Ze willen het media-aanbod dat er is verrijken, zodat er meer keuze is én zodat er meer leuke verhalen zijn. “Onze verhalen gaan niet expliciet over etniciteit of feminisme, maar impliciet dragen ze bij aan een divers aanbod. Ze raken en vermaken.”

Beeldgeletterdheid

Hoe zorg je ervoor dat kinderen zelf doorhebben wat beelden met hun doen? Oftewel: hoe maak je hen beeldgeletterd? “Als opvoeder heb je een belangrijke rol in het bewustmaken. Ga met kinderen in gesprek over wat ze zien en wat dat doet met het beeld van anderen of henzelf”, zo luidt Bendahmans advies. En hetzelfde geldt voor volwassenen: hoe bewust ben jij je van de vormende werking van beelden? En hoe ‘gezond’ is jouw mediadieet?

Neem ook eens een kijkje in het dossier Beeldgeletterdheid op Mediawijsheid.nl

Lees meer over beeldgeletterdheid

» De urgentie van beeldgeletterdheid in het curriculum
»  Seminar YouTube, jongeren en schoonheidsidealen: over de invloed van YouTube op het zelfbeeld van jongeren
» De beste filmpjes over beeldvorming in de media