Digitale geletterdheid wordt zo goed als zeker een vast onderdeel van het curriculum op scholen. Dat vooruitzicht noodzaakt scholen tot een volgende stap in hun ontwikkeling. Die stap houdt in dat ze van ad-hocoplossingen overgaan naar een structurele inbedding van digitale geletterdheid. Hoe je dat doet wordt verteld in de nieuwe versie van het Handboek digitale geletterdheid van Kennisnet. Het handboek geeft tips, die bruikbaar zijn voor bedrijven, organisaties en mediacoaches die voor scholen van betekenis willen zijn. In dit artikel zet Remco Pijpers, strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet, praktische tips uit het Handboek op een rij.

1. Stel de basis voorop

Scholen doen er goed aan niet halsoverkop alles aan te bieden dat valt onder digitale geletterdheid. Onderzoek laat zien hoe belangrijk het is dat zij proberen digitale geletterdheid opbouwend aan te bieden. Leerlingen zonder goede ict-basisvaardigheden kunnen bijvoorbeeld niet zomaar leren programmeren. Voor het vinden van informatie op internet is alleen basiskennis over de werking van een zoekmachine niet genoeg; de leerling, moet ook de betrouwbaarheid van digitale informatie kunnen beoordelen.

In het afgelopen jaar is het scholen duidelijk geworden dat het bij leerlingen aan ict-basisvaardigheden ontbreekt. Hoe je informatie opslaat, georganiseerd, hoe je minuscule problemen oplost als er haperingen zijn tijdens de online les. Stichting Digisterker speelt met een pakket als Doe je digiding! sterk op de behoefte van scholen in.

2. Zoek naar aansluiting bij bestaande vakken

Digitale geletterdheid kunnen scholen als een apart vak aanbieden, zodat ze er zeker van zijn dat leerlingen een goede basis hebben. Maar de integratie van digitale geletterdheid leidt ook tot een verrijking van bestaande leergebieden. Bestaande vakken bieden tal van aanknopingspunten om aandacht te besteden aan de leerdoelen van digitale geletterdheid. Te leren is van geschiedenisdocent Joost van Oort. Kijk bijvoorbeeld naar zijn YouTube-video over de digitale revolutie. FutureNL speelt er op in met bijvoorbeeld lessen over ethiek.

3. Prioriteer de relatie met taalvaardigheid

Uit tal van onderzoeken blijkt: voor digitale geletterdheid is begrijpend kunnen lezen belangrijk. Hoe beter je leest, hoe groter de kans dat je webteksten snapt en slaagt in een zoekopdracht op internet. En omgekeerd: de leerlingen die slecht scoren op digitale informatievaardigheden, zijn vaak ook minder goed in begrijpend lezen. Lering valt te trekken uit het project ‘App Noot Muis’. Educatieve uitgevers dragen daaraan bij met alternatieve lessen, die naadloos kunnen worden ingepast in taalmethoden, zonder dat er extra lestijd nodig is. Die lessen zijn te vinden op de Wikiwijs-omgeving van de schoolbesturen die voor App Noot Muis verantwoordelijk zijn.

4. Zet concentratie en aandacht in het juiste perspectief

Scholen kunnen digitale afleiding tegengaan met een schoolcultuur waarin focus mogelijk is. Kennisnet adviseert daar uitgebreid over in de publicatie ‘Schoolbeleid voor smartphones’.

Los van de ontmoediging van online afleiding loont het de moeite om ‘langzame aandacht’ een prominente plek te geven in de plannen voor digitale geletterdheid. Doorgaans is het perspectief op digitale geletterdheid een actieve: leerlingen leren de mogelijkheden van digitale technologieën te benutten; ze zijn actief, creatief en bewust met technologie bezig.

“Goed onderwijs in digitale geletterdheid is mensenwerk. Maar ook de materiële randvoorwaarden moeten op orde zijn.”

Digitale media prikkelen leerlingen ook constant om te participeren. Maar net zo belangrijk is het terughoudend te kunnen zijn: even níet te reageren of actief mee te doen, het swipen te staken, op je te laten inwerken wat een online uiting met je doet. Dit is de andere, vertragende kant van digitale geletterdheid.

Liesbeth Breek, docent Frans, oefent langzame aandacht door samen met haar leerlingen aandacht te schenken aan World Press Photo en erover te praten, in het Frans uiteraard. Die aanpak wordt Slow Looking genoemd. Maar ook Lekker Samen Klooien is een manier om langzame aandacht te oefenen.

5. Heb oog voor het sociale perspectief

Het sociale perspectief krijgt, zodra de nieuwe kerndoelen er zijn, zeker een plek in het curriculum. Dat gaat vooral over (sociale) mediawijsheid en digitaal burgerschap, waaronder de vraag hoe je weerstand biedt tegen online polarisatie en bijdraagt aan het goede. InternetHelden van Bureau Jeugd en Media en Google is een mooi lespakket om bij dat sociale perspectief stil te staan en leerlingen leren kritisch te zijn – bij het eigen gedrag, en dat van anderen op internet.

Maar ook buiten de les moet de school hier aandacht voor hebben. De school moet sociaal veilig zijn, ook online. Een sociaal veilige school heeft beleid voor sociale media, dat zowel preventief is (hoe voorkomt u digitale misstanden, hoe houdt u het positief?) als reactief van aard (wat doet u als het misgaat?).

6. Zet in op de digitale geletterdheid van de leraar

Digitale geletterdheid inbedden in het curriculum vraagt veel van leraren. Het is van belang dat zij zélf ook digitaal geletterd zijn, zodat ze hun kennis en kunde aan leerlingen over kunnen dragen. Niet elke leraar hoeft een expert te zijn. In het handboek staan we hier kort bij stil. Het iXperium doet veel voor leraren, waar anderen een voorbeeld aan kunnen nemen. Een belangrijk punt dat we maken in het handboek: hoe belangrijk een pedagogisch kompas in de digitale context is. Hoe ga je om met onbekende situaties? Stel dat je ziet dat een leerling met zijn smartphone een beeld doorstuurt waarop een medeleerling wordt bespot. Onderneem je actie, of loop je door? In onze podcast met Geert Bors en Wouter Pols over ‘pedagogische momenten’ gaat het daarover.

7. Houd digitale geletterdheid en de ict-infrastructuur in balans

Goed onderwijs in digitale geletterdheid is mensenwerk. Maar ook de materiële randvoorwaarden moeten op orde zijn. Een belangrijke randvoorwaarde in het Vier in balans-model van Kennisnet is de ict-infrastructuur. Stem de apparatuur en connectiviteit af op uw ambities voor digitale geletterdheid en blijf afstemmen met ict-collega’s, is ons advies. Al is het maar om te voorkomen dat de schooldirecteur geen mail kan versturen zolang groep 8 bezig is met programmeren in Scratch.

De vier randvoorwaarden van het Vier in balans-model

Een schoolbestuur dat hier goed oog voor heeft, is Openbaar Onderwijs Groningen:

Dit blog is een summiere weergave van het Handboek digitale geletterdheid. Het hele verhaal vind je hier.

Meer lezen?

» Mediathecaris Roeland Smeets reageert op het nieuwe Handboek digitale geletterdheid in deel 12 van zijn reeks Wegwijs in informatie
» Remco Pijpers interviewt pedagoog Joop Berding over (on)geduld in de maatschappij, politiek en het onderwijs
» Onderzoek: onderwijs digitale geletterdheid is vaak gebrekkig en ongelijk