Het is een lastige paradox: dat deel van de bevolking dat relatief veel van internetgebruik kan profiteren, heeft niet de digitale vaardigheden om dit daadwerkelijk te doen. De digitale ongelijkheid in Nederland is al langer onderwerp van zorg bij zowel beleidsmakers als wetenschappers, met name als het gaat om ouderen. Nederlanders van 55-plus zijn over het algemeen minder digitaal vaardig, minder gemotiveerd en dus ook minder in staat mee te komen. Dat een oudere op Facebook zit, wil nog niet zeggen dat zij online declaraties kan indienen bij haar verzekeraar, een e-health app kan gebruiken of kan internetbankieren. Om dit te veranderen is een plan van aanpak nodig, maar ook een mentaliteitsverandering bij beleids- én mediamakers. Een van de belangrijkste conclusies uit recent onderzoek is namelijk dat er grote behoefte is aan positieve ervaringsverhalen om ouderen over hun digitale koudwatervrees heen te helpen.

Dit opiniestuk verscheen mede namens Alexander van Deursen, professor aan de Universiteit Twente en onderzoeker digitale ongelijkheid, in het kader van de Week van de Mediawijsheid (8 t/m 15 november 2019). Meer informatie over de onderzoeken ‘Ouderen in digitaal Nederland’ vind je hier.

Vorige week maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend dat bijna zestig procent van de Nederlanders zich zorgen maakt over de veiligheid op internet en daarom wel eens afziet van sommige online activiteiten zoals internetbankieren of communiceren met de overheid. Die zorgen zijn deels terecht. Problemen met phishing, malware en identiteitsfraude zijn reëel en vragen om waakzaamheid. Toch staat de angst van mensen voor dit soort zaken, in schril contrast met de werkelijke problematiek. Zo heeft volgens het CBS slechts twee procent van de bevolking ook echt financiële schade opgelopen door toedoen van zo’n online incident.

Dat dit percentage zo laag is, zou je niet zeggen als je de berichtgeving hierover in de media volgt. Of het nu gaat om nepnieuws, fraude op sites als Marktplaats of cybercrime: het staat volop in de aandacht met vaak de oudere internetgebruiker als lijdend voorwerp. Niet gek dus dat juist de ouderen – zoals gezegd de groep die het meest van internetgebruik te winnen heeft – een vorm van koudwatervrees hebben ontwikkeld. Het weerhoudt ze om digitaal vaardiger te worden.

Positieve verhalen

Maar we kunnen het ook omdraaien. Het is bekend dat publiekscampagnes en media-aandacht een grote rol kunnen spelen bij de acceptatie van nieuwe technologie. Waarom zorgen we er niet voor dat er naast de – terechte – aandacht voor negatieve aspecten van de digitale wereld óók positieve verhalen worden verteld. Het mantra ‘goed nieuws verkoopt niet’ moet overboord: ouderen hebben positieve voorbeelden en ervaringen nodig van leeftijdsgenoten waarmee ze zich kunnen identificeren.

Zorg er daarnaast voor dat mensen ook meer mogelijkheden krijgen om die positieve ervaringen zelf op te doen. Er zijn al veel cursussen en locaties in Nederland waar hulp geboden wordt, maar die kunnen niet zomaar 2,5 miljoen Nederlanders digitaal vaardiger maken. Daar is extra inzet voor nodig van bedrijven en de overheid. Ook kinderen, kleinkinderen, buren, vrienden en mantelzorgers moeten weten waar ze de hulp voor een oudere kunnen vinden als ze een vraag niet zelf kunnen beantwoorden. En er is een goed vangnet nodig voor als het toch mis mocht gaan. Denk daarbij aan persoonlijke hulp en begeleiding zoals SeniorWeb of een bibliotheek kan bieden.

Geen homogene groep

Om de juiste hulp bij de juiste mensen te krijgen is het van belang om de 55-plussers goed onder de loep te nemen, want van een homogene groep is uiteraard geen sprake. Sommigen werken nog, anderen komen pas in de problemen wanneer hun partner wegvalt, weer anderen zijn aan huis gebonden en er is ook een grote groep die helemaal geen probleem heeft met digitale vaardigheden.

Wat helpt is dat de voordelen van internetgebruik bij veel ouderen inmiddels wel goed bekend zijn. En dit gaat verder dan het gemak van internetbankieren of het online invullen van overheidsformulieren. Ouderen zien internet ook als een manier om makkelijker sociale contacten te onderhouden, eenzaamheid tegen te gaan en langer onafhankelijk in de maatschappij te kunnen functioneren. Zaak is dus om in het aanbod ook dit soort ‘zachte’ factoren mee te nemen bij het aanpakken van de digitale achterstand van ouderen.

De digitale ongelijkheid in Nederland vormt een urgent maatschappelijk probleem dat niet onderschat mag worden. Ouderen verdienen daarbij extra aandacht. Met meer ruimte voor positieve verhalen, meer kansen om zelf positieve ervaringen op te doen én een goed vangnet, moeten we ervoor gaan zorgen dat ouderen niet nóg verder achterraken.

Meer weten?

» Organisaties trekken aan de bel: ‘Meer hulp nodig om ouderen online verder te helpen’
» Dit was het Grijs en Wijs Mediafestival
» Dossier Grijs en mediawijs: Waar begin je als je op latere leeftijd aan de slag wilt met media?