Onderwijs heeft als doel om jongeren voor te bereiden voor de maatschappij waarin ze leven. Onze samenleving verandert van een industriële samenleving waarin productieprocessen centraal staan, naar een samenleving waar kennis centraal staat. Als de samenleving verandert, wat betekent dat dan voor de vaardigheden die wij moeten beheersen om in deze samenleving goed staande te blijven?

21st century skills

Omdat de maatschappij verandert, is ook de focus op het aanleren van specifieke vaardigheden aan het veranderen. Om leerlingen optimaal toe te rusten voor de 21e eeuw, is meer aandacht voor 21e eeuwse vaardigheden in het onderwijs van belang. Vaardigheden waarover jongeren dienen te beschikken om goed te kunnen functioneren binnen de “kennissamenleving”, noemen we de 21st century skills. Het gaat dan om vaardigheden als:

• Creativiteit
• Kritisch denken
• Probleemoplosvaardigheden
• Communiceren
• Samenwerken
• Digitale geletterdheid
• Sociale en culturele vaardigheden
• Zelfregulering

Digitale vaardigheden zijn de nieuwe geletterdheid

“Digitale vaardigheden zijn de nieuwe geletterdheid”, kopte een nieuwsartikel met Neelie Kroes. “Toen ik opgroeide ging het om lezen en schrijven, maar vandaag de dag gaat het om zoeken en coderen. Als je een droom hebt of een droombaan: je hebt digitale vaardigheden nodig. Je moet het internet gebruiken.”

Deze stellingname van Kroes is natuurlijk wat kort door de bocht. Zonder (taal)geletterdheid is het niet mogelijk om deel te nemen aan de huidige media platformen. Taal is de uitdrukkingsvorm, maar de digitale snelweg is wel hét medium. Het lijkt daarom tegenstrijdig om als schoolinstelling wel enorm te focussen op de taalgeletterdheid van leerlingen, maar vervolgens nauwelijks aandacht te geven aan het belang van digitale geletterdheid.

Groeit er een groep jongeren op tot volwassenen die zich wel goed kan uitdrukken, maar de weg naar het geschikte medium vervolgens niet weet te vinden? Het verwerven van digitale geletterdheid moet daarom als standaard onderdeel van het onderwijscurriculum opgenomen worden, vinden velen. ICT is een (krachtig) leermiddel dat de verwerving van andere 21e eeuwse vaardigheden kan ondersteunen. Daarom is het belangrijk om digitale vaardigheden te integreren in alle vakken, en niet als losstaand vak te implementeren. Het liefst binnen alle lagen van het onderwijs.

Wat is digitale geletterdheid?

Digitale geletterdheid is het vermogen digitale informatie en communicatie verstandig te gebruiken en de gevolgen daarvan kritisch te beoordelen. Een digitaal geletterde moet informatie kunnen begrijpen en doelgericht kunnen gebruiken. Digitale geletterdheid  gaat het om het effectief, efficiënt en verantwoord gebruiken van ICT. Het gaat hierbij om een combinatie van:

• • ICT-(basis)vaardigheden
  • Mediawijsheid: kennis, houding en vaardigheden die nodig zijn om bewust, kritisch en actief om te gaan met media.
  • Informatievaardigheden: het kunnen signaleren en analyseren van een informatiebehoefte en op basis hiervan het kunnen zoeken, selecteren, verwerken en gebruiken van relevante informatie.

Waarom lukt het niet?

Maar op een of andere manier lukt het maar niet om digitale vaardigheden binnen het onderwijs te integreren. Waarom niet?

• Vanuit de overheid wordt nog steeds het huidige “industriële” onderwijssysteem gehandhaafd, met daarbij behorende protocollen, beoordeling van kwaliteit en wijze van toetsing. De houding van de onderwijsinspectie draagt momenteel niet bij om een efficiënte transitie te maken naar onderwijs dat meer passend is voor deze tijd, en belemmert daarmee het creëren van draagvlak om 21st century skills in het onderwijscurriculum te integreren. De schoolinstelling moet zich nu eenmaal houden aan de eisen van de onderwijsinspectie, en is daardoor aan handen en voeten gebonden.
• Er is een groep docenten die heel actief bezig is op het gebied van digitale geletterdheid. Maar door de regels vanuit de overheid gesteld aan de kwaliteit van het onderwijs, krijgen deze initiatieven te weinig draagvlak om fundamenteel verankerd te kunnen worden binnen het eigen onderwijscurriculum. Je kunt wel creatief de regels wat omzeilen, maar dat levert feitelijk vaak juist meer werk op voor de docent, in plaats van dat het een efficiencyslag oplevert.
• Ook is er is jammer genoeg nog altijd een groep docenten die niet open staat voor de digitale ontwikkelingen. Deze groep wil zich hier simpelweg niet in ontwikkelen, en kan die houding aannemen, omdat er geen consequenties zijn voor docenten die zich hierin niet willen verdiepen.
• En er zijn docenten die wel willen, maar door gebrek aan tijd c.q. hoge werkdruk ongewild afhaken. En dat is zorgelijk. Hierdoor ontwikkelen ze dan ook niet de vaardigheden om digitale geletterdheid over te brengen aan de leerlingen. Het is dan ook belangrijk dat je als school bewust kiest om te investeren in digitale vaardigheden en digitale geletterdheid en ook alle docenten hierin laat meegroeien.

Samen lukt het wel!

Ik geloof dat we samen 21st century skills (en dus ook digitale geletterdheid) systematisch en efficiënt kunnen implementeren binnen de onderwijsorganisatie. Ik ben benieuwd op welke manieren jullie hier al mee bezig zijn? Of welke ideeën jullie hierover hebben? Laten we onze kennis en ervaringen delen in de reacties en gebruiken voor een volgende stap!

Dit artikel verscheen eerder op IT-Workz.nl