Inloggen op de online wereld van jongeren - Verslag online kennissessie jongerenwerkers

Jongeren groeien op in een wereld die altijd aan staat. En wat jongeren online meemaken, zie jij als jongerenwerker terug in hun gedrag offline. In het buurthuis, op straat of tijdens een gesprek. Daarom organiseerde Netwerk Mediawijsheid op woensdag 28 mei een inspirerende kennissessie. Samen met onderzoekers, jongerenwerkers en ervaringsdeskundigen doken we in de vraag: wat gebeurt er in de online leefwereld van jongeren en hoe kun jij daar als professional op inspelen?

Kijk de kennissessie hier terug

Reinier Demeijer trapt de sessie af met een muzikale noot, gevolgd door een korte introductie van Andrea Kramp, mediawijsheiddeskundige bij gro-up. Via interactieve polls wordt de toon gezet: 47% van de jongeren vindt eindeloos scrollen vervelend, maar toch blijven ze het doen. De vraag “Zie jij voor jezelf een rol in het begeleiden van jongeren online?” wordt massaal met ‘ja’ beantwoord. Een mooi bruggetje naar de eerste spreker.

‘Online leven is echt leven’

Dat is Cherinne Beaart, voorheen jongerenwerker en nu teammanager bij Dynamo Amsterdam. Voor haar was de coronapandemie een wake-upcall. “We waren jongeren offline kwijt, maar online bleken ze nog volop actief. Dat was voor mij het moment om me echt te verdiepen in hun digitale leefwereld. Voor jongeren is online geen extraatje, maar onderdeel van hun dagelijks leven. Ze zoeken er ontspanning, verbinding en erkenning.”

Kansen én risico’s

Die digitale wereld biedt kansen, maar ook risico’s zoals cyberpesten, het delen van privégegevens en online bedreigingen. “Daar moeten we alert op zijn. Jongeren uiten hun emoties steeds vaker online. Als we dat niet oppikken, missen we belangrijke signalen.” Volgens Cherinne is het daarom belangrijk dat jongerenwerkers aanwezig zijn in diezelfde online wereld. Niet om jongeren te controleren, maar als aanspreekpunt. Zelf deelt ze daarom content op TikTok over thema’s als grenzen stellen en studiekeuzes. “Jongeren weten me online sneller te vinden. En dat leidt vaak tot open gesprekken offline.”

Jongeren uiten hun emoties steeds vaker online. Als we dat niet oppikken, missen we belangrijke signalen

Cherinne ziet zichzelf als brug tussen jongeren en hun ouders. “Veel ouders reageren angstig en willen sociale media verbieden. Maar dat maakt het alleen maar spannender om sociale media wél te gebruiken. In gesprek gaan, uitleg geven: dat is de weg. Verbieden werkt niet, het maakt sociale media alleen maar aantrekkelijker.”

Online jongerenwerk als volwaardig onderdeel

Binnen het team van Cherinne is online jongerenwerk geen aparte pijler meer. “Het is gewoon onderdeel van ons werk. Jongeren brengen 70 tot 80 procent van hun dag online door. Dan moeten wij daar ook zijn.” Dynamo heeft ook een gespecialiseerde online jongerenwerker in dienst. “Die investering betaalt zich dubbel en dwars terug. We zijn zichtbaarder, effectiever en sluiten beter aan bij de leefwereld van jongeren.”

Ik leer net zoveel van hen als zij van mij

Zelf content maken hoeft volgens Cherinne niet ingewikkeld te zijn, als je maar jongeren betrekt: “Zij weten hoe apps als CapCut werken, ze leren ons hoe je iets edit of hoe je een boodschap online goed overbrengt. Ik leer net zoveel van hen als zij van mij.”

Digitale weerbaarheid is een collectieve verantwoordelijkheid

Waar Cherinne laat zien hoe belangrijk het is om als jongerenwerker aanwezig te zijn in de online wereld, onderbouwt Chiara de Jong vanuit wetenschappelijk onderzoek waarom die aanwezigheid zo belangrijk is voor de weerbaarheid van jongeren. Chiara is postdoctoraal onderzoeker bij het Movez Lab van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze onderzoekt wat jongeren nodig hebben om zich staande te houden in een wereld die altijd online is.

De zoektocht naar identiteit en sociale bevestiging maakt hen extra gevoelig voor alles wat de online wereld te bieden heeft

“Jongeren zijn volop in ontwikkeling”, begint Chiara. “Hun hersenen zijn nog niet helemaal ‘af’, vooral als het gaat om impulscontrole of de gevolgen van hun keuzes overzien. Tegelijkertijd zijn ze veel online en hun mediagebruik is verweven met hun ontwikkeling. De behoefte om zelfstandig te zijn, de zoektocht naar identiteit en sociale bevestiging maakt hen extra gevoelig voor alles wat de online wereld te bieden heeft, zowel de kansen als de risico’s.”

Wat maakt jongeren digitaal weerbaar?

Wat jongeren volgens haar nodig hebben, is niet alleen kennis over media, maar ook vaardigheden als impulscontrole en reflectie. “We moeten jongeren helpen om bewuste keuzes te maken. Daarin speelt de omgeving een grote rol: ouders die het gesprek aangaan in plaats van verbieden, scholen die ruimte geven voor mediabewustzijn en jongerenwerkers die zichtbaar zijn én luisteren.”

Jongeren vragen zelf om betere bescherming en duidelijkere functies in apps om vervelende content te kunnen rapporteren of filteren

Tegelijkertijd ligt er een duidelijke opdracht voor de politiek en techbedrijven. “Jongeren vragen zelf om betere bescherming en duidelijkere functies in apps om vervelende content te kunnen rapporteren of filteren. Die signalen moeten we serieus nemen. Beleid moet beter aansluiten op hun realiteit.”

Praktische tips voor de praktijk

Chiara deelt nog een aantal concrete adviezen, gebaseerd op het Digital Media Empowerment (DME)-model:

Betrek jongeren bij interventies en gesprekken over hun online leefwereld.
Train ‘stop- en denkvaardigheden’, bijvoorbeeld via mindfulness.
Zet in op motivatie: sluit aan bij wat jongeren zelf willen, in plaats van te focussen op moeten.
Bied een luisterend oor: veel jongeren durven geen hulp te vragen.
Geef het goede voorbeeld: wees je als professional bewust van je eigen mediagebruik.

Digitale weerbaarheid in de praktijk

Na de wetenschappelijke kijk van Chiara de Jong op digitale weerbaarheid, laat Matheus Sales de Moura zien hoe je daar als jongerenwerker in de praktijk mee aan de slag kunt. Matheus is teammanager bij Jongerencentrum Pitstop in Eindhoven en oprichter van stichting Meer Liefde. Tijdens de coronapandemie begon hij vanuit huis te gamen met jongeren. “Ik zat met een controller op de bank en sprak jongeren via de chat. Ik hoorde hoe jongeren elkaar uitscholden of bedreigden. Dat zette me aan het denken: hoe kunnen we online gedrag positief beïnvloeden?”

Ik hoorde hoe jongeren elkaar uitscholden of bedreigden. Dat zette me aan het denken: hoe kunnen we online gedrag positief beïnvloeden?

Online monitor en jongeren als trendwatchers

Om zicht te krijgen op wat er écht speelt in de online leefwereld van jongeren, ontwikkelde Matheus een online monitor. Daarmee signaleert hij trends zoals ‘Make them smile’: een link die ongemerkt toegang krijgt tot je camera, een selfie maakt en deze automatisch online zet zonder dat je het doorhebt. Maar hij doet dit niet alleen: samen met jongeren onderzoekt hij welke content hun algoritmes voorschotelen. “Iedereen krijgt andere content te zien, afhankelijk van leeftijd, achtergrond en gedrag. Door jongeren erbij te betrekken, zie je veel beter wat er écht speelt.”

Door jongeren erbij te betrekken, zie je veel beter wat er écht speelt

En dat is niet alles. Matheus leidt jongeren op tot trendwatchers, leert ze content maken, presenteren en nadenken over hun invloed. “Zij kunnen andere jongeren bereiken op manieren waarop wij dat niet kunnen.” Dat bleek ook tijdens het vuurwerkverbod in Eindhoven. Een groep jongeren maakte zélf een video om hun omgeving te waarschuwen. “Niet wij, maar zij vertelden het verhaal. En met succes: een van de filmpjes haalde 80.000 views.”

Jongeren bereiken via gamen en livestreams

Deze praktische aanpak sluit aan op het werk van Dirk Leijten, die via gamen en livestreams een andere ingang vond naar de digitale leefwereld van jongeren. Dirk is senior jongerenwerker bij Meer Moerdijk en initiatiefnemer van WePlayOnline, een stichting die gamen en livestreaming inzet om jongeren te bereiken in hun digitale leefwereld. Zijn stichting richt zich vooral op de ‘onzichtbare’ jongeren: jongeren die je niet snel in het buurthuis tegenkomt, maar wél op Discord, Twitch, TikTok of YouTube. “Gamen is voor ons geen doel, maar een middel om jongeren te vinden en verder te helpen.”

Een jongere van buiten onze gemeente vroeg om contact met een jongerenwerker in zijn regio. Omdat hij ons online kende, durfde hij die stap te zetten

Met WePlayOnline bouwde Dirk een digitale community waar jongeren elkaar ontmoeten rond thema’s die hen bezighouden; van gamen tot mentale gezondheid. Wat deze aanpak uniek maakt, is dat jongeren zélf mee modereren. Dat zorgt voor een veilige omgeving waarin zij zich durven uitspreken over gevoelige onderwerpen, zoals zelfbeeld of suïcidale gedachten. “Online gesprekken kunnen een opstap zijn naar passende hulp”, vertelt Dirk. “Zo vroeg een jongere van buiten onze gemeente om contact met een jongerenwerker in zijn regio. Omdat hij ons online kende, durfde hij die stap te zetten.”

Geen grenzen, wél verbinding

Dirk kiest bewust voor een aanpak die voorbij gemeentegrenzen kijkt. “Jongeren bewegen zich online vrij tussen communities. Maar gemeenten denken vaak nog in hokjes en projecten per regio.” WePlayOnline werkt daarom landelijk en grensoverstijgend, met als kern: zichtbaar zijn, relaties bouwen en écht willen verbinden. “Jongeren voelen of je oprecht aanwezig bent.”

Waar jongeren zijn, moet jij ook zijn

Naast zijn werk met jongeren, traint Dirk ook collega’s in het jongerenwerk. Hij helpt hen de verbinding te leggen tussen de online en offline wereld. Zijn aanpak laat zien dat online jongerenwerk niet alleen kansen biedt om jongeren beter te bereiken, maar ook om hen op tijd te zien en te ondersteunen. “Als je écht verschil wilt maken, moet je zijn waar jongeren zijn. En dat is, steeds vaker, online.”

Online jongerenwerk als gezamenlijke zoektocht

Aan het eind van de sessie gaan de sprekers met elkaar in gesprek. Chiara benadrukt hoe waardevol praktijkverhalen zijn. “Jongerenwerkers bereiken de jongeren die wij als onderzoekers vaak moeilijk bereiken. Het is mooi om te zien hoe onze werelden elkaar aanvullen.” Matheus benadrukt dat online jongerenwerk veelvormig is. “Wat Dirk doet, met Twitch en livestreams, ligt ver bij mij vandaan. Mijn kracht ligt meer in het veiligheidsdomein. Zo heeft ieder zijn eigen specialisme. Als je dat goed samenbrengt, heb je een dreamteam.”

Die gedachte leidt tot de pollvraag: welke ‘jas’ trek jij aan in het online jongerenwerk? Aanwezigheid, veiligheid, weerbaarheid, taalontwikkeling of bewustwording? Cherinne vindt vooral bewustwording belangrijk. “Niet alleen bij jongeren, maar ook bij collega’s. Veel professionals zijn online, maar weten niet goed wat ze daar doen of uitstralen. Veiligheid is ook een groot thema: hoe bewaak je bijvoorbeeld je grenzen als jongeren je ’s nachts appen?”

Je moet gewoon online zijn. Als je er niet bent, moet je er ook niks mee doen. Dan kun je je beter richten op andere werkzaamheden

Op de stelling “Als je niet online actief bent, mis je te veel” reageert Dirk resoluut: “Je moet er gewoon zijn. Als je er niet bent, moet je er ook niks mee doen. Dan kun je je beter richten op andere werkzaamheden.”

Tot slot delen de sprekers hun belangrijkste tip:

Cherinne: “Zoek elkaar op. Leer van jongeren én van elkaar. Blijf investeren in training en verdieping.”
Matheus: “Je hoeft niet alles te snappen. Maar besef hoe belangrijk het voor jongeren is. Laat je eigen normen even los en blijf je verwonderen.”
Chiara: “Digitale weerbaarheid is een collectieve uitdaging. Jongeren staan er echt voor open als je ze serieus neemt.”
Dirk: “Probeer het wiel niet opnieuw uit te vinden. Sluit aan bij wat er al is en durf grensoverstijgend te denken.”