Het is je misschien wel opgevallen: zowel Facebook als Instagram zijn flink aan het sleutelen aan de manier waarop gebruikers posts te zien krijgen. De interface van beide Meta-platformen gaat door verschillende (voorgenomen) aanpassingen meer en meer op TikTok lijken. En dit kan grote gevolgen hebben voor hoe we sociale media beleven.

Hoe zit dat precies?

Facebook en Instagram zijn allebei socialemedianetwerken. Gebruikers kregen, grof gezegd, tot voor kort voornamelijk berichten te zien vanuit hun sociale omgeving. Denk aan vrienden, familie, of andere accounts die actief gevolgd worden.

Van sociale media, naar entertainmentplatform

TikTok werkt anders. Dit platform, dat zichzelf dan ook een entertainmentplatform noemt, legt de focus op de interesse van de gebruiker. Als je de app opent krijg je in de eerste plaats video’s te zien die je waarschijnlijk interessant vind. Niet per se video’s van vrienden of bekenden dus.

In 20 minuten je eigen feed
Het algoritme dat van TikTok zo’n succes maakt is beroemd én berucht. In korte tijd slaagt het er in gebruikers een feed voor te schotelen die feilloos aansluit bij hun interesse. De Groene Amsterdammer ontdekte, in in samenwerking met Utrecht Data School, bijvoorbeeld dat de feed van een nieuwe gebruiker al na zo’n twintig minuten scrollen voor het overgrote deel uit video’s over één bepaald onderwerp kan bestaan.

Gebruikers slaan hier op aan. Zo was TikTok vorig jaar het snelst groeiende platform in Nederland. En hoewel Facebook en Instagram nog altijd vele malen groter zijn, is moederbedrijf Meta nu dus druk bezig met het aanpassen van de eigen platformen. Bij zowel Instagram als Facebook verschuift de focus van ‘sociale’ content, naar berichten die de gebruiker waarschijnlijk interessant vindt op basis van zijn of haar klik- en scrollgedrag. 

Hoe sociaal zijn sociale media nog?

Nu zijn socialemediabedrijven in het verleden wel vaker op een (succesvolle) concurrent gaan lijken. Tot zover niks nieuws, zou je dus kunnen zeggen. Maar de wijzigingen waar nu mee geëxperimenteerd worden kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor de manier waarop we sociale media beleven.

Meer dan 1 miljard gebruikers
Met meer dan 1 miljard gebruikers wereldwijd zit TikTok Instagram (bijna 1,4 miljard gebruikers) op de hielen. Facebook loopt met een kleine 3 miljard gebruikers nog altijd flink voor. Maar dit platform is duidelijk minder populair onder jonge gebruikers.

Het ‘sociale’ aspect van sociale media wordt hiermee immers verder naar de achtergrond gedrongen. Je krijgt makkelijker veel content van één bepaalde smaak te zien. Bovendien maakt het minder uit hoe groot een account is dat iets post. Een account zonder volgers kan, geholpen door het algoritme, toch een enorm publiek bereiken.

‘Vertiktokisering’ van platformen

“Wat je ziet is dat de rol van algoritmes door de ‘vertiktokisering’ van deze platformen steeds groter wordt”, vertelt Linda Vonhof, partner bij Social Mediawijs. “Dat is voor een gebruiker niet per se gunstig. De kans dat je in een filterbubbel belandt neemt bijvoorbeeld toe. Bovendien wordt nog maar eens duidelijk dat deze bedrijven vooral bezig zijn met het vasthouden van je aandacht. Hoe meer tijd je op het platform doorbrengt, hoe meer advertenties je immers te zien kunt krijgen.”

“Wat je ziet is dat de rol van algoritmes door de ‘vertiktokisering’ van deze platformen steeds groter wordt”

Dat de focus hiermee minder op het ‘sociale’ aspect van sociale media komt te liggen is een trend die Vonhof al langer ziet. “Op Facebook had je nog vrienden, op Instagram werden dat al “volgers”. Het zelf plaatsen, delen en reageren blijft natuurlijk wel bestaan. Alleen het primaire doel van deze platformen, contact houden met bekenden, verandert.”

Netwerk lastiger te onderhouden voor kwetsbare groepen

En dit kan voor bepaalde doelgroepen extra lastig zijn, signaleert Linda Vergouwen van Social Mediajuf. “Wij werken bijvoorbeeld veel met mensen met een handicap. Facebook is voor hen echt een plek om een klein netwerk te onderhouden. Ik ben wel bang dat dit op deze manier lastiger wordt voor deze groep.”

“Facebook is voor hen echt een plek om een klein netwerk te onderhouden. Ik ben wel bang dat dit op deze manier lastiger wordt voor deze groep”

Daarnaast ziet Vergouwen voor deze groep veel voordelen in het zélf controle houden over wat je in een feed op sociale media te zien krijgt. “Sommige cliënten hebben echt geen filter. Alles is wáár voor hen. Als je hier geen richting aan kunt geven, door je feed te bepalen, dan maak je hun leven echt moeilijker”.

Voorlichting extra noodzakelijk

Deze koerswijziging van beide Meta-platformen betekent overigens niet dat Vergouwen op een andere manier aan voorlichting gaat doen. “Ik denk sowieso dat we onze kijk op de digitale wereld constant bij moeten stellen. Maar ik snap het heel goed dat je soms als ouder of opvoeder met je oren staat te klapperen. Ouders en scholen zouden wat mij betreft ook wel wat meer de handen ineen mogen slaan. En digitale vaardigheden om met dit soort veranderingen om te gaan zou je natuurlijk best als vak op school mogen krijgen.”

“Ik snap het heel goed dat je soms als ouder of opvoeder met je oren staat te klapperen”

“Dit soort bewegingen maakt voorlichting alleen maar extra noodzakelijk”, erkent ook Vonhof. “Sociale media zijn altijd in beweging, dus bij ons is sowieso al geen een ouderavond, les of training hetzelfde. Wat je ziet is dat scholen nu veelal aandacht hebben voor online omgangsvormen en veiligheid. Door deze bewegingen zouden voorlichting over algoritmes, verdienmodellen en filterbubbels meer aandacht verdienen.”

Bekijk ook:

• Tijdens de laatste MNX vertelde Thierry Marchand van TikTok Nederland meer over dit platform. Bekijk de keynote hier.
• Hoe gezond is onze relatie met sociale media? SETUP biedt relatietherapie
• Mediawijs je zomer door met de doe- en leestips van Netwerk Mediawijsheid