“Jongeren depressief door Instagram”, “WhatsApp levert groepsdruk, afleiding en privacykwesties op”, “Eén op de zes jongeren is verslaafd aan sociale media”. Zomaar wat krantenkoppen van het afgelopen jaar. Kunnen jongeren zich vinden in dit schrikbeeld van de rol van sociale media in hun leven? Twaalf jongeren (10-14 jaar) uit de Jongeren Onderzoek Groep van Stichting Utopa-Weeshuis hebben zelfstandig onderzoek gedaan naar sociale media en de invloed daarvan op hun leeftijdsgenoten. In hoeverre zijn zij zich bewust van de consequenties van het delen van foto’s, filmpjes en teksten op sociale media? De jongeren presenteerden hun onderzoek tijdens een interactieve bijeenkomst in het Utopa-Weeshuis Kinderrechtenhuis op woensdagmiddag 27 juni 2018. En daar kwamen interessante dingen uit!

Veel onderzoek over jongeren wordt gedaan door volwassenen, terwijl jongeren zelf toch de ‘experts’ zijn over hun eigen leven. Kinderen hebben volgens het Kinderrechtenverdrag recht om hun mening te uiten en informatie te verzamelen. De deelnemers van de Jongeren Onderzoek Groep doen onderzoek naar een onderwerp dat zij zelf interessant vinden. Na een brainstormsessie hebben de jongeren dit jaar voor het onderwerp sociale media gekozen. Jongeren besteden veel tijd aan sociale media (gemiddeld 3 uur per dag) en maken gebruik van meerdere netwerken (zoals WhatsApp, Instagram, Snapchat, YouTube) [1]. Alle reden dus om er eens goed in te duiken. En wat is er leuker dan het de jongeren zélf te laten doen?

De Jongeren Onderzoek Groep

Wat achtergrondinformatie: de Jongeren Onderzoek Groep is een initiatief van Stichting Utopa-Weeshuis, gevestigd in het voormalige Heilige Geest Weeshuis in Leiden. In het Weeshuis, ook wel het Kinderrechtenhuis, ligt de focus op de ontplooiingskansen van kinderen en jongeren. Zij kunnen terecht in het Weeshuis voor cursussen en evenementen waarbij ontwikkeling en zelfontplooiing centraal staat, met een bijzondere focus op muziek, beeldende kunst, onderwijs, creativiteit en algemene ontwikkeling. Stichting Utopa-Weeshuis is uitdrukkelijk geen cursusinstituut, maar een sociaal-maatschappelijke organisatie.

Eén van de cursussen waar kinderen aan kunnen deelnemen in het Utopa-Weeshuis Kinderrechtenhuis is de Kinder Onderzoek Groep (georganiseerd in samenwerking met Stichting Alexander), waarbij kinderen uit groep 8 kennismaken met zelfstandig onderzoek doen. De Jongeren Onderzoek Groep wordt gevormd door alumni van de Kinder Onderzoek Groep, die zich graag nog eens samen verdiepen in onderwerpen die hen aangaan. Zij kiezen hierbij hun eigen onderzoeksrichting en -vragen.

Aan de slag

Voor het onderzoek naar sociale media hebben de jongeren van de Jongeren Onderzoek Groep zich verdeeld in vijf groepjes rond een deelonderwerp en zelf een onderzoeksvraag bedacht.

Online informatie verdwijnt niet

Twee jongeren deden onderzoek naar online privacy. Hun onderzoek hebben ze ‘Internet als Tatoeage’ genoemd, vanwege het permanente karakter van informatie op internet. Het viel ze op dat jongeren zich er niet altijd bewust van zijn dat de informatie die zij delen op sociale media zichtbaar is voor iedereen. De onderzoekers hebben tijdens de presentiemiddag het publiek de video van UNICEF laten zien waarin kinderen gewaarschuwd worden voor het delen van persoonlijke informatie [2]. De jongeren hebben aangegeven dat zij zelf vinden dat zij ‘voorzichtig zijn met internet’, maar dat dat niet blijkt uit hun online gedrag. De jonge onderzoekers vinden dat er meer voorlichting zou moeten komen over online privacy voor jongeren.

Onzekerheid

Twee andere jongeren deden onderzoek naar onzekerheid door het gebruik van sociale media. Uit hun onderzoek blijkt dat jonge kinderen (groep 8) zich nog niet onzeker voelen, maar oudere kinderen (middelbare school) wel. De jongeren vroegen zich af hoe dat komt. Zij hebben niet kunnen uitvinden of dat ligt aan hun methode (vragenlijsten of interviews) of daadwerkelijk aan de leeftijd. Meer onderzoek is nodig om dit uit te zoeken.

Meer aandacht voor cyberpesten

Ook deed een groepje onderzoek naar cyberpesten, dat helaas nog veel voorkomt. Offline pesten en online pesten blijkt met elkaar verweven, en de jonge onderzoekers vinden het belangrijk dat er op school meer aandacht komt voor cyberpesten. Zij kwamen met de volgende aanbevelingen:

• Meer ‘reclame maken’ op school, bijvoorbeeld met posters
• Deelname van de leerkracht aan de GroepsApp van de klas om onderling pesten te voorkomen
• Kinderen moeten weten hoe ze cyberpesten moeten melden (vertrouwelijk meldpunt); bijvoorbeeld screenshots maken en doorsturen naar een vertrouwenspersoon

Download hier (red. niet meer beschikbaar) het verslag van alle onderzoeken, met meer informatie over alle aanbevelingen en conclusies.

In gesprek over de uitkomsten

De jongeren hebben op 27 juni onder leiding van Kindercorrespondent Tako Rietveld een discussie gevoerd over de resultaten van hun onderzoek naar sociale media. Ook hoogleraar Recht en de Informatiemaatschappij Simone van der Hof van de Universiteit Leiden schoof aan op de bank op het podium. Zij vertelde dat ze onder de indruk was van het onderzoek en dat haar studenten hier wel wat van kunnen leren. De uitkomsten van dit onderzoek komen overeen met ander onderzoek naar het gebruik van sociale media door jongeren en dat is een goed teken!

Tijdens de discussie kon het publiek vragen stellen. Een moeder uit het publiek vertelde dat ze het af en toe wel lastig vindt om haar kind te begeleiden in het gebruik van sociale media. Professor van der Hof antwoordde dat het belangrijk is dat ouders verbinding blijven houden met hun kinderen over het gebruik van sociale media. Probeer als ouder betrokken te blijven en vraag bijvoorbeeld “Hoe was het op Instagram?”. Mediawijsheid is iets wat kinderen moeten leren.

Tot slot hebben de jongeren aan hoogleraar Van der Hof de resultaten aangeboden op een USB-stick die was vastgemaakt op een “sociale media”-taart.

Reflectie

De deelnemers van de Jongeren Onderzoek Groep hebben aangegeven dat ze het onderzoek zowel leerzaam als leuk vonden. Zij hadden allemaal eerder meegedaan met de Kinder Onderzoek Groep en waren bekend met de verschillende ‘stappen’ van onderzoek doen. In de jaarlijkse Kinder Onderzoek Groep komen kinderen 10 middagen bij elkaar om onderzoek te doen. Bij de Jongeren Onderzoek Groep komen de jongeren 8 avonden bij elkaar en eten we samen pizza. Ook dat maakt het voor de jongeren de moeite waard! Van de jongeren wordt iets meer zelfstandigheid verwacht dan van de kinderen. Dit jaar hadden de deelnemers nog maar onlangs de Kinder Onderzoek Groep gedaan (8 van de 12 deelnemers zaten nog op de basisschool).  Sommige deelnemers hebben aangegeven dat zij de Kinder Onderzoek Groep toch ietsje leuker vonden, wellicht omdat zij bij de Kinder Onderzoek Groep iets meer begeleiding kregen en er meer ruimte was om ook ‘lekker te spelen’.

Dit stuk is geschreven op basis van het onderzoeksverslag (red. niet meer beschikbaar) en de ervaringen van de Jongeren Onderzoek Groep voorjaar 2018: Roos (14), Lila (14), Jochem (13), Merlijn (13), Eva (11), Emily (11), Vibeke (12), Elena (12), Hiba (11), Alannah (12), Juul (12) en Kira (11).

Bekijk ook de video van de presentatiemiddag:

[1] Van Teeffelen & Worrel (2016). Swipen, appen & snappen: zo gebruiken digitieners social media. Online https://www.frankwatching.com/archive/2016/09/19/swipen-appen-snappen-zo-gebruiken-digitieners-social-media/

[2] UNICEF (2018) These children face the reality of growing up online. https://www.youtube.com/watch?v=hAKTF486eMY