Als netwerk werken we aan een Nederland waarin iedereen mediawijs is, of op weg is dat te worden. Ook – en juíst – in tijden van corona is dit belangrijk. Daarom de Challenge Nederland Mediawijs 2020. Zes deelnemende initiatieven ontvingen dit voorjaar de stimuleringbijdrage van Netwerk Mediawijsheid. Vivianne Goedhart van Diversion was onder de gelukkigen en vertelt over de online uitbreiding van hun lesprogramma Under Pressure.

De Challenge Nederland Mediawijs 2020 luidde als volgt: Kom als netwerkpartner(s) met een initiatief waarmee je mensen in deze coronacrisis (en daarna), extra ondersteunt op het gebied van mediawijsheid. Tijdens de Week van de Mediawijsheid worden de gehonoreerde initiatieven gepresenteerd door de deelnemers. De interviews lees je op het blog.

In april 2020 ontving Diversion hun bijdrage voor online uitbreiding van het lesprogramma Under Pressure. Het materiaal is gericht op jongeren tussen de 14 en 20 jaar in het vo en mbo. Under Pressure versterkt het kritisch denken en de mediawijsheid van jongeren in een tijd met nepnieuws, desinformatie, complottheorieën en polarisatie, en helpt hen navigeren in de (traditionele) media.

De jury noemde het materiaal goed afgestemd op de doelgroep en zag het grote belang van een online uitbreiding in deze tijd. In dit interview blikken we terug op het proces – en kijken we vooruit – met Vivianne Goedhart van Diversion.

Hoe is het idee voor het project in eerste instantie ontstaan? Welk inzicht was hier de inspiratie voor?

“Under Pressure is het sinds 2019 bestaande innovatieve onderwijsprogramma van Diversion dat bijdraagt aan mediawijsheid. Peer educators, jonge ervaringsdeskundigen, gaan met leerlingen het gesprek aan over de risico’s van (het verspreiden van) desinformatie en frustratie met traditionele media. Ook laten zij leerlingen reflecteren op hun eigen rol in het dynamische medialandschap. Dit zijn onderwerpen die docenten en ouders vaak minder gemakkelijk kunnen bespreken met jongeren, omdat ze hun leefwereld niet delen en vaak niet op de hoogte zijn van de online (sociale)mediaplatforms waar jongeren op actief zijn. Under Pressure combineert de methodieken peer education en gamification om zo op laagdrempelige wijze de doelgroep écht te betrekken bij het gesprek over deze urgente, lastige problematiek. Om ook in tijden van corona met de doelgroep in contact te blijven en het onderwijsprogramma te blijven verwezenlijken, is het idee ontstaan om het programma te digitaliseren.”

“Juist het kunnen blijven ondersteunen van deze professionals in deze onrustige tijd sterkte ons idee om de digitalisering van Under Pressure in te dienen.”

“We wilden jongeren sterken in hun weerbaarheid tegen desinformatie en complottheorieën, juist nu de coronacrisis de risico’s daarvan op de gehele samenleving pijnlijk zichtbaar maakt(e). Daarnaast is het programma een belangrijke steun geweest voor docenten, in het laagdrempelig bespreekbaar maken van deze lastige problematiek onder hun leerlingen. Juist het kunnen blijven ondersteunen van deze professionals in deze onrustige tijd sterkte ons idee om de digitalisering van Under Pressure in te dienen voor de stimuleringsbijdrage.”

Kun je iets vertellen over de ontwikkeling van het project?

“Het digitale lesprogramma van Under Pressure bestaat uit in totaal drie sessies: één voorbereidende sessie van een docent met de klas, en twee sessies in het digitale onderwijsplatform NewRow, waarin twee peer educators live met de leerlingen in gesprek gaan over hun mediagebruik en hen begeleiden bij het maken van opdrachten. Hierin wisselen we live sessies af met vooraf opgenomen videofragmenten, waarin de peer educators hun kennis en persoonlijke ervaringen met het thema delen. Dit doen we zodat leerlingen geconcentreerd blijven. De lessen bestaan uit interactieve werkvormen (zoals een redactiesimulatie), persoonlijke verhalen van peer educators en ‘klassikale’ discussies. Ook spelen leerlingen individueel de veelgeprezen serious game van DROG (net als Diversion partner van Netwerk Mediawijsheid), waarin jongeren leren hoe ze nepnieuws kunnen herkennen door zelf geloofwaardige maar onjuiste berichten te maken.

Een still uit een van de Under Pressure-filmclips.

Voor de ontwikkeling van dit digitale lesprogramma zoals hierboven beschreven, hebben we een aantal fases doorlopen. We zijn gestart met het ophalen van informatie en expertise omtrent digitaal onderwijs. Dit deden we bij docenten, bij jongeren zelf en bij een aantal experts op het gebied van online didactiek. Vervolgens hebben we deze kennis over ons bestaande Under Pressure lesprogramma heen gelegd en keuzes gemaakt over de aanpak van het digitaliseren. Voor het maken van de filmclips hebben we gekeken welke peer educators hieraan mee wilden werken. Vervolgens hebben we samen met hen hun verhalen omgezet tot scripts en ze met hulp van een filmmaker vastgelegd. Toen zijn we het ontwikkelde lesprogramma veel gaan testen in onze online omgeving. Dankzij verschillende tests met onze peer educators, met docenten en met een testpanel aan jongeren hebben we het programma kunnen finetunen tot een digitaal programma dat jongeren prikkelt en aan het denken zet, en scholen ondersteunt.”

Gaat het lesmateriaal ook specifiek in op nepnieuws en desinformatie rond de coronacrisis? Zo ja, in welk opzicht? Zo nee, waarom niet?

“Absoluut! In het lesmateriaal komen concrete voorbeelden van nepnieuws en complottheorieën rondom het ontstaan van de coronacisis en de verspreiding van het virus aan bod. Via werkvormen in de online omgeving bevragen we leerlingen hier uitgebreid op en geven we hen de ruimte om deze theorieën en nepnieuws kritisch te onderzoeken. We horen verschillende vormen van nepnieuws terugkomen onder jongeren. Dat de crisis is veroorzaakt door 5G-straling; aangeprezen alternatieve geneesmiddelen tegen het virus; en complottheorieën dat het virus de verdienste is van een groot Joods of salafistisch complot tegen ongelovigen. Juist in deze tijd van crisis merken we dat jongeren vatbaar zijn voor alternatieve geluiden en ideeën. Dit maakt dat het belang van dit kritisch bevragen en bespreken in klassikaal verband des te groter is.”

Hoe kijken jullie aan tegen het resultaat, en wat was jullie reactie op het winnen van de Challenge?

“We waren ontzettend blij toen we hoorden dat we gewonnen hadden! Zoals eerder genoemd is de urgentie groot: juist nu nepnieuws en complottheorieën des te meer op de loer liggen door de coronacrisis, is het van belang dat jongeren worden gestimuleerd in het aannemen van een mediawijze en constructieve houding. Under Pressure versterkt het kritisch denken en de mediawijsheid van jongeren om (1) hun weerbaarheid tegen desinformatie te versterken, en daarmee polarisatie, isolationisme en extremisme te voorkomen; (2) democratische waarden zoals persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting onder jongeren te verstevigen; en (3) de relatie tussen jonge mediagebruikers en traditionele media te verbeteren, zodat jongeren een meer constructieve houding aannemen wanneer zij gefrustreerd of wantrouwig raken richting een medium. We kijken positief aan tegen het resultaat en zijn blij dat we scholen kunnen blijven ondersteunen in het bespreekbaar maken van dit belangrijke thema met hun leerlingen.”

Welke uitdagingen zijn jullie tegengekomen tijdens het ontwikkelen?

“De grootste uitdaging was de tijdsdruk: we merkten dat de scholen moeite hadden om jongeren goed in beeld te houden en zich zorgen maakten. Maar ook dat nepnieuws en complottheorieën als paddenstoelen uit de grond schoten en dat het programma er eigenlijk zo snel mogelijk moest komen. Aan de andere kant waren we uiteraard ook gebrand om een programma te leveren wat aan dezelfde kwaliteitsstandaard voldeed als onze originele Under Pressure-lesmethode.”

“We hebben het allemaal voorbij zien komen en er veel van geleerd.”

“We hebben ons dus in zeer korte tijd moeten onderdompelen in de wereld van digitaal onderwijs en hier een kwalitatief sterke doorontwikkeling van ons programma van gemaakt. De digitale wereld kent echter ook zijn grillen: systemen die niet meewerken, internet wat niet stabiel genoeg is, jongeren die niet komen opdagen; we hebben het allemaal voorbij zien komen en er veel van geleerd.”

Hoe kan het netwerk van Netwerk Mediawijsheid jullie verder helpen?

“We zijn zeer geïnteresseerd in de invloed van deze coronacrisis op de mediawijze en constructieve houding van jongeren. Zelf ondervinden we momenteel de korte termijn effecten hiervan, door te spreken met de jongeren binnen ons programma, maar we kunnen ons voorstellen dat het Netwerk Mediawijsheid in de nabije toekomst op grotere schaal interessante uitspraken kan doen over de meer langetermijneffecten op jongeren. Bijvoorbeeld door onderzoek en een praktijkverkenning te verrichten. Deze informatie kan ons weer goed helpen in het versterken en positioneren van het programma.”