Begin 1950 emigreerden vier broers van mijn moeder naar Australië. Dat was een schok voor de familie. Behalve dat was er ook de grote vraag: hoe blijven we met elkaar in contact? Dat ging door middel van luchtpostbrieven en ook kwam er op momenten een ambtenaar van de PTT die in het huis van mijn grootouders een verbinding tot stand bracht met Australië. De hele familie kwam bij elkaar en aan de andere kant Down Under was iedereen ook klaar om een gesprek te arrangeren. Dat viel niet mee, want je wist vanwege de zenuwen niet meer waar je het met elkaar over wilde hebben. En toen ik 20 jaar later zelf voor 4 maanden naar Australië vertrok, was er ook alleen maar de mogelijkheid om brieven en telegrammen te verzenden. Telefoneren was veel te duur. En toch hadden we al een aantal mensen naar de maan gebracht.

Toen was het januari 1995. We hoorden berichten over de grote aardbeving in Kobe in Japan. En net die dag kregen wij (inlichtingenmedewerkers van de Overijsselse Bibliotheek Dienst) een cursus over internet. Fantastisch. Er verscheen de homepage van Netscape op het doek en daarna begon de docent de laatste gegevens over de aardbeving op te zoeken. En wij zagen de namen van de slachtoffers voorbijkomen. Dat was ongehoord. We waren allemaal diep onder de indruk en euforisch over wat er mogelijk zou zijn.

De wereld met elkaar verbinden

De gedachte over dat je op enigerlei wijze iedereen in de wereld met elkaar zou kunnen verbinden bracht Stewart Brand, een hippie al in de praktijk met The Whole Earth Catalog van 1967-1971. Het was een soort vervolg op de encyclopedie van Diderot die door deze geleerde was samengesteld in de 18e eeuw. Afgelopen maanden was in De Brakke Grond de expositie: Forward Escape Into the Past te bewonderen, gewijd aan die Catalog. Het idee van het verbinden van de hele aarde met elkaar kreeg steeds meer vorm. Wie herinnert zich niet de uitdrukking dat de wereld een Global Village is? Dat zei Marshall McLuhan al in 1959. Die verbinding zag hij toen al, en hij was ook van mening dat het medium waarmee je iets vertelt heel belangrijk is.

De handgeschreven wereld

Franklin Foer, Amerikaans schrijver en werkzaam geweest in Sillicon Valley, schrijft hierover in mijn ogen iets heel bijzonders in zijn boek ‘Ontzielde wereld’. Volgens Foer verlangde McLuhan terug naar de tijd van vóór de boekdrukkunst. De handgeschreven wereld, zoals historicus en hoogleraar Frits van Oostrom die noemt. De wereld waarin maar weinigen konden schrijven, waar boeken werden voorgelezen of voorgespeeld. Een wereld waarin mensen samenkwamen rond een tekst. Waarin men de teksten deelde met elkaar. Heel mooi om te horen. We moeten ons realiseren dat de teksten die werden voorgelezen of voorgespeeld wel goedgekeurd waren door de bestuurders. Maar, zo vertelt Foer, de wereld veranderde. De handel begon te floreren. Meer mensen konden lezen en schrijven en zo kwam er een revolutie tot stand. Een revolutie van het stillezen, begonnen door Thomas a Kempis. Deze monnik woonde in Zwolle op de Nemelerberg/Bergklooster. Dat vind ik als Zwollenaar heel interessant: dat iemand uit Silicon Valley deze monnik een belangrijk persoon vindt.

Wel vindt Foer dat we ons iets goed moeten realiseren: het idee van verbinding dat de internetrevolutie ons vertelt, klinkt heel mooi en romantisch. Maar het heeft ook zijn keerzijde. Dat je bij elkaar komt en met elkaar ideeën deelt, is leuk – tegenwoordig ook in zogenaamde echokamers. Maar daar hoor je meningen die je niet prikkelen, maar die dezelfde zijn die je zelf ook hebt. Als je een afwijkende mening hebt, is het moeilijk om die daar tegenover te stellen. Kantoortuinen, teams, noem al die termen maar op: de gemene deler is het constant delen. Zo bezien is internet helemaal niet zo nieuw, maar een verdere uitwerking van samenkomen rond een tekst. Met ook mooie gevolgen. Want in de huidige tijd hadden wij van onze familie in Australië beter kunnen weten hoe het met hen ging.

Maar toch: is het niet eens tijd om ons terug te trekken op die Nemelerberg bij Zwolle en rustig en stil te lezen, zoals Thomas a Kempis schreef: met een boekje in een hoekje? En eens die smartphone en tablet aan de kant te doen? Moeilijke opgave dunkt me.