Ook mensen met een verstandelijke beperking zijn steeds meer online. Wat kun je als begeleider doen om de risico’s voor cliënten zo veel mogelijk te beperken? En hoe benut je samen de kansen van media? Netwerk Mediawijsheid organiseerde op woensdag 24 april de Kennissessie ‘Leuker online met een verstandelijke beperking’. Voorlopers uit de zorg deelden kennis en tips uit de praktijk.
Sonja Heijkamp, oprichter van de Tweetfabriek en Projectcoördinator Mediawijsheid bij Amerpoort, trapt de sessie af. “In de afgelopen tien jaar richtten we ons op mediawijsheid voor mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb), omdat zij vaak problemen ondervinden bij hun mediagebruik. De afgelopen jaren zien we dat ook mensen met een matig verstandelijke beperking (mvb) actiever worden online, en ook zij hebben begeleiding nodig.” De complexiteit van de Wet Zorg & Dwang en de AVG maakt het voor begeleiders soms lastig om effectief te handelen. “Voor ons is het een voortdurende zoektocht naar wat wel en niet kan. De sessie van vandaag is er vooral om kennis te delen én te sparren.”
Kijk je liever de hele Kennissessie terug? Dat kan via deze link.
Netwerk Mediawijsheid organiseert deze Kennissessie vanuit het actieprogramma Leuk online leven, dat zorgprofessionals ondersteunt om aandacht te besteden aan mediawijsheid. Bijbehorende website Leukeronline.nl lanceert een nieuw stappenplan om de cliënt te begeleiden bij online activiteiten, inclusief praktijksituaties en persona’s.
Bescherming
Sonja gaat in gesprek met Caroline Schurink, orthopedagoog-generalist, WZD-functionaris, praktijkopleider OG bij Amerpoort en zelfstandig NVO-supervisor. Waarin verschilt de mvb-doelgroep van de lvb-doelgroep? Caroline: “Mensen met een mvb hebben een ontwikkelingsleeftijd tot zo’n 7 jaar. Ze staan bekend om hun spontaniteit en nieuwsgierigheid en hun mediagebruik heeft vaak een speels en sociaal karakter. Hun taalvaardigheid en controle over emoties en gedrag zijn beperkt ontwikkeld. Ze hebben daarom vaak structureel 24-uurszorg nodig.”
“Omdat mensen met een mvb meer goedgelovig zijn, kunnen ze naïef overkomen en lopen ze meer risico om misleid te worden. Ze zijn ongeremder, kunnen urenlang online zijn zonder de gevolgen te overzien. Ze hebben vaak meer hulp nodig om online hun weg te vinden. Toch zijn er minder financiële risico’s; veel mensen met een mvb hebben een bewindvoerder die daarbij helpt.”
Maatwerk
Het woord gaat naar Anke Donders-van Breugel, mediacoach bij ASVZ. Ze geeft trainingen over media en weerbaarheid aan mensen met een verstandelijke beperking en hun begeleiders. Zij ziet ook dat de mensen met een mvb steeds meer online zijn. “Deze doelgroep is volgzaam; moeten ze hun telefoon of tablet van begeleiding wegleggen, dan doen ze dat. Dat betekent dat veel van hun online gedrag zich op de kamer afspeelt. Daarom hebben we nog weinig zicht op wat ze precies doen en hoeveel risico’s ze lopen.”
Bij mensen met een lvb is mediabegeleiding al een onderdeel van de dagelijkse zorg. “Bij de mvb-doelgroep zijn we nog zoekende. Ze zijn technisch vaardig, maar de vraag is of ze het sociale aspect aankunnen”, zegt Anke. Een simpel voorbeeld is een cliënt die op Facebook zonder na te denken alle vriendschapsverzoeken die ze kreeg accepteerde. “Daar zit het spanningsveld: kunnen ze zelf keuzes maken, of hebben ze meer bescherming nodig? En zijn begeleiders op de hoogte van wat zich afspeelt, of hebben we een flinke klus te klaren?”
In de praktijk merkt Anke dat begeleiders vaak willen helpen, maar vinden dat ze expertise missen. Ze vertelt over een cliënt die meedeed aan de cinnamon-challenge op TikTok. Precies op het moment dat de cliënt een hap kaneel nam, kwam de begeleider binnen. “Er was paniek bij begeleider en cliënt. TikTok werd verwijderd – een noodgreep. Want de cliënt zit daar natuurlijk ook op vanwege sociale contacten. Daarom is het goed om niet alleen te kijken naar wat goed of fout gaat, maar ook naar wat het iemand oplevert om online te zijn. En of hij of zij dat mist in het fysieke leven. Zodat we online kunnen bieden wat nodig is en daarbij kunnen steunen. Maar dat blijft een zoektocht en maatwerk.”
Afstemmen
Anke benadrukt hoe gevoelig het onderwerp ligt. “Online zijn maakt contact zoeken met elkaar supermakkelijk. Maar het maakt de mvb-doelgroep ook kwetsbaar voor schadelijke invloeden. Op het moment dat je een account op een app aanmaakt, moet je je ervan bewust zijn dat een cliënt content kan zien die ongeschikt is. Er is eigenlijk maar één oplossing: de risico’s en mogelijkheden continu met elkaar afwegen. En kijken hoe je daar je begeleiding op kan aansluiten. Om dat concreet te maken, hebben we nog heel veel stappen te zetten.”
“Alle zorgprofessionals die hier vandaag zijn, leveren goede zorg. Dat doen ze door afspraken met elkaar te maken, en in afstemming met de cliënt. Hetzelfde geldt voor mediagebruik. Het is belangrijk om samen met de cliënt te kijken naar de inhoud en privacy-instellingen van een app. En om bij apps als Snapchat het gebruik te monitoren in een transparante setting waarbij de cliënt betrokken is. Dat vereist mediawijsheid van de begeleider. Dus moeten we ervoor zorgen dat die zich bekwaam voelt. Zo kan ook deze doelgroep profiteren van de mogelijkheden en kansen die media bieden.”
Toezicht
Na het gesprek van Sonja en Anke rijst de vraag hoeveel invloed zorgprofessionals mogen hebben op het appgebruik van hun cliënten. Caroline licht de Wet Zorg & Dwang toe, die hierbij relevant is. “We geven vrijwillige zorg en volgen de wensen van de cliënt, maar soms vereist goede zorg een andere aanpak. Als we tegen de wens van een cliënt ingaan om schade te voorkomen en de cliënt verzet zich, dan grijpt de Wet Zorg & Dwang in. Maatregelen ter bescherming – zoals het beheren van mediagebruik als dit de nachtrust verstoort – worden dan vastgelegd, bijvoorbeeld in een zorgplan.” Caroline merkt op dat hoewel cliënten initieel instemmen, verzet vaak voorkomt bij het inleveren van apparaten. “Ook meekijken met online gebruik gebeurt soms onvrijwillig. Maar toezicht op online activiteiten is soms noodzakelijk om de cliënt te beschermen.”
Bekijk deze video van Amerpoort over tekenen van verzet.
Hoe ga je om met sexting?
Na een muzikaal intermezzo van Reinier Demeijer gaan Sonja, Anke en Caroline in gesprek over een casus uit de praktijk. Anke: “Saar is een jonge vrouw met een mvb. Ze woont op een instellingsterrein en heeft daar een vriendje. Ze houden contact via hun telefoon en delen allerlei berichtjes met elkaar. Op een gegeven moment krijgt de begeleider van Saar te horen dat er een naaktfoto van haar rondgaat. Haar gezicht is niet zichtbaar, maar ze is herkenbaar aan een tatoeage op haar borst. De foto, oorspronkelijk naar haar vriendje gestuurd, is door hem gedeeld.” Het team was volledig in paniek, vertelt Anke. “Maar Saar was zich van geen kwaad bewust. Zij dacht zich netjes aan de regels gehouden te hebben; niet met haar hoofd op de foto. Ze zag vooral de voordelen, ze kreeg meer vriendschapsverzoeken.”
Caroline herkent de situatie. “Cliënten delen vanuit goedgelovigheid en impulsiviteit beelden zonder de gevolgen te overzien. Wij zouden het verschrikkelijk vinden als zo’n foto rondgaat, de doelgroep ziet dit anders; ze hangen er minder gewicht aan.” Sonja voegt toe: “Als professional is het belangrijk niet te oordelen, zodat cliënten niet bang zijn om naar je toe te komen. Tegelijkertijd wil je duidelijkheid zijn en hen beschermen.”
Hoe je de cliënt helpt? Ook dat is maatwerk, vertelt Anke. “Het is belangrijk eerst vast te stellen of er sprake is van een ernstig nadeel voor de cliënt, en of er iets nodig is om herhaling te voorkomen. Waar we voor andere situaties interne meldingen (MIP) maken, moeten we dat ook doen voor online incidenten. Op die manier brengen we in kaart wat er online speelt en kunnen we daar preventie op inzetten.” In dit specifieke geval was het natuurlijk van belang om Saar en haar vriend te laten leren van de situatie. Ophef, angst en paniek is in dit geval begrijpelijk; het team wilde Saar beschermen. “Maar met elkaar blijven praten is essentieel. Wat is voor Saar en haar vriend belangrijk in hun relatie? Hoe kun je daarin zo goed mogelijk ondersteunen? Een enkel gesprek of training is niet genoeg, we moeten continu de verbinding zoeken.”
Hoe ga je eigenlijk goed om met sociale media? Bekijk de MediaDiamant voor tips en tools over mediaopvoeding.
Preventie
In het laatste deel van de sessie vertelt Niels Bloembergen, zorginnovator en oprichter van Mediajungle, over een preventieve aanpak in de begeleiding. Niels: “Onze doelgroep leert door ervaring: vallen en opstaan. Maar in de online wereld kan vallen gigantische gevolgen hebben, waardoor ervaringsleren soms juist ongepast is.” Hij merkt op dat hoewel de wensen en behoeften van lvb’ers en mvb’ers vaak overeenkomen, de verwachtingen verschillen. “Online zelfredzaamheid is een voorwaarde om mee te kunnen doen. Van lvb’ers wordt vaker zelfredzaamheid verwacht dan van mvb’ers. Dit verschil moet je meenemen in de begeleiding en mediaopvoeding die je aan de cliënt biedt.”
Hij heeft een paar belangrijke tips. “Vaak reageren we pas als er al iets is misgegaan, vanuit emotie. Je moet het ijzer juist smeden als het koud is. Grijp bijvoorbeeld de actualiteit aan om over bepaalde zaken te praten. En doe dat op een positief moment, bijvoorbeeld als iemand net een nieuw level in een game heeft gehaald. De mood van zo’n gesprek is dan anders.” Hoe je het gesprek positief houdt? Ook daar heeft Niels tips voor. “Wij zeggen: wees een OEN, gebruik LSD en laat OMA thuis: houd een Open, Eerlijk en Nieuwsgierig gesprek. Luister, vat Samen en vraag Door. En laat je Oordelen, Meningen en Adviezen even achterwege.”
In samenwerking met Leukeronline.nl heeft Mediajungle een nieuwe editie van hun welbekende spel uitgebracht, met daarin 25 praatplaten over relevante thema’s en uitstekend geschikt voor de doelgroep van vandaag. Nieuwsgierig? Kijk op Mediajungle.eu.
Uitsmijter
De sprekers sluiten af met één advies over hoe het online leuker kan voor mensen met een verstandelijke beperking. Caroline: “Doe het samen en maak het positief.” Anke: “Stel vragen, wees nieuwsgierig en laat je verrassen. Gebruik ook de kennis van de cliënt zelf, want dan sluit je aan bij wat voor hen belangrijk is.” Niels: “We hebben vaak het idee dat als we zelf te weinig weten, we het er ook niet over kunnen hebben. Maar je hoeft geen TikTok-kampioen te zijn om aandacht te besteden aan deze thema’s.” Reinier schreef de hele sessie mee en eindigt met een muzikale wrap-up.
Wil je direct aan de slag met mediawijs begeleiden? Ga naar Leukeronline.nl, de gids over de kansen en risico’s van mediagebruik voor zorgprofessionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking.
Wil je nog meer informatie voor mediawijze begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking? Bekijk verschillende websites en tools in deze hand-out.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.