Programmadirecteur Mary Berkhout-Nio en senior adviseur Daniël Lechner presenteren het Mediawijsheid Competentiemodel 2021.

In het midden van het Mediawijsheid Competentiemodel 2021 staan wij – de 17,5 miljoen Nederlanders die zich vermaken, sporten, naar school gaan, werken, van hun pensioen genieten, hun hobby uitoefenen, vriendschappen sluiten en verliefd worden in de mediasamenleving van nu. Daaromheen staan twee ringen. In de binnenring staan de acht mediawijsheidcompetenties. In de buitenring staan de tien gebieden waarbinnen mensen concrete uitkomsten kunnen ervaren van hun mediagebruik.

» Ga naar mediawijzer.net/competentiemodel voor meer informatie & downloads

Het Mediawijsheid Competentiemodel 2021:

• maakt inzichtelijk wat we onder mediawijsheid verstaan;
• vormt een vertrekpunt voor activiteiten, projecten en diensten van mediawijsheidprofessionals;
• kan gebruikt worden voor de ontwikkeling van onderzoeken en meetinstrumenten om mediawijsheid bij diverse doelgroepen te monitoren;
• en vormt de onderlegger voor de activiteiten van Netwerk Mediawijsheid als de Week van de Mediawijsheid, de stimuleringsregeling en MediaMasters.

2012 > 2021

Na acht jaar trouwe dienst was het tijd voor een update van het in het 2012 ontwikkelde Mediawijsheid Competentiemodel. De afgelopen jaren heeft het model een belangrijke bijdrage geleverd aan de professionalisering van het netwerk. Op basis van het model zijn onderzoeken uitgevoerd, meetinstrumenten ontwikkeld en veel nieuwe activiteiten opgestart. Bij evaluaties onder netwerkpartners kwam het Mediawijsheid Competentiemodel steevast als best gewaardeerde product van Netwerk Mediawijsheid naar voren.

Het model had twee belangrijke verdiensten. Ten eerste maakte het de abstracte definitie van mediawijsheid door de Raad voor Cultuur tastbaar. Ten tweede zorgde de onderverdeling in tien competenties ervoor dat mediawijsheid in Nederland niet te eenzijdig werd aangevlogen. Het model maakte duidelijk dat mediawijsheid gaat om de combinatie van kritisch begrip van media, actief gebruik, zelfreflectie en participatie in de mediasamenleving.

De laatste jaren merkten we dat het model toe was aan herziening. Dit begon al bij de vorm. Toen onze zuiderburen van Mediawijs in 2016 hun prachtige competentiemodel lanceerden, wreven ze het er bij ons in: ‘Ons model is in ten minste rond, zoals een serieus model behoort te zijn.’ Ook de ronde variant op het competentiemodel uit 2012 van Paulo Moekotte van het Practoraat Mediawijsheid heeft ons geïnspireerd de ronde vorm te kiezen.

Organisch model

Terecht ook, want de rechthoekige vorm voelde steeds beklemmender. In het bestaande competentiemodel zat een impliciete volgordelijkheid, een rangschikking van competenties, die we in de mediasamenleving van 2020 niet meer vonden passen. Eerst begrijpen, dan gebruiken, dan participeren, dan reflecteren en vervolgens doelen bereiken: zo lineair werkte mediawijsheid in 2012 waarschijnlijk al niet, maar in 2020 zeker niet meer.

We wilden dus een model waarin de competenties organischer met elkaar verbonden zijn. We denken in die opzet uitstekend geslaagd te zijn.

Tien gebieden van mediagebruik

Daarnaast was het onze ambitie de nieuwe programmalijnen van Netwerk Mediawijsheid in het model te integreren. Waar we ons het eerste decennium hebben gericht op kinderen en jongeren, zijn er vanaf 2019 twee nieuwe programmalijnen toegevoegd: de ene gericht op volwassenen, de andere op kwetsbare doelgroepen. De missie van Netwerk Mediawijsheid is daarom: Iedereen mediawijs. De mediawijsheid van jongeren verschilt natuurlijk niet fundamenteel van die van volwassenen of kwetsbare groepen. De competenties zijn daarom ook niet rigoureus veranderd ten opzichte van het 2012 model.

Wel zijn de contexten voor deze groepen verschillend. Daarom hebben we in het model een buitenring toegevoegd, met daarin tien gebieden. Deze ring is in de plaats gekomen van de competentie Strategie: Doelen realiseren met media uit het 2012 model. Wat deze doelen zijn, hebben we in 2012 niet nader omschreven. Dat doen we nu ook niet, want iedereen heeft andere doelen. Maar we hebben wel inspiratie geput uit het onderzoek van Ellen Helsper en Alexander van Deursen. Deze Nederlandse onderzoekers van wereldfaam hebben twaalf gebieden vastgesteld waarbinnen mediagebruik tot tastbare resultaten (‘tangible outcomes’) kan leiden. Helsper & Van Deursen onderscheiden er daar twaalf van, onderverdeeld in vier categorieën.

Helsper, Van Deursen & Eynon 2015

Deze twaalf gebieden van tastbare resultaten hebben we in het Mediawijsheid Competentiemodel 2021 teruggebracht tot tien. Om pragmatische redenen hebben we Formal Ties en Political networks samengevoegd tot Maatschappelijke relaties, en Income en Property samengevat onder Geld. In het document Toelichting Mediawijsheid Competentiemodel 2021 hebben we de tien gebieden nader toegelicht.

Met de toevoeging van de tien gebieden van mediagebruik benadrukken we dat mediawijsheid geen abstracte, geïsoleerde aangelegenheid is. Mediawijsheid gaat erom dat je door media gelukkiger wordt, betere vriendschappen krijgt, gezond blijft, een leuke baan vindt, prettig je vrije tijd besteedt en je gehoord en gezien weet. Zoals de Raad voor Cultuur het formuleerde, draait mediawijsheid om het ‘kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld’. Met de introductie van de tien gebieden van mediagebruik preciseren we waar die gemedialiseerde wereld uit bestaat.

Doelen realiseren door mediawijs mediagebruik

Tegelijk benadrukken we in het model hoe belangrijk mediawijsheid is om die kansen te benutten. Wie doelen wil realiseren in een van de tien gebieden, moet daartoe vrijwel altijd meerdere van de mediawijsheidcompetenties tegelijkertijd, in wisselwerking met elkaar, aanwenden.

Wie zeker wil zijn dat hij of zij de optimale aankoop doet (Geld), moet voor bepaalde producten andere toepassingen Exploreren dan Bol.com en Marktplaats (bijvoorbeeld eBay, Amazon, Wish of Etsy). Ook moet degene informatie kunnen Vinden en selecteren (bijvoorbeeld beoordelingssites en reviews op YouTube) en media kunnen Doorgronden (bijvoorbeeld om retourvoorwaarden te achterhalen en frauduleuze websites te herkennen). Wie na de zoektocht niet bedolven wil worden onder advertenties voor het gezochte product (Reflecteren), kan bijvoorbeeld besluiten om een privacyvriendelijke zoekmachine te gebruiken.

In onderstaande afbeelding wordt de werking van het competentiemodel verbeeld met betrekking tot bovenstaand voorbeeld. De competenties Exploreren, Vinden, Doorgronden en Reflecteren zijn geactiveerd binnen het gebied Geld.

Door de dynamiek in het nieuwe Mediawijsheid Competentiemodel 2021 zijn er talloze combinaties mogelijk van gebieden en competenties. We hopen dat de 1000+ netwerkpartners van Netwerk Mediawijsheid de komende jaren vele nieuwe diensten, materialen en producten zullen gaan ontwikkelen in nieuwe, verrassende combinaties. Om enkele voorbeelden te noemen:

• Gebruikmaken van betrouwbare gezondheidsapps (Vinden en Exploreren – Gezondheid)
• Coderdojo’s voor grootouders en kleinkinderen (Creëren en Verbinden – Persoonlijke relaties en/of Vrije tijd)
• Profileringsvideo’s maken om een baan te krijgen via sociale media (Exploreren en Creëren – Werk)
• Een sociaal netwerk voor hoogbegaafden, senioren, dyslectici of … (Verbinden en Discussiëren – Vrije tijd en Zelfontplooiing)

Twee nieuwe competenties

Zes van de acht competenties van het nieuwe model zaten al in het model uit 2012. Twee competenties zijn nieuw in het Mediawijsheid Competentiemodel 2021. De eerste is Exploreren. Voor het opnemen van deze competentie zijn we geïnspireerd door modellen voor mediawijsheid uit de VS. Julie Coiro en Renee Hobbs (University of Rhode Island Media Education Lab) hebben in hun model de competentie Wonder & Discover opgenomen. Henri Jenkins c.s. (Annenberg School for Communication and Journalism) noemen in hun model de competentie Play (‘het vermogen om probleemoplossend met digitale omgevingen te experimenteren’).

Elke dag worden er nieuwe technologieën, apparaten en toepassingen op de markt gebracht. Op Bol.com staan meer dan ruim een miljoen producten te koop in de categorie Computer & Elektronica. In de Playstore komen per maand meer dan 100.000 nieuwe apps uit. De uitdaging is al experimenterend, ontdekkend en spelend die apparaten en toepassingen te selecteren die bij kunnen dragen aan de realisering van jouw doelen.

De tweede nieuwkomer is Discussiëren. Ook deze competentie vinden we terug bij zowel Jenkins als Coiro & Hobbs. Het gaat er bij deze competentie om het eigen mediagebruik, dat van anderen, en de richting van de mediasamenleving als geheel, in een open dialoog met anderen kritisch en constructief te bespreken. We hebben deze competentie opgenomen om te benadrukken dat mediawijsheid geen vastomlijnd eindpunt heeft waar iedereen moet uitkomen. Wat mediawijs is, en wat niet, dienen we samen uit te zoeken. Tussen individuen in onderlinge dialoog; en als samenleving in maatschappelijke dialoog.

De ontwikkeling van het model

Mediawijsheid explicieter koppelen aan de tastbare voordelen die mensen kunnen ervaren van hun mediagebruik, was een langgekoesterde wens van voormalig lid van de Programmaraad van Netwerk Mediawijsheid, Bert Mulder. Met Mulders ideeën als startpunt is in juni 2019 een expertsessie belegd, waaruit een werkgroep is voortgekomen met Paulo Moekotte, René Glas, Alexander van Deursen, Henriette Kievit en Mary Berkhout-Nio. De werkgroep heeft eerste ideeën verkend en een briefing opgesteld.

Op basis daarvan is een definitief model ontwikkeld door Daniël Lechner, senior consultant van Netwerk Mediawijsheid. Het visuele design is gecreëerd door Ton de Vries. De Wetenschappelijke Raad van Netwerk Mediawijsheid had bij de ontwikkeling van het model een adviserende rol. Daarnaast zijn diverse experts en mediacoaches gevraagd mee te denken over het model. De uiteindelijke versie is geaccordeerd door het programmateam en de leden van de kerngroep van Netwerk Mediawijsheid. Lees ook de uitgebreide Verantwoording Mediawijsheid Competentiemodel 2021.

We kunnen je vertellen: het was een enerverend proces. ?

» Ga naar mediawijzer.net/competentiemodel voor meer informatie en downloads

Partners van Netwerk Mediawijsheid worden uitgenodigd om het dynamische model naar eigen inzicht in te zetten. Bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van nieuwe diensten, onderzoeken, materialen, projecten en producten. Heb je vragen of ideeën bij het model, laat het weten via info@mediawijzer.net.