Netwerkpartner Myndr probeert je kritisch na te laten denken over de manier waarop leerlingen ‘vrij’ op het internet bewegen. Probeer je bijvoorbeeld eens voor te stellen hoe online-afleidingen er in de fysieke wereld uit zouden zien. Dat zou een vrij vreemde ervaring zijn…

Stel, je bent leerling en je loopt je school binnen. Direct bij binnenkomst staat in de centrale hal een groot reclamebord. Om de randen zijn rijen lichtjes aangebracht die er in een onnavolgbaar tempo op losknipperen. Op het bord is reclame te zien voor de nieuwste feature voor Roblox.

Je wilt de gang in waar je klaslokaal is, maar moet eerst door een poortje. Daar mag je pas door als je incheckt en je naam, klas en leeftijd hebt opgeschreven. Geen idee waarvoor. Iets met toestemming. Je komt bij het haakje voor je jas. Er hangt een tasje in felle kleuren aan. Je kijkt erin. Er zit een kaart in met korting op huisisolatie, een zakje zonnebloemzaadjes van een natuurstichting en een bon voor een gratis tweede bioscoopkaartje. Je kunt het zo krijgen, het enige wat je hoeft te doen is je gegevens invullen en versturen. Bij de deur van de klas staat een clown. Op zijn glitterpak staat ‘YouTube’.

Je probeert hem te passeren, maar hij is erg goed in elke keer weer voor je neus springen. Eindelijk zit je op je plek. De les kan beginnen. Daar zijn de influencers al. Ze vertellen over hun ervaringen met duurzaam shoppen in de Hema, sluiten af met een liedje en zeggen nog net door wie hun optreden gesponsord is voor ze het lokaal weer verlaten.

Wat een onzin, dit intro.

Maar…

Dit is hoe onze leerlingen elke dag aan het werk moeten als we ze vrij op internet laten werken. Internet is namelijk veel meer dan alleen een ruimte om je schoolwerk te maken. Op internet is alles. En internet is niet neutraal. Grote bedrijven die actief zijn op het internet hebben van onze aandacht een miljardenmarkt gemaakt. En of er nou een volwassene of een kind achter het beeldscherm zit, dat maakt niet uit. In alle gevallen is de aandacht van de gebruiker geld waard en daarom interessant. Ook de aandacht van leerlingen. Ook op school.

Een veilige leeromgeving

Scholen zijn verplicht om te zorgen voor een veilig leerklimaat op school. Dat wil zeggen dat kinderen zich op sociaal, psychisch en fysiek vlak veilig voelen in de school. Leerlingen hebben namelijk een veilige schoolomgeving nodig om goed te kunnen leren. Is internet, in zijn complete omvang, wel een veilige leeromgeving te noemen?

Dit is óók internet

Internet is een omgeving waar een constante strijd om je aandacht wordt gevoerd. Waar zomaar om persoonlijke gegevens wordt gevraagd. Waar contact mogelijk is met wie ook ter wereld, ook als diegene verkeerde bedoelingen heeft. Waar alle informatie beschikbaar is, ook informatie die niet past bij het ontwikkelingsniveau van kinderen, of die zelfs shockerend is. Waar mensen aan het woord zijn waarvan kinderen nog niet kunnen beoordelen of ze de waarheid spreken of niet. Klinkt dat als een veilige omgeving?

Keuzes maken vóór je leerlingen

Als schoolleider lijkt het misschien geen keuze om te digitaliseren. De vraag is niet óf, maar wannéér dat gaat gebeuren. En zeer waarschijnlijk heeft het allang een plek in de school. Hoe zorg je er nou voor dat je leerlingen er veilig kunnen werken?

Drie dingen die je misschien nog niet wist. Maar nu wel.

• Dataverzameling en algoritmes

Online worden constant gegevens verzameld. Die gegevens gaan bijvoorbeeld over surfgedrag (wat vindt deze gebruiker interessant?), locatie en ingevulde persoonsgegevens. Deze gegevens worden door algoritmes gebruikt om je telkens iets interessants voor te schotelen, zodat je online blijft.

Adaptieve leermethoden zijn gebaseerd op algoritmes. Ook daar worden dus gegevens van leerlingen verzameld, om de leerling de volgende passende stap aan te reiken. Deze leersystemen geven vaak geen openheid over hoe het algoritme precies werkt. En dus ook niet over welke gegevens van leerlingen gebruikt worden. Duidelijk is inmiddels wel dat leerlingen continu gevolgd worden.

Educatieve apps verzamelen eveneens gegevens. Hiervan is inmiddels bekend dat deze gegevens van kinderen worden doorverkocht aan de hoogste bieder.

•  Gratis oefenwebsites zijn niet gratis

Op gratis oefenwebsites zijn vaak veel banners en pop-ups te zien. Deze zijn gebaseerd op de persoonlijke surfgegevens van de leerling en dus heel aantrekkelijk om op te klikken. Gratis wil in dit geval dus zeggen, dat een leerling betaalt met zijn aandacht. Maar hoort die aandacht niet bij heel andere dingen te zijn? En is het wel eerlijk dat de school niet wil betalen voor oefenmateriaal en dus de leerling laat betalen met zijn of haar aandacht?

• Bekende digitale werkomgevingen zijn niet perse veilig

Al in 2021 kregen scholen het advies te stoppen met diensten van Google, omdat het niet duidelijk is wat er met de data van leerlingen gebeurt. In Denemarken heeft dit zelfs tot een verbod op Chromebooks en Google-diensten in het onderwijs geleid. Het laat zien dat het nog niet zo vanzelfsprekend is om een omgeving te vinden waar je leerlingen hoe dan ook veilig zijn.

‘Als je ervan uitgaat dat technologie voor kinderen mogelijkheden biedt en dat ze daar ook recht op hebben, schept dat tegelijkertijd de verantwoordelijkheid om in deze digitale context borg te staan voor goede zorg. Die zorg is breder dan ze kennis en vaardigheden bijbrengen en ze leren er goed mee om te gaan. Het houdt ook in dat je de omgeving waar ze werken veilig inricht. En dat kinderen worden opgevangen als ze toch in een onveilige omgeving terecht komen. Als je dat niet doet, dan heb je alleen maar oog voor de mogelijkheden en dan doe je kinderen tekort,’ zegt Expert Jeugd en Media Remco Pijpers.

Drie tips voor goede beslissingen

Tip 1

Wees kritisch op het digitaal materiaal dat je voor je leerlingen inzet. Laat je niet overtuigen door bedrijven met commerciële belangen (zoals softwareontwikkelaars of leveranciers van schoolmaterialen), maar door het feit of het lesmateriaal pedagogisch en wetenschappelijk onderbouwd is. Wees voorzichtig met gratis oefenwebsites.

Tip 2

Onderzoek de mogelijkheid om internet te beperken. Daar zijn verschillende manieren voor, die lang niet allemaal betekenen dat je ‘alles dichttimmert’. Zo kun je ervoor zorgen dat advertenties, 18+ content en social adds standaard geblokkeerd worden, bijvoorbeeld+ met onze Myndr-switch. Want wat moeten leerlingen daarmee in de les?

Tip 3

Zorg voor lessen mediawijsheid. Zodat leerlingen steeds meer zelf leren wat wel en niet veilig is op internet. Waarom moet een leerling niet zomaar zijn gegevens invullen? Waarom is niet alles wat je op internet vindt waar? En hoe kom je erachter of iets echt is? Waarom hebben social media een leeftijdsgrens? Wat moet een leerling doen als er online gepest wordt?

Hè, zeur toch niet zo

Het klinkt zo negatief, dat gezeur over of het wel veilig is. Misschien dat deze anekdote de noodzaak ervan verduidelijkt: voor een onderzoek deed een zedenpolitie uit Amsterdam zich online voor als kind om te kijken wanneer hij in een niet-veilige situatie zou komen. Binnen een kwartier bleek hij contact te hebben met een persoon die pedofiele bedoelingen had. Hij zegt: ‘Geen ouder laat zijn kind ’s avonds langs een donkere weg alleen naar huis lopen. Internet is een donkere weg.’

Internet is natuurlijk niet alleen maar een donkere weg. Het is alles. Het is ook een speeltuin. Een winkelcentrum. Een game-hall. Een hangplek. Een bruin café. Een bibliotheek. Maar kinderen horen niet op al die plekken thuis. En net als dat je, ook op school, kinderen leert waar ze beter wel en niet kunnen komen, moeten ze dat ook online leren.

Dat betekent dat je soms een deur dichthoudt. Of ze op het gevaar wijst. Of ze leert waar ze wat kunnen vinden. In ieder geval zorg je dat ze niet aan onnodig gevaar blootstaan en geef je ze handvatten hoe ze zich kunnen verhouden tot het circus dat internet heet.