In De Tech Coup (Atlas Contact, 2024) biedt Marietje Schaake, voormalig Europarlementariër en huidig directeur internationaal beleid aan het Cyber Policy Center van Stanford University, een scherpzinnige analyse van de groeiende invloed van technologiebedrijven op democratische processen en daarmee op onze wereld.

Schaake deelde haar inzichten ook op de Mediawijsheid Kennisdag 2025, waar ze de keynote verzorgde.

Weinig ruimte voor optimisme

De Tech Coup – Atlas Contact

In de inleiding lijkt Schaake nog ruimte te laten voor optimisme. Heel even leek sociale media een democratiserende kracht te kunnen zijn. Maar al snel kantelt het perspectief. Schaake laat zien hoe dezelfde platforms zich in rap tempo ontwikkelden tot instrumenten voor repressie. Nu, zo’n vijftien jaar later, is er nog minder ruimte voor optimisme over de plek van Big Tech in de wereld.

Hoe heeft het zover kunnen komen?

Op deze fundamentele vraag biedt De Tech Coup een helder antwoord. Volgens Schaake was 2008 een kantelpunt. Het optimisme rond technologie motiveerde politici als Barack Obama om sociale media en dataplatformen actief in te zetten in hun campagnes. Die keuze werd een blauwdruk voor latere politieke communicatie en markeerde het begin van een steeds inniger relatie tussen overheden en Big Tech. Als wederdienst brak een tijdperk van weinig overheidscontrole op techbedrijven aan.

Het optimisme rond technologie motiveerde politici als Barack Obama om sociale media en dataplatformen actief in te zetten in hun campagnes.

Nog een ironie die Schaake hierbij blootlegt, is dat de techgiganten van vandaag de dag het product zijn van een vrije, anti-establishmentmentaliteit die het oude Silicon Valley kenmerkte. Grootse idealen van openheid en vrije uitwisseling van ideeën zouden langzaam afglijden naar onverschilligheid tegenover, of zelfs lak aan, door overheden opgelegde regels. Want die zouden innovatie belemmeren. Maar eigenlijk was het vooral: ongebreidelde groei afremmen.

Democratie onder druk

Gedurende het boek bouwt Schaake zo een beeld op van een tech-industrie die ooit de gevestigde orde uitdaagde, maar daar inmiddels volledig mee verstrengeld is geraakt. Overheden wereldwijd besteden steeds meer integrale delen van hun functioneren uit aan technologiebedrijven. Denk aan de servers van Amazon en Microsoft of internetverbindingen via Elon Musk’s Starlink. Belangrijke onderdelen van de mondiale digitale infrastructuur zijn inmiddels in handen van private partijen. Die, omdat ze handelen uit winstmaximalisatie, lang niet altijd transparant zijn in hun doen en laten.

Overheden wereldwijd besteden steeds meer integrale delen van hun functioneren uit aan technologiebedrijven

Ook proberen techbedrijven zelf een groter deel van de fysieke infrastructuur achter het internet – denk aan zeekabels, chips en zeldzame aardmetalen – in eigen bezit te krijgen. Overheden kijken in veel gevallen hulpeloos toe en ondertussen komt de democratie op steeds meer plekken onder druk te staan. En daar heeft men zelf de deur voor opengezet.

Wat kunnen we doen?

Om die vraag te beantwoorden zet Schaake in korte, heldere paragrafen naar het einde van haar boek uiteen wat er nodig is om de macht van Big Tech in te perken. Denk aan:

• Het verbieden van de handel in persoonsgegevens en cryptovaluta als ‘munteenheid’
• Transparantievereisten voor technologiebedrijven die publieke diensten leveren
• Striktere regulering van platforms die desinformatie faciliteren
• Inkoopkracht van overheden inzetten om techbedrijven te dwingen transparanter en eerlijker te zijn
• Een onafhankelijke adviesdienst van technologie-experts oprichten om politici van informatie te voorzien

Daarbij blijft ze vooral pragmatisch. Het moet gezegd: haar voorstellen, hoe noodzakelijk ook, blijven grotendeels binnen de contouren van het bestaande (kapitalistische) systeem. Misschien is dat begrijpelijk: iemand die lang genoeg in de halls of power heeft rondgelopen, zal je minder snel betrappen op al te revolutionair idealisme. Toch verlang je als lezer soms naar een visie die ook het systeem zelf ter discussie stelt. Maar goed — achter elke revolutionair een pragmaticus, en Schaake vervult die rol met overtuiging.

Ook wie de feiten grotendeels kent, vindt in De Tech Coup een scherpe, goed geschreven analyse

Indringend en urgent

Het maakt De Tech Coup vooral tot een indringend en goed onderbouwd overzichtswerk dat blijft hangen. Zeker in het licht van recente geopolitieke ontwikkelingen, waarin de invloed van private techspelers op verkiezingen en informatiestromen wereldwijd alleen maar verder lijkt toe te nemen. Het is bijna jammer dat ontwikkelingen als het gelegenheidshuwelijk tussen Elon Musk en Donald Trump ná publicatie van dit boek plaatsvonden – Schaake had er vast een interessante kijk op gehad.

Het doel

Ook wie de feiten grotendeels kent, vindt in De Tech Coup een scherpe, goed geschreven analyse. Die uitnodigt om de volgende vijftien jaar radicaal anders aan te vliegen, met een niet mis te verstaan einddoel. In Schaakes eigen woorden:

“Democratie houdt in dat wij burgers in staat stellen om te begrijpen hoezeer allerlei technologieën ons leven beïnvloeden. […] [Dat] we de leiders kiezen die volgens ons het meest geschikt zijn – en dat we hen verantwoordelijk houden voor het dienen van het algemeen belang. Pas als burgers die macht weer hebben, zal de tech coup voorgoed ten einde zijn.”