Zowel jongeren zelf als hun ouders en opvoeders maken zich zorgen over de rol die porno speelt bij het seksueel opgroeien. Ze zijn bang dat jonge mensen hun seksuele voorlichting uit porno halen, en dat zou dan weer leiden tot onrealistische ideeën over seks. Porno, zo lijkt de dominante opvatting, is namelijk niet realistisch of nastreefwaardig. Zouden we naast mediageletterdheid ook een vorm van pornogeletterdheid moeten nastreven?

Wat weten we eigenlijk over porno als seksuele voorlichting? De Australische mediawetenschapper Kath Albury zette het beperkte onderzoek op een rijtje (abstract).

Er zijn meerdere studies die aangeven dat pornografie een belangrijke bron van informatie is voor LGBTQ-jongeren. Zij halen uit porno meer seksueel zelfvertrouwen en het is ook positief voor het vormen van gemeenschappen. Er is ook onderzoek dat porno als positief onderwijsmateriaal ziet voor volwassen heterostellen. Jonge hetero’s daarentegen moeten volgens (andere) studies afgeschermd worden van seksueel expliciete inhoud. Dit geldt met name voor jonge mannen.

Schade

Gezondheidswetenschappers en feministische onderzoekers claimen dat pornografie slecht is voor de ‘seksuele repertoires’ van jonge mensen. Zo zou porno een agressieve houding ten aanzien van vrouwen bevorderen. Op zulke studies is ook veel kritiek. Verschillende gezondheidsstudies koppelen het kijken naar porno aan seksueel riskante praktijken, zoals geen condoom gebruiken. Het zijn vooral niet-academische columnisten die menen dat vrouwen dankzij porno hun schaamharen scheren, iets dat zij als negatieve ontwikkeling zien.

Er is anderzijds ook onderzoek dat vraagtekens plaatst bij de relatie tussen blootstelling aan seksueel expliciet materiaal en de gedragingen van jongeren. Zo stelt een Australische onderzoeker dat jongeren uit eigen seksuele nieuwsgierigheid porno opzoeken en er niet door geseksualiseerd raken. Andere onderzoekers keken juist naar de beschikbaarheid van alternatieve bronnen van informatie zodat jongeren veilig en ethisch over seks kunnen leren. Albury merkt hier op dat kritiek op pornografische inhoud alleen jongeren niet leert over ongelijkheid op het gebied van seks en gender. Dat moet ook op andere plekken in het onderwijscurriculum gebeuren.

Hulp voor volwassenen

Er zijn studies die aantonen dat homoseksuele pornografie inzetten effectief is bij voorlichting voor veilige seks onder homomannen. Hier is ook kritiek op: homoporno zou gewelddadig zijn, of: het is niet goed homocultuur zo erotisch af te beelden. Er is ook onderzoek dat een positieve waarde ziet in porno als ‘handleiding’ voor lesbische stellen. Er zijn Amerikaanse pornoproducenten die films maken die bedoeld zijn als voorlichting voor volwassen heterostellen, maar hier is geen onderzoek naar.

Pornogeletterdheid

Mediawijsheid (beter: mediageletterdheid) wordt vaak gezien als oplossing tegen negatieve effecten van media. In die lijn wordt ook pornogeletterdheid aanbevolen. Wetenschappers zijn het er niet over eens wat daar precies onder verstaan wordt. Het moet gaan om stereotypen te doorzien en negatieve rolmodellen te herkennen. Jongeren die dit kunnen, lezen porno echter nog steeds ook als sexy of cool. Andere onderzoekers wijzen erop dat lessen over porno op school ook goed kunnen zijn voor docenten: zij leren dan over de seksuele cultuur van jongeren.

Een probleem bij pornogeletterdheid is dat docenten hun leerlingen soms wettelijk niet bloot mogen stellen aan porno. Dat maakt een les ingewikkeld. Daarnaast wijzen wetenschappers erop dat docenten zich ongemakkelijk voelen. Er wordt dan ook vaak teruggevallen op het vertonen van documentaires.

Legitieme kennis

Er zit een groot verschil in hoe mannen en vrouwen, jongens en meisjes, hetero’s en homo’s geframed worden als ‘leerlingen’ van porno. Wat porno onderwijst en wat porno kan onderwijzen wordt voor deze groepen heel anders voorgesteld. Wetenschappers zijn duidelijk niet neutraal in hun benadering van porno als/en seksuele voorlichting. Het is dan ook logisch dat er geen academische consensus is over wat porno nu precies onderwijst en wat pornokijkers er nu precies van leren.

Het is belangrijk dat onderzoek op dit gebied recht doet aan de verschillen in seksuele voorkeur en smaken, en aan de seksuele nieuwsgierigheid van jongeren. Daarnaast is het belangrijk om steeds de vertogen over wat telt als legitieme seksuele kennis voor jongeren kritisch te bevragen.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op dieponderzoek.nl.