We besteden gezamenlijk enorm veel tijd aan het kijken van filmpjes op YouTube. We brengen daarmee uren van onze waardevolle tijd door op het videoplatform van Google. Willen we dat eigenlijk wel?

In 2010 publiceerde Clay Shirky zijn boek Cognitive Surplus: How Technology Makes Consumers Into Collaborators (in het Nederlands vertaald als Slimmer: hoe sociale media ons effectiever, creatiever and actiever maken). Shirky was een sociale media visionair die de wereld probeerde uit te leggen hoe het internet onze maatschappij ging veranderen. In Cognitive Surplus beargumenteerde hij dat we sinds de Tweede Wereldoorlog steeds meer vrije tijd hebben gekregen, dat we het moeilijk vinden om die vrije tijd nuttig in te vullen (denk sitcoms), maar dat internet nieuwe kansen biedt om onze aandacht productief in te zetten. Het internet maakt het namelijk mogelijk om op een grote schaal met anderen samen te werken. Daarmee kunnen dan dingen geproduceerd worden met een grote maatschappelijke waarde. Volgens Shirky moet je dan denken aan Ushahidi of Wikipedia. Volgens hem hebben dit soort projecten het vermogen om de maatschappij structureel te veranderen. Ze hebben wat hij noemt civic value.

Shirky had toentertijd al felle critici, maar de winnaars in onze huidige platformeconomie laten zien hoe ver hij ernaast zat. Coöperatieve internetprojecten hebben het voorlopig verloren van Uber, Airbnb, YouTube en Google Maps. Het klopt dat wij deze platformen vullen met content (elke minuut wordt er 400 uur aan video geüpload bij YouTube). Maar we bouwen hiermee geen collectieve maatschappelijke infrastructuur. De toegevoegde waarde komt bij de platforms terecht en die proberen die waarde zo groot mogelijk te maken door zoveel mogelijk van onze kostbare aandacht op te souperen.

Een miljard uur op YouTube

Het is moeilijk voor te stellen hoe groot YouTube is. Google geeft eigenlijk nooit inzicht in de statistieken. Maar we weten wel dat YouTube inmiddels de tweede grootste zoekmachine ter wereld is (na Google) en dat we elke dag weer met zijn allen één miljard(!) uur video op YouTube kijken. Google is trots op de mijlpaal van één miljard:

We’ve worked hard behind the scenes to make that billion-hour journey possible, but this isn’t just our milestone. It belongs to all of you, too – the global audience that tunes in every day and the creators whose videos have made YouTube the original, surprising and limitless source of entertainment it is.

Maar je kunt daar ook op een andere manier naar kijken. Hoe meer uren er naar YouTube wordt gekeken, hoe meer geld YouTube kan verdienen. De afgelopen jaren heeft er een zogenaamd growth team bij YouTube niets anders gedaan dan ervoor zorgen dat mensen verleid worden om zoveel mogelijk van hun tijd te besteden aan het kijken van video’s. Dat is waarom we rechtsboven tegenwoordig dit knopje hebben:

En waarom dit knopje steeds weer aan springt als je even niet oplet. En dat is waarom YouTube je een oneindige hoeveelheid video’s aanbeveelt om te kijken (tijdens het schrijven ging ik even kijken naar hoe dit ook alweer precies werkt op YouTube: via ‘12 Times Lionel Messi Surprised the World’ (10 minuten) keek ik ‘Most Humiliating Skills in Football History’ (bijna 8 minuten) en daarna keek ik ook nog even naar ‘33 Famous Saves By Goalkeepers ▪ Impossible To Forget’ (een kleine 7 minuten, ik kreeg kippenvel van nummer 27), enfin pas een half uurtje later zat ik weer in dit document te typen). Het criterium voor succes voor YouTube is niet of we als wereld slimmer, meer empathisch of gelukkiger worden. Nee, succes voor YouTube is: kijktijd.

Eén miljard uur van onze aandacht – een halve procent van onze wereldwijde cognitieve capaciteit – wordt opgevreten door het kijken naar YouTube. Als je dus op een compleet willekeurig moment, op een compleet willekeurige plek in de wereld, bij een compleet willekeurige persoon zou gaan kijken, dan is de kans 1 op 200 dat die persoon op dat moment naar YouTube aan het kijken is. En dan moet je niet vergeten dat nog maar ongeveer de helft van de wereldbevolking internet heeft. Wat zouden we nog meer kunnen doen met één miljard uur aan tijd per dag?

‘Willen willen’ & ontmenselijking

Als iemand al haar vrije tijd aan het kijken van YouTube video’s wil besteden dan is daar op zich natuurlijk niks mis mee. Maar de vraag is of de mensen die uren achter YouTube zitten, dat wel écht willen.

Volgens de filosoof Harry Frankfurt is één van de dingen die mensen onderscheidt van andere dieren dat wij second order desires kunnen hebben, wensen van een tweede orde. Naast dat we bepaalde dingen willen, is het voor ons ook mogelijk om bepaalde dingen te willen willen. Een makkelijk voorbeeld daarvan is roken. Veel mensen willen zowel een sigaret (een wens van de eerste orde), als dat ze willen stoppen met roken (de wil om geen sigaretten te willen, een wens van de tweede orde).

Het is dus mogelijk dat die twee vormen van willen elkaar tegenspreken. En dat is precies waarom YouTube’s tactieken om jou zoveel mogelijk naar hun video’s te laten kijken zo verneukeratief zijn: je wil eigenlijk op tijd naar bed, maar je wil ook nog even de volgende aflevering van je favoriete YouTuber kijken. Als je het zo bekijkt dan zorgt YouTube er dus voor dat je niet de persoon kunt zijn die je wilt zijn. Op die manier worden we kijkmachines die de wil van het algoritme van YouTube lopen uit te voeren. Kortom: YouTube ontmenselijkt ons.

Een stappenplan om zelf te bepalen wat je kijkt

Doe je mee met dit simpele stappenplan om je kijkgedrag weer in eigen hand te nemen?

1. Word je bewust van hoe YouTube probeert om jou zo lang mogelijk te laten kijken en dat YouTube heel vaak bepaalt welke video’s je kijkt door ze automatisch voor je aan te zetten.
2. Installeer een extensie die ervoor zorgt dat YouTube niet meer automatisch de volgende video begint te spelen zodra de vorige is afgelopen. Als je een Google-account hebt, zet Autoplay daar dan uit. Zie ook:
   ‘YouTube Autoplay Disabler’ voor Firefox
   ‘Stop YouTube Autoplay’ voor Brave/Chrome
   Zet autoplay uit in je instellingen
3. Besluit om alleen maar video’s te bekijken waarvan je zelf hebt bedacht dat je die wilt zien, of die je zijn aanbevolen door mensen. Dit is jouw vorm van algoritmische ongehoorzaamheid: stap uit het aanbevelingencircus.
4. Ga naar onze ‘Be a Rebel’-pagina en word donateur van Bits of Freedom. Dan kunnen wij je blijven helpen met weerstand te bieden tegen de aandachtslurpende techmonopolisten.
5. Bedenk wat je met al die gewonnen tijd gaat doen. Misschien wel niets.

We zijn heel benieuwd naar jouw ervaringen met YouTube. Wil jij ook meer zelf bepalen wat je kijkt en voor hoe lang? En wat is jouw strategie om dat voor elkaar te krijgen?

Dit artikel verscheen eerder op het blog van Bits of Freedom en is doorgeplaatst onder de CC BY-NC-SA 4.0 licentie.

Het thema van de Week van de Mediawijsheid 2019 is ‘Aan of uit?’. Weet jij de mogelijkheden van media volop te benutten en ook de uitknop te vinden? Lees meer over de campagne

Lees verder over YouTube en algoritmes

» Kleuterclickbait op YouTube: niet alles wat blinkt is goud
» Wat hebben we aan het advies van de WHO over schermtijd?
» Thema’s voor de toekomst #3 – Surveillance