Stel je voor: aan de ene kant een jengelende peuter die de tablet niet meer los wil laten, aan de andere kant een wanhopige ouder die zich afvraagt wat wijsheid is en bovendien op het punt staat om toe te geven aan het kind. Dit alles in een sociale omgeving die – voor je gevoel – van alles van je verlangt en voor wie je het goed wil doen. Naast dat je het voor jezelf en je kind goed wil doen natuurlijk. Laten we deze situatie eens ontleden. Waar het hier eigenlijk om gaat, is dat er zich een mooie kans voordoet voor mediaopvoeding. Wat doe je als ouder of opvoeder wel? Wat laat je? En vooral: hoe doe je het goed? De bibliotheek kan hierin ondersteunen.
Het Nederlands Jeugdinstituut biedt een handige omschrijving van mediaopvoeding: dat deel van de opvoeding dat erop gericht is om kinderen bewust en selectief met het media-aanbod om te laten gaan en ervoor te zorgen dat ze de inhoud van dat aanbod kritisch kunnen beschouwen en op waarde weten te schatten.
Wat vaak minder duidelijk is, is dat mediaopvoeding net zo goed gaat over andere media dan schermmedia, denk bijvoorbeeld aan (voorlees-)boekjes, tijdschriften en luistermedia. In een optimale mediaopvoeding zouden zowel digitale als andere media aangeboden moeten worden en zou er sprake moeten zijn van een gezonde balans waarbij de ouder zich steeds bewust is van het voorbeeld dat hij of zij geeft. Stel dat eerdergenoemde jengelende peuter volledig vertrouwd is met het beeld van de ouder die voortdurend met zijn of haar telefoon bezig is. Waarom moet de peuter het scherm dan wél afgeven? Je wilt ook niet dat digitale media een vervanging zijn van de andere activiteiten van jonge kinderen maar juist een aanvulling daarop. Hoe kunnen ouders daar voor zorgen en hoe kan de bibliotheek daar bij helpen?
Media en de ontwikkeling van het jonge kind
Even terugspoelen. De jengelende peuter is tenslotte niet als peuter ter wereld gekomen maar als baby. En baby’s houden van boekjes. Het eerste jaar kun je ze het beste speciale babyboekjes geven: boekjes waarmee hun zintuigen geprikkeld worden. De baby kan het boekje voelen, op het boekje sabbelen, het boekje laten knisperen en is gebiologeerd door de contrasterende kleuren van de plaatjes. De zintuiglijke ontdekkingstocht is in het eerste levensjaar namelijk een heel belangrijke fase.
Daarnaast kun je al heel snel beginnen met voorlezen, omdat het de taalontwikkeling bevordert (H. van den Berg en A.G. Bus, 2015). De kleine dreumes geniet van de voorleesmomenten en kruipt het liefst tegen je aan. Het mag duidelijk zijn dat voorlezen uit een papieren boek bepaalde voordelen heeft die een digitaal prentenboek niet heeft: samen heen en weer bladeren in het boek en luisteren naar de stem van de ouder (zonder afgeleid te worden door eventuele toeters en bellen). Zo groeit de emotionele band tussen ouder en kind.
Onder de 2 jaar zijn schermmedia niet leerzaam voor kinderen: het is eigenlijk zonde van de tijd, want hun hersenen hebben andere ervaringen veel harder nodig om te kunnen groeien. Ze kunnen nog helemaal geen verhaallijn volgen, dus ze hebben er niets aan. En het kan ook nog eens schadelijk zijn. Onderzoek van de universiteit van Calgary heeft dit zeer recent nog aangetoond (Madagan, 2019 et al).
Vanaf twee jaar is het heel verleidelijk om kinderen voor de tv te zetten of een iPad in de handen te geven zodat je zélf even iets kunt doen. Maar peuters leren dan niet zo goed om zichzelf te vermaken. En juist die tijd dat ze even zelf moeten spelen, is goed voor hun creatieve ontwikkeling: ze leren problemen oplossen en gaan lekker hun omgeving verkennen. Wat ouders wél kunnen gaan doen, is samen plezier beleven aan digitale prentenboeken en peuterapps. Door samen te genieten van diverse media, verhoog je zowel het plezier als de veiligheid.
We zijn inmiddels weer bij onze peuter uitgekomen. Wat gaan we met hem doen? Naar de bibliotheek!
De rol van de bibliotheek bij mediaopvoeding
Veel bibliotheken zijn zich zeer bewust van hun mogelijke en belangrijke rol bij mediaopvoeding en willen er flink mee aan de slag. Bibliotheken zijn immers laagdrempelige organisaties waar veel ouders met jonge kinderen komen.
Cubiss (een organisatie die zich al jaren bezighoudt met onder andere mediawijsheid) heeft daarom mét en vóór bibliotheken een zogenaamde totaalaanpak ontwikkeld: Mediaopvoeding, breder dan het woord. Een praktisch en inspirerend document dat bibliotheken helpt om hun rol binnen mediaopvoeding nog beter uit te dragen en vorm te geven. Zowel binnen de muren van de bibliotheek als daarbuiten. De aanpak stelt bibliotheken in staat om jonge kinderen, ouders én professionals te inspireren en te ondersteunen.
De kunst van het verbinden
We zien dat bibliotheken hun aanbod steeds meer thematisch gaan presenteren in hun vestigingen. Daarbij ligt de kracht in het verbinden van verschillende media. Deze manier biedt volop mogelijkheden om het goede voorbeeld te geven aan ouders en professionals. Hierbij wordt er ingespeeld op de verschillende zintuigen en daarmee ook op verschillende manieren van verwerking. En ja, je mag aan de boekjes, de tablets en het speelmateriaal komen. Graag zelfs!
Daarnaast heeft de bibliotheek meer dan voldoende expertise in huis om de vragen van ouders te beantwoorden en ze bovendien nog verder de weg te wijzen in het lastige onderwerp.
Tips
Tot slot nog een paar extra tips die je aan ouders kunt doorgeven om hun peuter mediagezond op te voeden:
- Wat je je kind ook laat doen, wissel af en doe het samen! Samen lezen, samen kijken, samen spelen.
- Combineer de activiteiten online en offline. Zo ervaren kinderen hoe media iets kunnen toevoegen aan hun spel.
- Als ouder of professional bepaal jij wat goed is voor de peuter. Je kunt peuters vertellen wat wel en niet mag, maar ze hebben de hulp van jou nodig om zich hieraan te houden.
- Wees selectief in het aanbod van digitale prentenboeken, websites en apps: zorg dat deze aansluiten bij de belevingswereld en het ontwikkelingsniveau van het kind.
- Probeer je bewust te zijn van het voorbeeld dat je geeft. Kinderen doen wat jij doet en vinden normaal wat jij normaal vindt.
- Zorg vooral voor balans tussen online en offline media.
- Meer tips? Check de MediaDiamant!
Informatie voor ouders
Informatie voor professionals - En… alle peuters jengelen weleens – het is niet erg.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Denise Bontje.
Meer lezen over mediaopvoeding:
» Mediaopvoeding in de bibliotheek: maak keuzes!
» #MediaDiamant & de mediacoach: kapstok voor gesprek over mediaopvoeding
» DigiStart: het begin van mediaopvoeding in de praktijk
Reacties 2
Mooi artikel, maar weer de verschrikkelijke blunder dat “aangetoond is dat media onder de 2 jaar schadelijk zou zijn” (Madagan et al., 2019).
Niet dus! De auteurs vonden een verband, maar zeggen zelf in un artikel in JAMApediatrics dat het een kip-een-ei kwestie is: “It is unclear if greater screen time predicts lower performance scores on developmental screening tests or if children with poor developmental performance receive added screen time as a way to modulate challenging behavior”.
Wees zeker kritisch over schermtijd op jonge leeftijd, beperk het ook waar mogelijk en doe alternatieve dingen met kinderen, maar hou a.u.b. op met zeggen/schrijven dat ze ‘niets’ leren en dat media ‘schadelijk’ zijn. Met zo’n angst-boodschap kunnen ouders niets.
Beste Peter,
Bedankt voor je reactie! Het klopt dat we er niets aan hebben dat ouders angstig worden. Dat is ook zeker niet mijn intentie. Of het schermgebruik nu wel of niet schadelijk is, het gaat erom dat ouders zich bewust moeten worden van het feit dat (jonge) kinderen zich ontwikkelen door ervaringen. Baby’s en dreumesen hebben vooral aandacht nodig en geen zoethoudertje in de vorm van een smartphone met filmpje. Contact met ouders/verzorgers is nodig en daarnaast natuurlijk de ruimte om de wereld op eigen tempo te ontdekken door middel van echte ervaringen. En daar kan geen scherm tegenop.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.