De overheid is een campagne gestart om kinderen minder op hun telefoon te laten zitten. Een sympathiek idee. Ouders krijgen tips hoe ze het gesprek over schermtijd aan kunnen gaan. Maar laten we eerlijk zijn: het is snoepjes opbergen in een open kast. Zolang we niets doen aan de bedrijven die smartphones en apps bewust verslavend maken blijft het dweilen met de kraan open, schrijft Astrid Plugge, directeur van het Mare Gastouderbureau.

De Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt stelt in zijn boek “The Anxious Generation” (Generatie Angststoornis) dat de mentale gezondheid van jongeren sinds de komst van de smartphone in 2012 in een vrije val terecht is gekomen. Angst, depressie en zelfbeschadiging, de cijfers zijn de afgelopen tien jaar wereldwijd verdubbeld of zelfs verdrievoudigd.

Ook de kennis en concentratie van kinderen neemt af. In Nederland scoren jongeren sinds 2012 structureel slechter op begrijpend lezen en wiskunde. Ze raken afgeleid door TikToks, chats en notificaties. Onderzoeken zoals de Deense SCREENS-trial laten zien dat minder schermtijd meteen effect heeft op welzijn. Maar dat roept vooral de vraag op: waarom maken we het ouders en kinderen zo onmogelijk om die schermen neer te leggen? Het antwoord is simpel: omdat socialemediabedrijven hun producten zo hebben ontworpen dat je er niet vanaf kunt blijven. Een oneindige tijdlijn, pushmeldingen en algoritmes die precies weten waar jouw kind langer naar kijkt, dat is hun verdienmodel.

Meer dan schermtijd

Een rapport van de 5Rights Foundation over TikTok laat zien dat jongeren bewust worden getarget met algoritmes die verslavingsmechanismen maximaliseren. En het gaat niet alleen om schermtijd, veel jongeren krijgen via diezelfde algoritmes een constante stroom vrouwonvriendelijke, racistische en extremistische content voorgeschoteld. Bedrijven weten precies hoe ze die content zo kunnen pushen dat kwetsbare groepen, vooral tieners, erdoor geraakt worden.

Dankzij rechtszaken tegen Meta, Snap en TikTok kwamen interne documenten boven water. Daarin staat zwart op wit dat bedrijven dondersgoed weten welke schade ze aanrichten. Ze praten er intern openlijk over. Het doet denken aan de tabaksindustrie in de jaren zestig. Terwijl er steeds meer bewijs lag voor de schadelijke effecten van roken, financierden de fabrikanten onderzoeken die moesten aantonen dat het allemaal wel meeviel. Precies dezelfde tactiek zien we nu bij socialemediabedrijven.

Er is meer nodig

Het is daarom te makkelijk om de verantwoordelijkheid volledig bij ouders te leggen. Natuurlijk is het goed dat de overheid met een campagne ouders ondersteunt. Natuurlijk is het belangrijk dat ouders grenzen stellen en het gesprek aangaan. Maar hoe eerlijk is die strijd als de tegenstander miljarden investeert om jouw kind juist niet van dat scherm weg te krijgen?

Een campagne is een stapje in de goede richting maar we hebben meer nodig:

• Reguleer verslavende ontwerptechnieken zoals eindeloos scrollen en pushnotificaties.
• Voer strengere leeftijdsgrenzen in en handhaaf ze.
• Verplicht transparantie over algoritmes zodat duidelijk is waarom kinderen bepaalde content zien.
• Leg de verantwoordelijkheid neer bij de bedrijven in plaats van alle druk bij ouders te leggen.
• Verbied dataverzameling en profiling van kinderen voor commerciële doeleinden.
• Eis transparantie en audits zodat duidelijk is hoe vaak schadelijke content circuleert en hoe platforms modereren.
• Leg aansprakelijkheid bij de bedrijven.

Sociale media hebben zeker positieve kanten: contact houden, creativiteit delen en nieuwe dingen leren. Maar zolang de platforms gebouwd zijn om verslaving te maximaliseren en er geen goede wetgeving is betalen kinderen de hoogste prijs en trekken ouders aan het kortste eind.

Lees ook:

• Wat weten we over de impact van sociale media op het welzijn van jongeren?
• Kabinet komt met adviesleeftijd voor smartphone en sociale media; ‘Mediaopvoeding is meer dan grenzen stellen’
• Is een minimumleeftijd voor smartphones een goed idee? ‘We ontkomen niet aan opvoeden’
• Een minimumleeftijd voor sociale media? ‘Een verbod kan zelfs een tegengesteld effect hebben’