Online lijkt het alsof mensen minder bekwaam zijn in het overzien van de gevolgen van hun acties. Ook lijken ze het lastiger te vinden om ethisch te oordelen of te handelen. Online gedrag bevindt zich vaak in een moreel schemergebied, waar de overheid nu vaak nog handelingsverlegen is.

Het schemergebied bestaat uit gedragingen die niet uitsluitend onrechtmatig zijn, maar wel schadelijk, onwenselijk of volgens sommigen ontoelaatbaar. Een ander deel van het gedrag is wel in strijd met bepaalde grondrechten en wetten, maar voor internetgebruikers is dit niet altijd evident. In de wetenschappelijke literatuur wordt dit gedrag ook wel geduid als “morele mist” ,“digitale drift”, of verklaard door het “online ontremmingseffect”.

De Week van de Mediawijsheid (4 t/m 11 november 2022) heeft als thema ‘Like en Cancel’, en gaat over het stimuleren van sociaal gedrag online. Tijdens de campagne komen we met interessante inzichten en goede voorbeelden en bieden we handvatten om het samen sociaal online te houden.

Taxonomie van het Rathenau Instituut

Het Rathenau Instituut introduceerde voor het eerst een overzicht van schadelijk en immoreel gedrag online in Nederland door middel van een taxonomie. De taxonomie is bedoeld om een gecoördineerde aanpak van schadelijk en immoreel gedrag te bevorderen. Het Rathenau Instituut wil met dit onderzoek ook bijdragen aan de maatschappelijke discussie over welk gedrag online wenselijk en toelaatbaar is. Morele normen zijn altijd aan verandering onderhevig en publiek debat hierover is alleen daarom al noodzakelijk.

Zes categorieën

De taxonomie bevat zes categorieën van schadelijk en immoreel gedrag online met daaronder 22 verschillende fenomenen waar alle internetgebruikers in Nederland vroeg of laat mee te maken kunnen krijgen.

Deze kunnen variëren van een tiener die zichzelf uithongert door een online extreme challenge aan te gaan met leeftijdsgenoten, en vrouwelijke journalisten en wetenschappers die zichzelf niet meer durven uitspreken door haatcampagnes, tot maatschappelijke ontwrichting door de verspreiding van complottheorieën en desinformatie.

Risico is voor iedereen

Alle Nederlanders lopen het risico om als slachtoffer, dader of omstander betrokken te raken bij dit gedrag. Toch lopen bij bepaalde fenomenen sommige groepen meer risico dan anderen, afhankelijk van hun leeftijd, geslacht, etniciteit, seksuele voorkeur, geloofsovertuiging of opleidingsniveau.

Het onderzoek maakt duidelijk dat er een taak voor de overheid is weggelegd, omdat grondrechten in het geding zijn. Burgers zijn op het internet onvoldoende beschermd. Bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers hebben een actieve overheid nodig om schadelijk en immoreel gedrag online tegen te gaan en sociaal wenselijk gedrag online te bevorderen.

Op basis van interviews en gesprekken met deskundigen uit beleid, wetenschap en praktijk, vele wetenschappelijke, journalistieke bronnen en beleidsstukken, en de expertise uit eerder onderzoek en analyse van het Rathenau Instituut, is een strategische agenda voor de Rijksoverheid samengesteld, maar ook lokale overheden kunnen met de bevindingen en aanbevelingen aan de slag. De gemeenten maken nu al mee hoe online schadelijk gedrag invloed heeft op de openbare orde en veiligheid.

Lees verder bij het Rathenau Instituut.

Lees ook

» Verslag – Kick-off Week van de Mediawijsheid: ‘Like en Cancel’
» Flitsonderzoek Week van de Mediawijsheid – Tweederde Nederlanders ervaart online kwetsen
» Challenge Samen Sociaal Online 2022: Deze initiatieven dragen bij aan een socialere online wereld