Hoe kun je een mediawijs initiatief inclusief ontwerpen? Waar moet je dan op letten, en hoe toets je dat? Daarover gingen netwerkpartners Niels Bloembergen, SeniorWeb, Beeld en Geluid en X11 onder leiding van Wina Smeenk in gesprek, tijdens de online editie van de MNX op 20 april. We zetten de belangrijkste inzichten van de sessies over ‘inclusief ontwerp’ voor je op een rij.

Het belang van inclusief ontwerp

We leven in een wereld waarin mediawijsheid geen luxe is, maar een noodzaak om mee te komen in de samenleving. Het is daarom essentieel dat we als netwerk initiatieven ontwerpen die niemand uitsluiten. Van co-creatie tot toegankelijkheid; maak werk van inclusief ontwerp.

Voorlopers delen hun kennis

De MNX draait dit jaar om het thema All inclusive, hoe doen we dat? Tijdens interactieve sessies delen voorlopers uit het netwerk hun inzichten over inclusieve media, inclusief bereik of inclusief ontwerp. In de sessies over inclusief ontwerp vertellen Niels Bloembergen (o.a. De Mediajungle), Saskia Hamminga (SeniorWeb), Eppo van Nispen tot Sevenaer (Beeld en Geluid), en Jeppe den Uijl samen met Marion Willemsen (STO Utrecht/X11) over hun projecten, waarmee zij niet alleen mediawijsheid, maar ook inclusie vergroten. Dat gebeurde onder leiding van Wina Smeenk, lector aan de Hogeschool Inholland en eigenaar van co-designbureau Wien’s Ontwerperschap.

De juiste mensen aan tafel

Wina opent de sessie met een korte uitleg over inclusief ontwerp. Ze doet dit vanuit haar eigen ervaring en meer dan tien jaar expertise als innovatiestrateeg en ontwerper. Ook heeft ze leiding gegeven aan designgerichte onderwijsprogramma’s voor hogescholen. Momenteel werkt ze als lector voor de Hogeschool Inholland, en is daarnaast oprichter en eigenaar van co-designbureau Wien’s Ontwerperschap.

Wina’s uiteenlopende ervaringen met verschillende soorten samenwerkingen – met overheden, het bedrijfsleven, kennisinstellingen – hebben haar in de eerste plaats geleerd om aan het begin van een samenwerking duidelijk verwachtingen te managen. In de praktijk betekent dat heldere afspraken maken over wie, welke kennis inbrengt. Ook de mate van macht en invloed die alle betrokken partijen uit (kunnen) oefenen op het maakproces is belangrijk. Bepalend daarin is de achtergrond van de betrokkenen: zijn ze man, vrouw, wit, van kleur, met of zonder beperking, enzovoorts? “Je achtergrond maakt dat je meer of minder invloed moet hebben op het proces.”

Als hulpmiddel beschrijft Wina het ‘co-design canvas’, een “empathic co-design tool with societal impact”, dat ze heeft ontwikkeld voor de gemeente Kerkrade. “Het doel daarvan is dat je iedereen betrekt die betrokken moet worden, zodat het een inclusief ontwerpproces wordt.” In het canvas worden de aanwezige kennis, expertise en ervaring in kaart gebracht, evenals de factoren macht en invloed. Waar het vaak misgaat, aldus Wina: “Als je het over inclusie hebt moet je niet denken, we gaan nu met z’n drieën een project starten, en that’s it. Je moet je afvragen: Hebben we de juiste mensen wel aan tafel?”

Een te lief aapje in de Mediajungle

Dan krijgt Niels Bloembergen het woord. Niels werkt als zelfstandig innovator in hoofdzakelijk de zorgsector, en is tevens initiatiefnemer van de Mediajungle. Hij omschrijft laatstgenoemde als “een beweging die zich inzet en richt op educatietools voor mensen die moeite hebben met complexe thema’s als media(wijsheid).”

Bekijk het interview waarin hij vertelt over het project:

De Mediajungle is een bordspel aangevuld met een app en is deels gerealiseerd met een stimuleringsbijdrage van de Challenge Nederland Mediawijs. Het spel is gemaakt voor mensen met een (licht) verstandelijke beperking, een groep van ruim één miljoen mensen in Nederland. Niels liet zich motiveren door een toename van problemen online bij deze doelgroep, gekoppeld aan een afname van inzicht van begeleiders, ouders en leraren in de groeiende online wereld. “Er ontstond een steeds grotere handelingsverlegenheid. We hoorden steeds vaker de vraag ‘hoe gaan we hiermee om?’.” Daarom werd de Mediajungle een tool die juist de dialoog tussen jongeren met een LVB en hun begeleiders op gang brengt.

Daarbij is het belangrijk, aldus Niels, dat er een gelijkwaardig gesprek ontstaat. “Met de Mediajungle willen we álle kanten van media belichten, zowel de positieve als negatieve. Daarmee voorkomen we dat opvoeders snel met een ‘veiligheidsbril’ naar mediagebruik van jongeren kijken.” Niels sluit zijn interview af met zijn ‘gouden tip’: “Op het moment dat je iets gaat maken, of het nou een project, spotje of documentaire is, ontwikkel het in de basis voor mensen met een verstandelijke beperking. Als je dat doet, dan is je product sowieso voor een heel grote doelgroep geschikt – én heb je voorkomen dat je een grote groep mensen uitsluit.”

Een deelnemer aan de sessie stelt de vraag hoe Niels het ontwikkelproces inclusief geprobeerd heeft te maken. “We hebben vanaf het begin samengewerkt met begeleiders en opvoeders maar ook nauw met de doelgroep zelf. Alle afwegingen en keuzes hebben we aan hen voorgelegd,” reageert Niels. “Bij het ontwerpen hadden we in eerste instantie een wat lievig aapje als avatar. Maar dat pikte de doelgroep eigenlijk niet – die wilden een wat stoerder aapje.’’ Het is een voorbeeld van hoe de doelgroep meenemen in het maakproces, met visuele prototypes, inzicht kan geven in wat in de praktijk wel (en niet) werkt.

SeniorWeb betrekt haar doelgroep zoveel mogelijk

Vervolgens krijgt Saskia Hamminga het podium. Saskia werkt als marketing- en communicatiemanager voor SeniorWeb, een vereniging met als missie alle senioren digitaal vaardig te helpen worden, en dat ook te blijven.

Bekijk het interview waarin ze vertelt over haar werk:

Saskia vat in haar interview bondig samen wat inclusie voor haar betekent: “Verbondenheid. Zorgen dat iedereen mee kan doen en dat niemand buitengesloten wordt.” Die gedachte komt ook terug in de ontwerpwijze van SeniorWeb. “We betrekken ouderen bij alles wat we doen (…) om onze diensten te toetsen.” Ouderen zijn immers niet allemaal hetzelfde. Als tip geeft Saskia mee om in het ontwerpproces van educatief materiaal niet teveel te focussen op het negatieve. “Leg de nadruk op de voordelen, de leuke dingen die [in dit geval] digitaal vaardig zijn kan brengen.”

Een deelnemer aan de sessie brengt het punt in dat SeniorWeb een lidmaatschap vraagt aan haar leden, en dat dit sommige mensen kan uitsluiten. Saskia verklaart dat ze zoveel mogelijk proberen om de kosten voor leden laag te houden, en dat er door heel het land ook gratis leslocaties beschikbaar zijn. Inclusie gaat dus ook over het rekening houden met de mogelijkheden (of het gebrek daaraan) binnen een doelgroep.

Een andere vraag uit de chat gaat over hoe Seniorweb omgaat met de situatie waar bijvoorbeeld een bank hun bankieren-app update, terwijl ouderen nét doorhadden hoe die werkt en dat nu weer van voren af aan moeten leren. Seniorweb probeert hier snel op te reageren met hun redactie. Maar gaat ook direct in gesprek met de bank om hen te adviseren veranderingen bijvoorbeeld geleidelijk door te voeren. Wina: “Ook hier is het belangrijk dat de bank zich realiseert wat voor invloed ze hebben op het leven van mensen.”

‘One size doesn’t fit all’ bij Beeld en Geluid

Eppo van Nispen tot Sevenaer, directeur van Beeld en Geluid, vertelt over de inrichting van een nieuwe vestiging van het museum, in Den Haag, en hoe dit proces zo inclusief mogelijk is ingestoken. “De inclusievraag is heel belangrijk, en heel groot. Het gaat immers om íedereen.”

Bekijk het interview waarin hij vertelt over dit proces:

Belangrijk in de aanpak van Beeld en Geluid is het zogenaamde ‘user driven scenario’, waar testgroepen bestaande uit gemêleerde groepen mensen de tentoonstellingen kunnen uittesten. Daarbij wordt gekeken naar de fysieke realiteit — is de tentoonstelling rolstoeltoegankelijk, bijvoorbeeld — maar ook naar de inhoud. Spreekt het beeldmateriaal wel mensen met uiteenlopende culturele achtergronden aan?

Ook in de samenstelling van de makers van zo’n tentoonstelling wordt gezocht naar mensen met uiteenlopende achtergronden. “Vanaf het allereerste begin moet je het proces inrichten op inclusiviteit. Hoe breder je basisteam is, hoe meer het uiteindelijk scheelt.” Eppo concludeert: “One size doesn’t fit all.” Maar ook: “Ga daarin voor het meest haalbare. Doe het maximale, maar vrees niet dat je de 100% niet haalt. Doe er wel alles aan om zoveel mogelijk mensen aan te spreken.”

Samen onderwijs maken op X11

Ten slotte is het woord aan Jeppe den Uijl en Marion Willemsen van de X11 media en vormgeving-school in Utrecht. Jeppe en Marion vertellen over hoe zij in hun school continu bezig zijn met inclusie om de school en het onderwijs op de school zo in te richten dat dit aansluit bij de huidige en toekomstige maatschappij.

Bekijk het interview waarin ze vertellen over hun aanpak:

Inclusie loopt, aldus Marion, als een rode draad door het aanbod van X11. Op een integrale manier, vertelt ze: “We zullen nooit een les geven specifiek over pesten, over telefoongebruik of over je mensbeeld. Deze thema’s zitten altijd in alle lessen.” Daarnaast is de middelbare school bij uitstek een plek waar kinderen met uiteenlopende achtergronden samenkomen. Dat is iets waar op X11 veel over gesproken wordt.

Empathie is een belangrijk gegeven in het educatieaanbod op de school, maar ook dit wordt zoveel mogelijk verweven met het lesmateriaal. “Het gaat eigenlijk altijd over het leren kijken naar de wereld, en jezelf daartoe verhouden,” vat Marion samen.

Benieuwd wat er nog meer aan bod kwam tijdens de MNX op 20 april? Lees het volledige verslag.

Wil jouw organisatie ook stappen zetten op gebied van inclusieve media? Met de Challenge All inclusive 2021 stelt Netwerk Mediawijsheid 50.000 euro beschikbaar voor initiatieven die inzetten op het MNX-thema All inclusive. Dien je initiatief uiterlijk 16 mei in. Bekijk hier het aanmeldformulier.

Meer over All inclusive:

» MNX21: inspirerende projecten over inclusief bereik
» MNX21: inspirerende projecten over inclusieve media
» Aan de slag met inclusie: dit was de MNX21