Vandaag presenteert de Nationale Academie voor Media & Maatschappij hun langverwachte Nationaal Media Paspoort, een doorlopende leerlijn mediawijsheid voor basisscholen. Met dit materiaal kunnen kinderen dus al in groep 1 beginnen met mediawijsheid. Als mediacoach en moeder van 3 kinderen (groep 1, groep 3 en groep 4) ben ik vooral benieuwd naar hoe ze de allerkleinsten op een leuke manier mediawijs maken. Daar is immers weinig materiaal voor beschikbaar. Dit materiaal lijkt daar prima in te slagen; het is makkelijk instappen, het is consistent opgebouwd, het nodigt uit om een dialoog aan te gaan met de kinderen en – heel belangrijk – het gaat verder dan alleen kennis. Empathie en strategisch nadenken spelen een grote rol in dit lespakket. Zoals de makers zelf zeggen: na mediawijsheid is het nu tijd voor media-empowerment.

Het Nationaal Media Paspoort is een doorlopende leerlijn waarin leerlingen – vanaf groep 1 – elk jaar met dezelfde 7 thema’s aan de slag gaan:

1. Weet wat je ziet (over de invloed van media)
2. Bewaak je identiteit
3. Wat je geeft, krijg je terug (over positief en negatief online gedrag)
4. Houd de klok in de gaten (er is meer in de wereld dan alleen online plezier)
5. Maak goede keuzes (informatievaardigheden)
6. Bescherm je privacy
7. Zorg voor je online veiligheid

Elk thema bevat per leerjaar één centrale vraag. Zo beginnen de jongste kleuters binnen het thema ‘Bewaak je identiteit’ met de vraag ‘Wie ben jij?’, een thema dat ook in ander lesmateriaal regelmatig terugkomt. In groep 6 is die vraag al uitgegroeid tot ‘Hoe presenteer jij jezelf online’ en in groep 8 krijgt het een juridische insteek ‘Wat zegt de wet over het bewaken van jouw online identiteit?’.

Lesmateriaal mediawijsheid voor groep 1/2

Mijn jongste zoon zit in groep 1, de kleuterklas, en het materiaal sluit inderdaad op een speelse manier aan bij zijn belevingswereld. De 7 thema’s beginnen – in deze groep – allemaal met een kringgesprek. Bijvoorbeeld over de vraag welke media thuis worden gebruikt. Welke media gebruiken de kleuters zelf het liefst? Doen ze dat alleen of met iemand anders? En mag je altijd op de iPad, laptop of naar de tv kijken als je dat wilt, of zijn er thuis regels? Het lesmateriaal geeft een scala aan voorbeeldvragen. Ik weet uit ervaring dat dit een uitstekende manier is om de 1^e gesprekjes aan te gaan over media. En die gesprekjes zijn niet alleen nuttig, maar ook zó leuk.

Ook informatievaardigheden en privacy zijn op een speelse manier verwerkt tot opdrachten die aansluiten bij de belevingswereld van 4- en 5-jarige kinderen. Zo is er een opdracht waarbij de nadruk ligt op het gebruik en de plaats van verschillende media in de klas (boeken, pennen, computer, mobiele telefoon, tijdschriften, televisie etc.). Want als je weet waar je moet zoeken, kun je het straks sneller terugvinden. Het is de eerste stap naar informatievaardigheden. Privacy wordt vertaald naar ‘deze tas is van jou’ en ‘deze pen is van mij’.

Vaste onderdelen: de denkpauze en de bodyscan

Behalve de 7 thema’s, werkt het Nationaal Media Paspoort ook met 4 kwaliteiten. Niet alleen kennis (weten), ook individuele beleving (voelen), motivatie (willen) en gedrag (doen) hebben een plekje gekregen in het lesprogramma. Steeds terugkerende oefeningen binnen de kwaliteit Voelen zijn bijvoorbeeld de bodyscan en de denkpauze; korte pauzes om even na te denken voordat je doet, voordat je reageert. Even tot 10 tellen en het vaak subtiele beroep die media op je gevoelsleven doen, proberen aan te voelen. Dat past ook uitstekend in het thema van de Week van de Mediawijsheid 2015: Media & Respect.

De noodzaak van empathie en strategie

Vanaf groep 5 bevat het materiaal opdrachten binnen de kwaliteiten Doen en Willen, waarmee leerlingen leren nadenken over de doelen die zij willen bereiken met media. Leerlingen maken dan ook online een eigen digitaal paspoort aan, waarin ze zelf hun motivatie en individueel gekozen strategieën kunnen noteren.

Het gebruik van de 4 kwaliteiten wordt onderbouwd door onderzoeken die zijn uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam en later de Radboud Universiteit. Uit hun onderzoek blijkt dat alleen kennis niet voldoende is. Kinderen hebben kennis niet altijd paraat en/of kunnen het niet toepassen op het moment dat het nodig is, vaak onder invloed van emoties. Het is daarom belangrijk om hen bewust te maken van hun gevoelens, hen te leren deze emoties te herkennen. Ook concluderen de onderzoekers dat het zelf mogen formuleren van een mediastrategie het begin is van een daadwerkelijke gedragsverandering. De volledige wetenschappelijke onderbouwing kun je hier lezen.

Succes bewezen: thuisopdrachten en ouderbetrokkenheid

Binnen de leerlijn Nationaal Media Paspoort worden ook ouders – en zelfs grootouders – betrokken, want kinderen krijgen regelmatig thuisopdrachten. Uit ervaringen met MediaMasters (dat onlangs de prestigieuze Evens-prijs won, o.a. omdat het ouders zo goed weet te betrekken bij de media-educatie) weten we dat dit heel goed werkt. Als mijn kinderen deze leerlijn zouden volgen, zou mijn dochter in groep 3 de opdracht krijgen om thuis een (media)dagboekje bij te houden, iets wat professionele mediacoaches tijdens hun opleiding overigens ook moeten doen. Heel verhelderend en soms best confronterend. Maar veel belangrijker: een uitstekende aanleiding om met je kind te praten over schermtijd. Het gesprek in de klas gaat daarna over tijd: wat is lang, wat is kort? Hoeveel tijd was er voor online respectievelijk offline activiteiten?

Mijn oudste zoon, groep 4, zou een van zijn grootouders mogen interviewen, een gesprek dat hem duidelijk moet maken hoe snel de ontwikkelingen eigenlijk gaan en welke invloed media hebben op onze dagelijkse leven. Nogmaals, grijp die kans om hierover met je kind in gesprek te gaan. Het is heerlijke gespreksstof. Ook moeilijke onderwerpen zoals online vriendschappen komen in dit leerjaar al aan bod, een onderwerp waar mijn oudste zoon inderdaad erg mee bezig is (wat is echte vriendschap, waaraan merk je dat).

Hoe zit het met de kerndoelen en de competenties?

Tien jaar nadat de term mediawijsheid voor het eerst werd geïntroduceerd, is er veel materiaal beschikbaar. Bovendien werkt het onderwijs met verschillende meetlatten. De leerlijn van het Nationaal Media Paspoort geeft daarom per les aan:

• De kerndoelen voor het primair onderwijs
• De competenties van Mediawijzer.net
• De elementen uit de Leerlijn Leren Leren van de CED Groep

Zo past de lesvraag wie of wat zijn media? in groep 4 bij de competenties B1, B2, B3, G2, C1 en S1 uit het Competentiemodel Mediawijsheid.

Als we op die manier naar het materiaal kijken, zien we relatief veel aandacht voor de competentie strategie uit het Competentiemodel van Mediawijzer.net. Dat is een competentie die, in bestaand lesmateriaal, het minste aandacht krijgt. Wat dat betreft is het Nationaal Media Paspoort dus een welkome aanvulling.

» Benieuwd welk lesmateriaal er nog meer is op het gebied van mediawijsheid? Bekijk hier een overzicht van beschikbaar lesmateriaal voor diverse schooltypen

Hoe ziet het er eruit?

Het Nationaal Media Paspoort bestaat uit fysiek materiaal. Leerkrachten kunnen (tegen verzendkosten) paspoortjes bestellen, die dienen als bewaarmapje. Kinderen nemen deze mapjes elk jaar mee naar de volgende klas. De opdrachten kunnen op school worden uitgeprint. De website nationaalmediapaspoort.nl is wat chaotisch, daar moet je even voor gaan zitten.

Bij de paspoortjes zitten stickers die gebruikt worden tijdens de opdrachten. Dat ziet er leuk uit. Ik weet niet of de kinderen in groep 8 ook nog stickers moeten plakken, maar in de leeftijd van mijn eigen kinderen durf ik gerust te zeggen; stickers zijn cool. Wel jammer dat de tekeningen en beeldmateriaal binnen de lessen niet allemaal in dezelfde stijl zijn. De tekeningen op de website zijn leuk, als die stijl consequent was doorgetrokken, was het geheel visueel wat aantrekkelijker geweest. Aan de andere kant, het materiaal wordt gratis verstrekt dus ik snap best dat hier geen professionele vormgever voor is ingehuurd.

Wat kost het?

Het Nationaal Media Paspoort is gratis te downloaden na registratie. Je wordt wel gevraagd om een vrijwillige bijdrage te leveren aan Viafrica, voor het tabletproject op basisscholen in Tanzania.

» Ook aan de slag met het Nationaal Media Paspoort? Meld je hier aan

Tijd voor media-empowerment

Ik heb voor dit artikel alleen het lesmateriaal van groep 1 t/m 5 ingezien. Daarbij heb ik met name gekeken naar hoe het materiaal in elkaar zit, en of de opdrachten en het niveau van de kringgesprekken aansluiten bij de belevingswereld van mijn eigen kinderen. Het lesmateriaal voor groep 6, 7 en 8 komt pas later dit schooljaar beschikbaar. Dat zijn leerjaren waarin kinderen steeds meer zelfstandig online gaan, je moeilijkere onderwerpen met ze kunt bespreken en je van het lesmateriaal dus een niveau hoger mag verwachten. Daarmee wil ik niet zeggen dat het lesmateriaal t/m groep 5 ‘simpel’ is, ik denk juist dat de Nationale Academie voor Media en Maatschappij met dit lespakket een hele leuke methode heeft neergelegd om al op zeer jonge leeftijd met kinderen aan de slag te gaan met media en mediawijsheid. Persoonlijk vind ik dat dat vaak wordt vergeten: leren moet ook leuk zijn. Met de vele doe-opdrachten, de aandacht voor Voelen en Willen en de manier waarop ouders bij het onderwerp worden betrokken, lijkt de Academie voor Media en Maatschappij dus prima geslaagd voor hun eigen missie: na mediawijsheid is het nu tijd voor media-empowerment.

Wat zijn jullie 1^e reacties op deze nieuwe leerlijn? En wie gaat er al aan de slag met dit materiaal? Deel je ervaringen hieronder, het is een zeer welkome bijdrage aan het netwerk.