De nepnieuws situaties vliegen ons de laatste tijd om de oren. Zo zou NASA 15 dagen van totale duisternis op aarde voorspeld hebben en zou er in Nederland een levensgevaarlijk insect opgedoken zijn. Misschien ben je zelf weleens in nepnieuws getrapt of heb je een bepaalde mening over wat we ertegen kunnen doen. Het fenomeen is echter niet nieuw en ook in het netwerk van Mediawijzer.net houden verschillende partijen zich al langer bezig met dit onderwerp. Mediawijzer.net kreeg op een Insafe conferentie in Zagreb de kans om een sessie te organiseren over mediawijsheid & nepnieuws en enkele inspirerende initiatieven te delen. 

Er is niet 1 oplossing

Het probleem rondom nepnieuws is complex – zo complex dat er niet één oplossing te noemen is. Zoals Mary Berkhout tijdens de vorige Week van de Mediawijsheid (over Feit, Fake of Filter: hoe word jij beïnvloed?) al beschreef: de ‘honger’ naar sensatie, clicks, likes en de daarmee samenhangende advertentie-inkomsten zorgen dat we almaar verder verwijderd raken van waar nieuwsmedia voor zijn bedoeld: inzichtelijk maken wat er in onze omgeving en de wereld om ons heen speelt. Er is in het nieuws vooral aandacht voor extremen, en daarnaast kan iedereen tegenwoordig nieuws ‘maken’. Veel mensen vinden het steeds moeilijker om de betrouwbaarheid van nieuwsberichten of nieuwsmakers in te schatten.

Maar als er niet één oplossing is, wat kunnen we dan wel doen? We moeten begrijpen hoe media werken en wat hun invloed is. We moeten kritisch kijken naar (nieuws)media én inzien wat onze eigen rol en verantwoordelijkheid is. Mediawijsheid is dus hard nodig en staat in Nederland gelukkig al hoog op de agenda.

Inspirerende initiatieven

Ook internationaal wordt gekeken hoe mediawijsheid kan helpen bij het omgaan met nepnieuws. Bijvoorbeeld tijdens de Insafe training meeting in Zagreb, afgelopen mei. Nepnieuws was daar een van de hoofdthema’s en Mediawijzer.net kreeg de kans om in een interactieve sessie te delen wat er in het netwerk van Mediawijzer.net al gebeurt op het gebied van nepnieuws.

Wat achtergrondinformatie: meer dan 30 Europese landen hebben een Safer Internet Center, waarin kennis en ervaringen rondom kinderen & veilig internet worden uitgewisseld binnen de netwerken van Insafe en Inhope. In Nederland fungeert kernpartner ECP als Safer Internet Center (SIC), samen met Expertisebureau Online Kindermisbruik (helpline Helpwanted.nl) en Mediawijzer.net. Op de Insafe training meeting komen deze Safer Internet Centers bij elkaar.

Een aantal initiatieven op een rij:

• Nieuws in de klas stimuleert jongeren via het onderwijs om het nieuws online, in beeld, geluid en op papier te volgen en te interpreteren. Er is divers lesmateriaal beschikbaar waarmee geleerd wordt kritisch te kijken naar berichtgeving, en sinds dit jaar is er een Checklist nepnieuws.
• De frisse blik laat leerlingen zelf aan de slag gaan met film. Met het mediawijsheidsproject ‘Wat is waar? Nieuws!’ leren leerlingen over de totstandkoming van en beeldvorming in het nieuws. Ze leren kritisch te kijken naar journalistieke keuzes en maken een eigen nieuwsreportage.
• Beeld en Geluid biedt het mediawijsheidspel ‘Te mooi om waar te zijn‘, waarbij kinderen een vlog maken en daar steeds iets in stoppen wat niet waar is. Dat doen ze door gebruik te maken van manipulatietechnieken die veel in de media worden gebruikt. Kinderen krijgen, door ze zelf toe te passen en ermee te spelen, inzicht in de technieken en vormen van manipulatie en zijn beter in staat deze te herkennen, waardoor ze kritischer gaan kijken naar bijvoorbeeld YouTube video’s.
• Nieuwscheckers is een project van de Universiteit Leiden. Studenten journalistiek checken (online) nieuwsberichten: Kloppen de cijfers? Is het echt zo gezegd? En blijkt die bewering heus uit gedegen onderzoek? Nieuwscheckers werkt sinds kort samen met Nu.nl en Facebook.
• 3 mei was Difference Day: een internationale dag voor de persvrijheid. Netwerkpartner Mediawijs.be, het Vlaamse Kenniscentrum Mediawijsheid, was een van de partners van Difference Day en organiseerde tijdens deze dag een ‘Living Library’ in Brussel. Leerlingen en studenten kregen hierbij de mogelijkheid te speeddaten met enkele mediaprofessionals over nepnieuws. De jongeren kregen hierbij de leiding. Wat willen zij nou eigenlijk weten over (nep)nieuws? Wat zien de journalisten voor problemen met mogelijkheden? Deze opzet bracht interessante discussies op gang. Veel gehoord die dag: het gaat bij het omgaan met nepnieuws vooral om bewustzijn en kritisch denken, en jouw eigen verantwoordelijkheid nemen. Mediawijs.be biedt tevens een lespakket over fake news.
• Mediathecaris Roeland Smeets geeft tips rond een project om klassikaal op zoek te gaan naar het juiste antwoord, met overleg en onderzoek als belangrijke uitgangspunten.

Dossier Nepnieuws: startpunt met tips en informatie

Wist je dat je op Mediawijsheid.nl een thematisch dossier over nepnieuws kunt vinden? Het dossier biedt een toegankelijk startpunt voor iedereen die wil weten wat nepnieuws nou eigenlijk is, hoe je het herkent en wat je er zelf tegen kunt doen. Ook lees je over de rol van de filter bubble en algoritmes en kun je doorklikken naar handige websites, filmpjes en verschillende netwerkpartners die zich met het thema bezighouden.

Heb je een tip op het gebied van nepnieuws & mediawijsheid? Of heb je een toevoeging aan het dossier op Mediawijsheid.nl? Laat hieronder een reactie achter of mail naar info@mediawijzer.net.